دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که در سیستم های پردازش پاداش مغز نقش دارد. در این مقاله به بررسی کارکرد دوپامین در بدن می‌پردازیم. برای مطالعه علایم کمبود دوپامین و راه های افزایش آن، می‌توانید مقاله بهترین راه افزایش دوپامین را بخوانید.
بیشتر بخوانید: بهترین راه افزایش دوپامین
دوپامین چیست؟
دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که در سیستم های پردازش پاداش مغز نقش دارد. وقتی کاری را انجام می دهید که احساس خوبی دارد، معمولا به دلیل یک پاداش انتظاری شده یا مصرفی است که به واسطه دوپامین میانجی‌گری می شود.
اینکه چگونه مغز پاداش ها را پردازش می‌کند، می تواند ما را به سمت اهداف‌مان سوق دهد یا بر عکس، ما را از آنها منحرف سازد.
پاداش انتظاری
پاداش انتظاری، احساس خوبی است که هنگام حرکت به سمت یک هدف دارید. آیا تا به حال متوجه شده اید که گاهی اوقات، احساس رسیدن به یک نقطه عطف، هیجان انگیزتر از احساسی است که زمان رسیدن به آن تجربه می‌کنید؟ یا شاید احساس موفقیت برای‌تان کوتاه مدت باشد و به سرعت به سمت هدف بعدی خود بروید؟
ممکن است تعجب کنید و با خود بیاندیشید که شاید هدف اشتباهی را در جستجوی خوشبختی انتخاب کرده اید؟ اما شاید هم اینگونه نباشد. از منظر تکاملی، مغز شما کاملا برانگیخته است تا در حین پیشرفت به سمت هدفتان با تولید احساسات خوب به شما انگیزه بخشد، اما پس از رسیدن به آن هدف، انگیزه کمی دارد که همچنان با ایجاد مواد شیمیایی شادی آور به شما پاداش دهد. از دیدگاه دوپامین، پاداش انتظاری برای یک هدف جدید دیگر، هیجان انگیزتر است.
پاداش مصرفی
این بدان معنا نیست که دستیابی به اهداف، هرگز احساس خوبی ندارد. در عوض، مغز ما برای مصرف هم با دوپامین به ما پاداش می‌دهد. به همین دلیل است که مثلا برخی خوراکی ها طعم خوبی دارند. اما این پاداش کوتاه مدت است. به محض اینکه خوراکی را قورت دهید و انرژی مورد نظر را به مغز تحویل دهید، دیگر چه انگیزه ای برای خوشحال نگه داشتن شما دارد؟
اعتیاد به خوراکی
آنا لمبکه، نویسنده کتاب ملت دوپامین و استاد پزشکی اعتیاد در دانشگاه استنفورد، توضیح می دهد که چگونه این پاداش مصرفی دقیقا همان چیزی است که می تواند به «سندرم معتاد خوراکی» منجر شود. اگر فقط روی کاناپه دراز کشیده اید، احتمالا کم و بیش حالتی خنثا دارید. اما برای چند ثانیه ای که چیپس سیب زمینی را می جوید، یک جایزه دوپامینی دریافت می‌کنید.
پاداش دوپامین در آینده به پاداش دوپامین قبلی بستگی دارد؛ جایی که سیستم عصبی ما مقدار بیشتری از آن محرک قبلی را طلب می‌کند. در مواجهه‌ی مکرر با یک محرک ثابت، احساس لذت ما به مرور کاهش می‌یابد و اگر ناگهان دسترسی به آن محرک پاداش را از دست بدهیم، با فروکشی دوپامین روبرو می‌شویم.
به همین دلیل است که سندرم «معتاد خوراکی» می تواند حتی زمانی که دیگر گرسنه نیستید، ادامه یابد. چند لقمه‌ی اول، خُلق و خوی شما را کمی بالاتر از حالت خنثی می‌برد. و زمانی که مغزتان به اوج کوچک خود عادت کرد، دوپامین به حالت خنثی باز می‌گردد. این فرایند به شکل ولع بیشتر ظاهر می شود.
بیشتر بخوانید: آنهدونیا یا بی لذتی چیست؟
اعتیاد به مواد مخدر
وقتی در مورد انواع پاداش مصرفی که سیستم لذت مغز ما را در بر گرفته، صحبت می‌کنیم و به مواد مخدر می‌رسیم، همه چیز مخرب تر می‌شود.
برای مثال، مواد افیونی پیوندهای بسیار نیرومندی با نورون های بازدارنده ایجاد می‌کنند. آنها مانع از شلیکی می‌شوند که به طور معمول به مغز ما دستور توقف تولید دوپامین را می‌دهد. به همین دلیل ما غرق در احساسات مثبت می‌شویم. به یاد داشته باشید که دوپامین باید به خوبی تنظیم شود تا به اندازه کافی به شما پاداش دهد و شما را در تعقیب هدفتان ثابت نگه دارد.
مواد مخدر مشکلی ایجاد نمی‌کند، زیرا باعث ایجاد احساس خوب در افراد می‌شود. این مواد فقط زمانی مشکل ساز می‌شوند که به اعتیاد بیانجامد، منابع دوپامینِ ما را به یک رفتار تخریبی محدود کند و انگیزه ما را برای لذت بردن از خوشی های عادی زندگی مختل سازد.
بیشتر بخوانید: روان پریشی چیست؟
پاداش رفتاری دوپامین
همانطور که مغز ما به گونه ای تکامل نیافته که با افزایش شدید دوپامین ناشی از مواد افیونی هماهنگ باشد، تکامل نیز ما را برای لذت فراوانی که در جهان امروز وجود دارد آماده نکرده است.
ما تکامل یافتیم که هنگام خوردن غذاهای شیرینِ طبیعی، مانند میوه، به دلیل محتوای انرژی بالا، لذت بیشتری دریافت کنیم. میوه نمی تواند با مقدار قند (و در نتیجه، پاداش دوپامینِ) خوراکی های فرآوری شده‌ی مدرن، مانند شکلات و بستنی رقابت کند و البته رفتارهای ناسالم به ما احساس بهتری می‌دهد (در کوتاه مدت). مغز ما برای به حداکثر رساندن انگیزه‌مان نسبت به غذاهای پر کالری طراحی شده است.
به همین ترتیب، نشستن و انجام یک بازی با تلفن یا مرور شبکه های اجتماعی بسیار لذت بخش تر از صرف مقدار زیادی تلاش برای رسیدن به هدفی بلند مدت است. وقتی می‌بینیم امتیازات مان در بازی بالا می‌رود، احساس می‌کنیم که به چیزی معنادار دست می‌یابیم. زمانی که یک پست را لایک می‌کنیم، احساس می‌کنیم که در حال تایید حضورمان هستیم. چرا بعدا برای کسب مقداری دوپامین زحمت بکشیم، در حالی که اکنون می‌توانیم مقدار زیادی از آن را داشته باشیم؟
دوپامین بازنشانی می شود
این بد نیست که به دنبال بزرگ‌ترین منابع دوپامین در زندگی خود باشیم. ما به این طریق تکامل یافتیم زیرا سازگارانه است. چیزی که ناسازگار است این است که از چیزهایی که واقعا برای ما خوب نیستند، به طور مصنوعی دوپامین زیادی دریافت کنیم.
لمبکه از تمرین بازنشانی دوپامین در زندگی‌مان حمایت می‌کند تا به پایه طبیعی انگیزه خود برگردیم. برای مثال، اگر خوردن شکر را کاملا به مدت یک ماه قطع کنید، خوردن یک تکه میوه به طور ناگهانی به شما پاداش بزرگی خواهد داد. اما برعکس، اگر تمام چیزی که می‌خوردید شکلات بوده باشد، میوه به سختی طعم شیرینی به شما می دهد. و بدین صورت شادی های ساده زندگی نیز ممکن است کمی کسل کننده به نظر برسند.
جهت بهره مندی از خدمات مشاوره روانشناسی آنلاین با ما همراه باشید
دوپامین ما را به سمت لذت های کوتاه مدت مایل می کند، اما الزامی وجود ندارد. حذف یا حتی استراحت های دوره ای از لذت‌های کوتاه مدت در زندگی مان، می تواند به ما این امکان را بدهد که از دنبال کردن اهداف بلندمدت پاداش بیشتری دریافت کنیم. این اساسا مبنای عصب شناختی دارد که چگونه تمرین تاخیر در ارضا، می‌تواند شادمانی ما را تضمین کند.
منبع
https://www.psychologytoday.com
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
