می دانیم که کودکان ممکن است برای دستیابی به آنچه می‌خواهند، پرهیز از به دردسر افتادن یا خلاص شدن از شر بعضی چیزها دروغ بگویند. اما دلایل بسیار دیگری نیز هست که کودکان ممکن است به خاطر آنها از گفتن حقیقت دوری کنند. در این مقاله به این می‌پردازیم که چرا کودکان دروغ می‌گویند؟ و چطور می‌توان با آن مقابله کرد؟

رشد دروغگویی

دروغگویی کودکان امری غیر عادی نیست؛ کودکان در همه‌ی سنین دروغ می‌گویند. وقتی شاهد دروغگویی فرزندتان هستید، ممکن است والدگری خود را زیر سوال ببرید. در حالیکه هیچ والدی دوست ندارد از فرزندش دروغ بشنود، دانستن علل احتمالی این کار، عنصر کلیدی در توقف این رفتار است.

دروغگویی از نظر رشدی، رفتاری طبیعی است؛ هرچند ممکن است مشکل ساز شود. دروغ گفتن، یک رویداد مهم در رشد کودک است که با نظریه‌ی ذهن ارتباط دارد.

در این نظریه، افراد درک می‌کنند که اشخاص مختلف، حالت های ذهنی گوناگونی دارند که می‌تواند با واقعیت متفاوت باشد. کودکان تنها زمانی می‌توانند دروغ را بفهمند و دروغ های متقاعدکننده بگویند که از حالات ذهنی خود و سایرین آگاه باشند.

افزون بر این، برای دروغ موفقیت آمیز، باید کارکردهای اجرایی شخصِ گوینده، همچون کنترل بازداری، برنامه ریزی، رشد اجتماعی و تفسیر هنجارهای اجتماعی رشد کرده باشد.

آنها باید مطمین شوند که محتوای اظهار غلطشان تناقضی با دروغی که می‌گویند نداشته باشد (کنترل افشای معنایی) و جلوی رفتارهای ناهماهنگ با دروغ خود را بگیرند (کنترل افشای غیر کلامی).

از برخی جهات، رشد این مهارت ها برای رشد کودک خوب است. اما از جهاتی دیگر می‌تواند چالش انگیز باشد.

دروغگویی کودکان

دروغ های کوچک، بزرگ یا مستقیم، مهم نیست چه اسمی روی آنها بگذارید؛ همه کودکان احتمالا در نقطه ای از زندگی شان دروغ می گویند. در حالیکه بچه های کوچک تر ممکن است داستان مفصلی در مورد اینکه خواهر یا برادر کوچک ترشان را کتک نزدند سرهم‌ کنند، بچه های بزرگ تر دروغ های بزرگی در مورد انجام تکالیف خانه می گویند.

دکتر متیو روس روانشناس بالینی می‌گوید: گاهی شروع دروغگویی، ناگهانی و شدید است. کودک ما که تا پیش از این اکثر مواقع کاملا قابل اعتماد بود، ناگهان درباره خیلی چیزها شروع به دروغگویی می کند. البته که این موضوع برای والدین نگران کننده است. اما اگر مراقبان بتوانند علت دروغگویی آنها را بفهمند و آماده مقابله با این مسیله باشند، خیلی زود حقیقت از راه می رسد.

می دانیم که کودکان ممکن است برای دستیابی به آنچه می خواهند، پرهیز از به دردسر افتادن یا خلاص شدن از شر بعضی چیزها دروغ بگویند. اما دلایل بسیار دیگری نیز هست که کودکان ممکن است به خاطر آنها از گفتن حقیقت دوری کنند.

واکنش والدین بهتر است متناسب با میزان نکوهیده بودن دروغ و دلیل پشت آن باشد. اگر کودکی برای کسب توجه به وفور دروغ می گوید، بهترین کار نادیده گرفتن آن است. اگر همچنان دروغگویی ادامه می یابد، می توانید به آرامی آنها را به چالش بکشید. مثلا بگویید: «هی، این شبیه به یه افسانه به نظر می رسه. چرا دوباره سعی نمی کنی که بگی دقیقا چه اتفاقی افتاد؟»

چرا کودکان دروغ می گویند

بیشتر والدین فکر می کنند کودکان برای دستیابی به خواسته های خود، اجتناب از پیامدها یا خلاص شدن از شر چیزهایی که نمی‌خواهند انجام دهند، دروغ می‌گویند، اما دلایل کمتر آشکاری نیز برای این مسیله وجود دارد. چرا بچه ها همه یا بخشی از حقیقت را نمی‌گویند. در ادامه‌ی مقاله‌ی دروغگویی کودکان، به این دلایل می‌پردازیم:

1. آزمودن یک رفتار جدید

دکتر روس می گوید: یک دلیل که چرا بچه ها دروغ می گویند این است که آنها ایده جدیدی را کشف کرده اند و (مانند خیلی دیگر از رفتارها) در تلاش اند تا آن را امتحان کنند و ببینند چه اتفاقی می افتد. آنها در این اندیشه اند که «اگر درباره این موقعیت دروغ بگویم، چه می شود؟ این دروغ چه کاری برای من انجام خواهد داد؟ من را از شر چه چیزی خلاص می کند؟ آیا من را به دردسر می‌اندازد؟»

2. تقویت عزت نفس و کسب تایید

کودکانی که فاقد اعتماد به نفس هستند، ممکن است دروغ های خود بزرگ بینی بگویند تا خود را تاثیرگذار، خاص یا با استعداد نشان دهند و از این طریق عزت نفس شان را بالا برده و در چشم دیگران خوب به نظر برسند. دکتر روس درمان یک کودک کلاس هشتمی را به یاد می آورد که تقریباً ۸۰ درصد مواقع مسایل را بزرگ نمایی می کرد. او می گوید: این تجربه ای باورنکردنی بود. برای مثال، این پسر ممکن بود بگوید به یک جشن رفته و به محض ورودش، همه مهمانان شروع به خواندن سرود برای او کردند.

3. برداشتن تمرکز از روی خود

دروغگویی کودکان گاه به دلیل برداشتن تمرکز از روی خود است. دکتر روس می گوید کودکان دچار اضطراب یا افسردگی ممکن است در مورد علایم خود دروغ بگویند تا از کانون توجه دیگران فرار کنند. یا ممکن است مسایل خود را با جملاتی شبیه این کوچک بشمارند: «نه، من دیشب خیلی خوب خوابیدم.» زیرا آنان نمی‌خواهند دیگران را نگران خود کنند.

4. صحبت کردن پیش از تفکر

دکتر کارول بریدی روانشناس بالینی که با تعداد زیادی از کودکان دچار ADHD کار کرده است، می‌گوید: کودکان دچار ADHD ممکن است به طور تکانشی دروغ بگویند. یکی از نشانه های بارز نوع تکانشگر ADHD، صحبت کردن پیش از تفکر است. بنابراین احتمالش زیاد است که با دروغ های زیادی از این افراد روبرو شوید.

5. اشتباه گرفتن واقعیت با تصورات خود

دکتر بریدی اضافه می‌کند: گاهی کودکان ممکن است واقعاً باور داشته باشند که کار دروغینی که می‌گویند را انجام داده اند. آنها گاهی اوقات به سادگی فراموش می‌کنند. من مراجعین کودکی داشتم که می گفتند «راستش رو بخوای فکر کردم که واقعاً تکالیفم رو انجام دادم. واقعاً اینجوری فکر می‌کردم. یادم نبود که تکالیف اضافه ای داشتم.» وقتی این اتفاق می افتد، آنها به مکمل های کمکی برای حافظه خود نیاز دارند، مثلاً استفاده از چک لیست ها، محدودیت های زمانی و پوشه های نظم دهنده.

6. دروغ های مصلحتی یا مودبانه

در برخی موقعیت های خاص، در واقع والدین ممکن است کودکان را به گفتن دروغ مصلحتی برای دوری از آسیب زدن به احساسات دیگران و بدتر شدن اوضاع تشویق کنند. در این مورد، دروغ مصلحتی و زمان بیان آن در حوزه مهارت های اجتماعی قرار می‌گیرد. برای مثال، کودکی ممکن است هدیه ای دریافت کند که آن را دوست ندارد، اما برای رعایت ادب وانمود می‌کند که از دریافت آن خوشحال شده است.

7. جلب توجه

کودکانی که دروغ های پر سروصدا می‌گویند، به دنبال جلب توجه هستند. وقتی کودکان دروغ های این چنینی می‌گویند، می‌دانند که وقتی دیگران حقیقت را بفهمند، آنها را در معرض توجه قرار خواهند داد.

8. مراقبت از دیگران

گاهی دلیل دروغگویی کودکان ممکن است محافظت از یک دوست، همکلاسی یا خواهر و برادر باشد. مثلا سارا می‌بیند که خواهرش باعث شکستن گلدان شده اما برای مراقبت از وی در برابر تنبیه، می‌گوید نمی‌داند چه کسی آن را شکسته.

والدین در مورد دروغگویی چه کاری می توانند انجام دهند؟

هم دکتر روس و هم دکتر بریدی موافقند که اولین قدم، اندیشیدن در مورد کارکرد دروغ است. دکتر روس می گوید: وقتی یک ارزیابی انجام می دهم، سوالاتی در فرم های پذیرش وجود دارد که والدین می توانند تصدیق کنند که کودک شان دروغ گفته یا خیر. واکاوی این موضوع ممکن است بیست دقیقه زمان ببرد. دروغ ها از چه نوعی هستند و شرایط این دروغ ها چگونه است؟ او می گوید درمان های رفتاری به کارکرد دروغ ها و شدت مشکل بستگی دارد. هیچ رهنمود قطعی ای وجود ندارد. سطوح متفاوت به معنای پیامدهای متفاوت هستند.

دروغ سطح یک

دکتر روس می گوید: وقتی حرف از دروغگویی توجه طلبانه می شود، به طور کلی بهترین کار نادیده گرفتن آن است. او توصیه می کند تا به جای اینکه با عصبانیت بگویید: «این دروغه. من می دونم که همچین اتفاقی برات نیفتاده.» با ملایمت به موضوع نزدیک شوید. یعنی الزاماً پیامدی برای آن در نظر نگیرید اما توجه طلبی کودک را نیز تقویت نکنید.

این خصوصاً در مواردی که دروغ از عزت نفس پایین ناشی می شود هم درست است. بنابراین اگر بچه ها می گویند: «امروز توی زنگ تفریح ۱۰ امتیاز گرفتم، معرکه بود و همه من رو روی شونه هاشون بلند کردن» و شما حدس می زنید که این واقعیت نداشته باشد، اگر من باشم رگباری از سوالات پیگیرانه را بر سر آنها خالی نمی کنم. برای این نوع از دروغ های سطح یک که واقعاً به کسی آسیب نمی رسانند اما رفتار پسندیده ای هم نیستند، نادیده گرفتن و هدایت مجدد کودک به چیزی که می دانید واقعی تر است، راهی است که باید در پیش بگیرید.

دروغ سطح دو

دکتر روس می گوید اگر این کار جواب نداد، والدین می توانند در مورد ارایه‌ی مجازات های خفیف شفاف تر باشند. من موقعیت‌هایی داشته ام که یک نوع اغراق شده از دروغ تخیلی بودند. والدینی بودند که بر این دروغ ها، برچسب «افسانه» می زدند. اگر کودک یکی از این نوع داستان ها را می گوید، شما والدین می توانید بگویید: «هی، این شبیه به یه افسانه به نظر میاد، چرا دوباره سعی نمی کنی تا اون چیزی که واقعا اتفاق افتاد رو بهم بگی؟» منظور این است که به این رفتار اشاره کنیم و بچه ها را به تلاش مجدد تشویق کنیم.

دروغ سطح سه

دروغگویی کودکان در سطح سه چیست؟ اگر موضوعی جدی تر در میان باشد، مانند کودکان بزرگ تری که در مورد جایی که بوده اند یا انجام تکالیف شان دروغ می گویند، والدین می توانند در مورد ارایه‌ی مجازات فکر کنند. کودکان باید به طور واضح بدانند که این نوع از دروغ ها، پیامدهایی دارند، بنابراین مجازات ناگهانی و بی خبر اتفاق نمی افتد. دکتر روس پیشنهاد می کند که مانند همه پیامدها، این پیامد نیز باید کوتاه مدت و نه بیش از حد باشد تا به کودک فرصتی بدهد که برای تمرین رفتار بهتر و اصلاح خود تلاش کند. یک مثال از این پیامدها می تواند این باشد: گرفتن تلفن همراه او به مدت یک ساعت یا دادن یک وظیفه از کارهای خانه به کودک.

مشاوره روانشناسی

همچنین، بسته به شدت، باید یک عنصر رسیدگی به آنچه در موردش دروغ گفته شده نیز وجود داشته باشد. اگر یک کودک گفته که در کل هفته هیچ تکلیفی برای انجام دادن ندارد و بعد والدین متوجه شوند که هر روز تکلیف داشته، باید پیامدهایی برای این دروغ در نظر بگیرند و به علاوه او را موظف کنند که بنشیند و تمام تکالیفش را انجام دهد. اگر فرزندتان کودک دیگری را می زند و در این باره به شما دروغ می گوید، دکتر روس توصیه می کند علاوه بر پیامد دروغگویی، او را وادارید تا یک نامه معذرت خواهی به آن کودک دیگر بنویسد.

روش های کمک به فرزندتان تا از همان ابتدا از دروغگویی بپرهیزد

• اجازه دهید بداند که حقیقت، پیامدهای سبک تری دارد

برای ممانعت از دروغگویی کودکان، بهتر است اجازه دهید بداند که پیامد گفتن حقیقت از نگفتن آن بهتر است. برای مثال، والدین می‌توانند از نوجوان بخواهند که اگر در یک مهمانی مشروب می نوشد، حتما با تماس تلفنی به آنها اطلاع دهد تا به دنبالش بروند. اما همچنین نوجوان از پیش مطلع می شود که نوشیدن الکل نیز پیامدهایی دارد. دکتر روس می‌گوید: «برقراری تعادل بین گفتگوی باز و همچنین تعیین محدودیت‌های مناسب و لازم، کمی دشوار است.»

در این شرایط، جایی که دروغ گفتن آسان‌تر بود، وقتی والدین پیامدهای تنبیهی را اعمال می کنند، می‌توانند فرزندشان را به خاطر گفتن حقیقت تحسین کنند و به او بگویند که این کار باعث می شود بیشتر به او اعتماد داشته باشند. آنها همچنین می توانند پیامدها را سبک‌تر کنند، مثلاً به او بفهمانند که به جای یک هفته، فقط یک روز از تلفن همراه اش محروم می شود.

دکتر روس یک هشدار هم اضافه می کند: کودکان و نوجوانان نباید فکر کنند که عواقب کارهای بدشان قابل مذاکره است. گاهی اوقات کودک می‌گوید: «ولی من که راستش رو بهت گفتم». آنها سعی در کنترل والدین می کنند و می گویند: «این تنبیه ت فقط باعث می شه که دیگه هرگز راستش رو نگم.» والدین نباید در این مرحله تسلیم شوند.

• از بررسی حقیقت استفاده کنید

فرض کنید معلمی به والدین گفته است که فرزندشان تکالیفش را انجام نداده است. دکتر بریدی پیشنهاد می­کند این والدین فرصتی برای گفتن حقیقت به فرزندشان بدهند. اگر کودک ابتدا راستش را نگوید، والدین می‌توانند بگویند: «من می‌رم و 10 دقیقه بهت فرصت می‌دم، بعدش برمی‌گردم و دوباره ازت می پرسم. اگر نظرت تغییر کرد و خواستی جواب دیگه ای بهم بدهی، بدون که این فقط یه بررسی حقیقته و مشکلی برات پیش نمیاد.»

به این ترتیب، اگر کودکی به دلیل ترس از عواقب یا نگرانی در مورد ناامید کردن پدر و مادرش، ابتدا پاسخی بدون فکر بدهد، این شانس را دارد تا به این موضوع فکر کند که آیا واقعاً می‌خواهد دروغ بگوید یا ترجیح می دهد بدون درگیر شدن در تنبیهات، اعتراف کند. دکتر بریدی خاطر نشان می کند که این روش برای کودکی که به طور مزمن دروغ می گوید مناسب نیست.

• از روش پیشگفتار استفاده کنید

دکتر بریدی بیان می کند که والدین همچنین می توانند با یادآوری اینکه انتظار کمال را از بچه ها ندارند، آنها را طوری تربیت کنند که حقیقت را بگویند و از دروغگویی کودکان پیشگیری کنند. والدین می‌توانند بگویند: «می‌خوام ازت یه سوال بپرسم و شاید چیزی بهم بگی که واقعا نمی‌خوام بشنومش. ولی یادت باشه، رفتار تو اون چیزی نیست که هستی. من تو رو هر جور که باشی دوست دارم. و گاهی اوقات آدما اشتباه می کنن. برای همین ازت می‌خوام اول فکر کنی و یه جواب صادقانه بهم بدهی.» ارایه‌ی فرصتی به کودکان برای تفکر در این مورد ممکن است منجر به گفتن حقیقت شود.

چرا کودکان دروغ می‌گویند؟

• به کودکان مبتلا بهADHD زمان بیشتری برای فکر کردن بدهید

دکتر بریدی می‌گوید بچه‌های مبتلا به بیش‌فعالی مستعد پاسخ‌های تکانشی هستند که ممکن است دروغ به نظر برسد. این کودکان قبل از صحبت کردن به زمان بیشتری نیاز دارند تا درباره مسایل فکر کنند. تکانشگری هم در خانه و هم در مدرسه می تواند مشکل ساز باشد، مثلا وقتی معلم از کودک می پرسد که آیا تکلیفش را تمام کرده است و کودک بدون اینکه حتی به دفترش نگاه کند فوراً پاسخ مثبت می دهد. در این شرایط باید به او یاد داد تا از سرعت خود کاسته و کارش را بررسی کند.

کارهای که والدین نباید انجام دهند

• هرگز کودک خود را در تنگنا قرار ندهید

وقتی کودک تان را لای منگنه می گذارید، ممکن است او را وادار به دروغ گفتن کنید. دکتر بریدی توصیه می کند که اگر والدین داستان واقعی را بدانند، باید مستقیماً به سراغ موضوع بروند و درباره آن بحث کنند. به جای اینکه از کودک بپرسید آیا تکالیفش را انجام داده یا نه، فقط می توانید بگویید: «می دونم که تو این کار رو انجام ندادی. بیا در مورد اینکه چرا این روش ایده خوبی نیست صحبت کنیم.»

• به فرزندتان برچسب «دروغگو» نزنید

دکتر بریدی استدلال می کند که دروغگو خواندن یک کودک اشتباه بزرگی است. این کار، زخمی ایجاد می کند که بهایش بزرگتر از پرداختن به موضوعی است که او در ابتدا درباره آن دروغ گفته است. او فکر می کند: «مامان حرفم رو باور نمی کنه.» این باعث می شود نسبت به خودش احساس بدی داشته باشد و ممکن است الگویی از دروغگویی را در او شکل دهد.

کلام پایانی

دروغ گویی در کودکان امری غیر عادی نیست، اما مهم است منشا آن شناخته شود تا از تعمیم این رفتار به سال های بعدی زندگی جلوگیری شود. پیش از واکنش نشان دادن به دروغ فرزندتان، ابتدا دلیل پشت آن را بررسی کنید. در صورتی که پس از استفاده از نکات گفته شده در این مقاله، همچنان با دروغگویی کودکتان دست و پنجه نرم می‌کردید، بهتر است از یک روانشناس کودک کمک بگیرید.

آیا شما تجربه‌ی دروغگویی کودکان را داشته اید؟ به عنوان بزرگسال در این شرایط چه واکنشی نشان دادید؟ واکنش شما تا چه حد موثر بود؟ لطفا نظرات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.

مرکز مشاوره سها به عنوان بهترین کلینیک روانشناسی در تهران آماده ارائه برترین خدمات مشاوره کودک به صورت آنلاین، تلفنی و حضوری می‌باشد.

منبع:

 childmind.org

https://www.parentingforbrain.com /

کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی