اختلال شخصیت پارانوئید و علایم ظاهری آن

اختلال شخصیت پارانوئید (PPD: Paranoid Personality) یک وضعیت سلامت روان است که با الگویی از بی‌اعتمادی و سوظن شدید به دیگران مشخص می‌شود، حتی وقتی دلیل کافی برای این سوظن وجود نداشته باشد. افراد مبتلا به این اختلال همیشه در حالت آماده‌باش هستند و معتقدند دیگران دایما قصد تحقیر، آزار یا تهدید آن‌ها را دارند. این وضعیت معمولا در اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در مردان شایع‌تر از زنان است. در این مقاله به این موضوعات می‌پردازیم که پارانویا چیست، چه علایم و عوارضی دارد، علل شکل‌گیری آن چیست و روش‌های درمان آن از جمله مشاوره آنلاین چگونه‌اند.

روایت مراجع

سارا (نام‌ها مستعار و روایت تغییر کرده است) از مراجعین مرکز مشاوره روانشناسی سها تعریف می‌کند:

«وقتی با مهدی آشنا شدم، خیلی محتاط بود. اوایل فکر می‌کردم این یعنی آدم منطقی‌ایه. اوایل که می‌گفت «دوستات پشت سرت حرف می‌زنن» یا «همکارت نگاه خوبی بهت نداره»، فکر می‌کردم نگرانمه. اما کم‌کم همه چیز عجیب شد. موبایلمو چک می‌کرد، به هر پیام ساده‌ای شک می‌کرد، می‌گفت «همه علیه منن» یا «تو هم مثل بقیه می‌خوای منو بازی بدی». با اینکه قبل از ازدواج داشتم علائم ظاهری افراد پارانوئید رو توش می‌دیدم، اما جدی نگرفتم. فکر می‌کردم بعدا درست می‌شه. حالا می‌فهمم اون فقط محتاط نبود… دچار سوظن شدیده. زندگی کنار این آدم، یه زندونه که دورش دیواری از بی‌اعتمادی داره. الان فقط می‌خوام کمکم کنید حداقل به مشاوره تلفنی از خونه راضیش کنم.»

پارانوئید چیست ؟

اختلال شخصیت پارانوئید به عنوان یک نوع از اختلالات شخصیت عجیب و غریب طبقه‌بندی می‌شود. افراد دارای این اختلالات، رفتارهایی نشان می‌دهند که ممکن است برای دیگران غیرعادی به نظر برسد. راهنمای تشخیصی روانپزشکی (DSM-5) این بیماری را جزو خوشه الف آسیب‌های شخصیتی می‌نامد. فرد مبتلا به پارانویا بسیار به دیگران مشکوک است و این موضوع می‌تواند زندگی روزمره او را مختل کند. او به نیات دیگران بی‌اعتماد است و باور دارد دیگران قصد آسیب زدن به او را دارند.

علل و دلایل

منشا بروز بیماری پارانوئید چیست ؟ دانشمندان علت دقیق را نمی‌دانند، اما علل کلی این اختلال شامل موارد زیر است:

• احتمالا ترکیبی از عوامل محیطی و بیولوژیکی در آن نقش دارند.
• محققان دریافته‌اند که بی‌توجهی عاطفی، بی‌توجهی فیزیکی و کمبود نظارت در کودکی نقش مهمی در ایجاد اختلال پارانوئید در نوجوانی و بزرگسالی ایفا می‌کند.
• قبلا تصور می‌شد که ارتباط ژنتیکی قوی بین این اختلال و اسکیزوفرنی وجود دارد، اما مطالعات جدید نشان داده‌اند که این ارتباط آنقدرها هم قوی نیست.

علایم بیماری پارانویا چیست ؟

همانطور که پیشتر اشاره کردیم، بیمار پارانوئید همیشه در حالت آماده‌باش است. افراد مبتلا به این اختلال باور دارند دیگران دایم قصد تحقیر، آسیب زدن یا تهدید آن‌ها را دارند. این باورهای بی‌اساس و عادت به بی‌اعتمادی، توانایی آن‌ها را برای ایجاد روابط نزدیک از بین می‌برد.

افراد مبتلا به پارانویا اغلب:

• به وفاداری و قابل اعتماد بودن دیگران شک دارند و فکر می‌کنند دیگران از آن‌ها سواستفاده یا فریبشان می‌دهند.
• تمایلی به افشای اطلاعات شخصی ندارند، چون می‌ترسند از آن علیه آن‌ها استفاده شود.
• بخشنده نیستند و کینه به دل می‌گیرند.
• بیش از حد حساس هستند و انتقاد را بد می‌پذیرند.
• در حرف‌های بی‌غرض یا نگاه‌های ساده دیگران، معانی پنهان پیدا می‌کنند.
• فکر می‌کنند حملاتی به شخصیتشان می‌شود که برای دیگران واضح نیست، معمولا با خشم واکنش نشان می‌دهند و سریعا تلافی می‌کنند.
• بدون دلیل، دایم شک دارند که همسر یا شریک عاطفی‌شان خیانت می‌کند.
• در روابط خود معمولا سرد و فاصله‌گیر هستند و ممکن است کنترل‌گر و حسود شوند.
• نقش خود را در مشکلات نمی‌بینند و معتقدند همیشه حق با آن‌هاست.
• در آرام بودن و احساس آرامش داشتن، مشکل دارند.
• رفتارهای خصمانه دارند، لجباز و اهل بحث هستند.

تجربه مراجع: «اوایل که می‌گفت «دوستات پشت سرت حرف می‌زنن» یا «همکارت نگاه خوبی بهت نداره»، فکر می‌کردم نگرانمه. اما کم‌کم همه چیز عجیب شد.»

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوئید

علایم ظاهری افراد پارانوئید چیست ؟

علائم ظاهری، نشانگانی هستند که در ظاهر افراد مبتلا به PPD مشاهده می‌کنیم. هنگامی که سخنان قربانیان در زندگی با افراد دچار پارانویا را با ویژگی‌های رفتاری شناخته شده این افراد را کنار هم می‌گذاریم، تصویر بهتری از آنها به دست می‌آید که می‌تواند در شناسایی بهتر آنان کمک‌مان کند. عبارات بعدی برخی از توصیفاتی هستند که از جانب قربانیان ارتباط با شخص دچار PPD ذکر شده اند. می‌توانید این موارد را در کنار علایم رسمی مد نظر داشته باشید؛ چنین فردی ظاهرا:

• به شدت اخلاق‌مدار و قضاوت‌گر است.
• معمولا نیات دیگران از جمله همسر، خانواده یا همکاران را زیر سوال می‌برد.
• محتاط، مخفی‌کار و حقه‌باز است، یا فکر می‌کند اطرافیانش چنین هستند.
• افکار و عقاید انعطاف‌ناپذیر دارد.
• مدت طولانی کینه‌توز است و خطاهای دیگران را حتی پس از گذشت سالیان طولانی، نمی‌بخشد.
• شکایت‌ها و ناخشنودی‌های مزمن دارد؛ هرگز راضی نمی‌شود که اطرافیان با او صادق هستند یا همیشه تصور می‌کند یک جای کار دیگران می‌لنگد.
• ادعا می‌کند که شکست‌های گذشته در کار، زندگی یا روابطش، تقصیر مستقیم دیگران بوده است.
• نیاز به کنترل شدید اعضای خانواده یا عزیزان دارد و ممکن است شما را سخت کنترل کند.
• به نظر می‌رسد که هرگز خوشحال نیست؛ اغلب اوقات مضطرب، بی‌قرار یا عصبانی است. انگار که همیشه یک تهدید در حال ظهور «آن بیرون» وجود دارد.
• دایما به دنبال شواهدی است که نشان دهد دیگران در نهایت او را ناامید می‌کنند یا از او سواستفاده می‌کنند.
• وفاداری و روراستی دیگران، حتی عزیزانش را بدون مدرک زیر سوال می‌برد یا در نظرات دیگران معنایی نهفته می‌بیند.
• وقتی اعضای خانواده یا همسرش با همسایگان، مامور پست یا غریبه‌های بی‌آزار تعامل می‌کنند، او مشکوک می‌شود و از اعضای خانواده یا همسر بازجویی می‌کند.
• شما از زمان وارد شدن به رابطه با این فرد، با تعداد کمتری از دوستان قدیمی یا اعضای خانواده‌ی خود ملاقات می‌کنید.
• زمانی که از خانه دور هستید، باید جواب پس بدهید و همه چیز را برای او توضیح دهید. این یکی دیگر از علائم ظاهری افراد پارانوئید است.
• زمانی که با تلفن صحبت می‌کنید، مشغول ایمیل‌هایتان هستید، با دیگران گفتگو می‌کنید و در کل هر کاری که شما انجام می‌‌دهید ولی او در آن مشارکت ندارد، به وی بر می‌خورد یا از شما می‌رنجد.
• او شما یا دیگران را با القابی مثل «احمق»، «ساده‌لوح» یا «نادان» یا به هر شیوه دیگری تحقیر می‌کند، زیرا دانش و درک خود را بسیار عالی می‌داند.
• از زمانی که با این فرد وارد رابطه شده‌اید، کمتر خوشحال هستید، کمتر با دیگران معاشرت می‌کنید یا اعتماد به نفس کمتری دارید. یا متوجه می‌شوید که بیشتر اوقات در مورد واکنشی که او قرار است نشان دهد، دلشوره دارید یا عصبی و مضطرب هستید.

تشخیص علائم ظاهری افراد پارانوئید بر عهده‌ متخصص سلامت روان است. چنانچه به حضور برخی از علایم بالا در خود یا یکی از عزیزانتان مشکوک شدید، بهتر است به مشاوره روانشناسی مراجعه کنید و از او مشورت بخواهید.

وقتی اعضای خانواده یا همسرش با همسایگان، مامور پست یا غریبه‌های بی‌آزار تعامل می‌کنند، او مشکوک می‌شود و از اعضای خانواده یا همسر بازجویی می‌کند.

نحوه تشخیص پارانویا

 در این بخش به معرفی ویژگی‌ها و نحوه تشخیص اختلال پارانوئید در افراد می‌پردازیم:

• از آنجا که شخصیت در کودکی و نوجوانی در حال تکامل است، معمولا متخصصان تا قبل از ۱۸ سالگی این وضعیت را تشخیص نمی‌دهند.
• تشخیص این اختلالات دشوار است، زیرا در اکثر موارد بیمار پارانوئید فکر نمی‌کند در رفتار یا تفکرش مشکلی وجود دارد.
• افراد مبتلا به این اختلال وقتی آن‌ها به دنبال کمک می‌روند، اغلب به دلیل مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی است که ناشی از عوارض اختلال شخصیتشان (مثل طلاق یا از دست دادن شغل) است، نه خود اختلال.
• متخصصان برای تشخیص، سوالات کلی می‌پرسند تا از تاریخچه گذشته، روابط، سوابق کاری، سنجش واقعیت و کنترل تکانه فرد اطلاعات کسب کنند.
• برای تشخیص دقیق، باید تایید شود که علایم سوظن و بی‌اعتمادی مربوط به دوره‌های روان‌ پریشی (مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی) نیست.

نشانه‌های هشدار برای خانواده و دوستان

بیمار پارانوئید می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین دوستان و خانواده باید از نشانه‌هایی که احتمال تشدید رفتار پرخاشگرانه را بالا می‌برند، آگاه باشند. اگر این علایم با شدت یا تکرار زیاد افزایش یابند، می‌توانند نشان‌دهنده خطر باشند:

• افزایش انزوا و دوری‌گزینی.
• متهم کردن دیگران بدون هیچ دلیلی.
• واکنش شدید به انتقاد.
• بیش از حد هوشیار بودن (Hypervigilant).
• نشان دادن حسادت شدید.
• بیان باورهایی درباره نیات پنهان دیگران.
• تمرکز و وسواس روی دشمنان خاص.
• تغییرات ناگهانی در خلق و خو.

نامزدتان درگیر پارانویا است؟ تا دیر نشده، برای دریافت مشاوره ازدواج کلیک کنید.

بیماری‌های روانی مرتبط

محققان می‌گویند حدود ۷۵٪ از افراد مبتلا به بیماری پارانوئید، یک اختلال شخصیت همزمان دیگر نیز دارند. برخی از شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از: اختلال شخصیت اجتنابی، مرزی و ضداجتماعی. همچنین، اختلال وحشتزدگی و سومصرف مواد اغلب همراه با پارانویا رخ می‌دهند.

عوارض بیماری پارانویا چیست ؟

افکار و رفتارهای مرتبط با سوظن، توانایی فرد برای حفظ روابط و عملکرد در اجتماع و محیط کار را مختل می‌کند. در بسیاری از موارد، افراد مبتلا به این اختلال وارد درگیری‌های حقوقی می‌شوند و از افراد یا شرکت‌هایی که فکر می‌کنند قصد ضربه زدن به آن‌ها را دارند، شکایت می‌کنند.

تاثیرات این اختلال بر زندگی روزمره بیمار پارانویا

از آنجا که فرد مبتلا به این اختلال باور دارد که همه می‌خواهند به او آسیب بزنند، از اطلاعات شخصیش سواستفاده کنند یا او را فریب دهند، ایجاد رابطه نزدیک یا حفظ شغل پایدار برایش دشوار می‌شود. برای این افراد، آرامش داشتن سخت است، فکر می‌کنند همیشه حق با آن‌هاست، در روابطشان سرد و فاصله‌گیر باقی می‌مانند و دایما لجباز و اهل بحث هستند.

بیماری پارانوئید در مردان

پارانویا در مردان شایع‌تر از زنان است. این اختلال در مردان با الگوی بی‌اعتمادی و سوظن نسبت به اطرافیان شناخته می‌شود. مردان مبتلا به این اختلال اغلب بدون داشتن شواهد کافی گمان می‌کنند که دیگران قصد آسیب یا فریب آن‌ها را دارند. این وضعیت در مردان همچنین می‌تواند با شک و تردید بی‌اساس نسبت به وفاداری همسرشان همراه باشد. دیگر علایم این وضعیت در مردها عبارت است از:

• بی‌اعتمادی و سوظن
• شک‌های بدون شواهد منطقی
• عدم تمایل به خودافشایی
• برداشت منفی از حرف‌ها یا کارهای بی‌ضرر دیگران
• کینه‌ورزی
• دعوا و جدل
• انزوای اجتماعی
• گوش به زنگی برای شناسایی تهدیدها

سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند

چطور با همسرم که دچار پارانویا است برخورد کنم؟

زیستن با شخصی که علایم PPD را دارد، نیازمند صبوری، شفقت و مرزگذاری‌های شخصی جدی است. اگر همسر شما دچار این وضعیت است، ممکن است موارد زیر کمک‌کننده باشد:

• آنها را به ادامه‌ی درمان تشویق کنید
• حرف‌هایتان را بدون کنایه و ابهام و واضح بزنید
• پذیرا باشید اما اتفاق غیرواقعی را تایید نکنید (با ملایمت به آنها کمک کنید تا واقعیت را آزمون کنند)
• محرک‌هایی را که می‌تواند علایم آنها را تشدید کند شناسایی و محدود کنید (علایم آنها تحت موقعیت‌های استرس‌آمیز بیشتر خواهد شد)
• اطلاعات کافی و لازم را به آنها بدهید
• بر نقاط قوت تاکید کنید
• آنها را نه به شکل بیمار، بلکه به عنوان انسان‌هایی کامل ببینید
• مراقبت از خود را فراموش نکنید

روش‌های درمان

بیماری پارانوئید معمولا با روان‌درمانی درمان می‌شود. متاسفانه، شک و پارانویای اصلی این اختلال باعث می‌شود افراد به دنبال کمک نباشند، زیرا مشکل را در خود نمی‌بینند. بی‌اعتمادی باعث می‌شود که افراد مبتلا نتوانند به پزشکان و درمانگران خود اعتماد کنند. این امر ایجاد رابطه درمانی موثر را دشوار می‌کند. اما با حمایت مناسب، شخص می‌تواند علایم خود را مدیریت کرده و عملکرد بهتری در زندگی روزمره داشته باشد. در ادامه به معرفی روش‌های درمان این اختلال می‌‌پردازیم:

روان‌ درمانی

این روش درمان معمولا بر روی تقویت مهارت‌های مقابله‌ای، همدلی، اعتماد، ارتباطات و عزت نفس تمرکز دارد. درمان شناختی رفتاری (CBT) برای کمک به فرد برای تغییر الگوهای فکری غلط و رفتارهای ناسازگار موثر است. CBT به افراد کمک می‌کند تا افکار منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را به چالش بکشند تا کمتر به دیگران مشکوک باشند. همچنین، کمک می‌کند تا بیماران واکنش‌های خود را به دیگران مدیریت کنند و به جای عصبانیت یا خصومت، به شیوه‌های مناسب‌تری پاسخ دهند.

دارو درمانی

معمولا برای درمان بیمار پارانوئید دارو تجویز نمی‌شود، مگر اینکه علایم شدید باشند یا بیماری‌های مرتبطی مانند افسردگی یا اضطراب وجود داشته باشند. در چنین شرایطی داروهایی مانند ضد افسردگی ، ضدروان‌پریشی و ضداضطراب ممکن است تجویز شوند. اما به طور کلی دارو به تنهایی برای اختلالات شخصیت توصیه نمی‌شود و بهتر است همراه با روان‌درمانی استفاده شود.

نمونه سوالاتی که افراد دچار پارانویا میپرسند: «فکر کردی یادم رفته پارسال تو سفر وقتی موبایلتو ازت خواستم ندادی گفتی نمی‌خوای چت مامانتو ببینم؟ فکر کردی باور کردم مامانت بوده و کس دیگه نبوده؟»

راهنمای مراجعه به مشاور

از آنجایی که بیمار پارانوئید در هسته وجودی خود به دیگران بی‌اعتماد و مشکوک است،  پذیرش و شروع درمان برای او یک چالش بزرگ است. این افراد معمولا خودشان به دنبال کمک نمی‌آیند. اگر شما یا عزیزانتان علایم این اختلال را دارید، برای شروع درمان، به یک روان‌درمانگر یا روانپزشک با تجربه مراجعه کنید که بتواند با صبر و تخصص، به‌مرور اعتماد شما را جلب کند. زیرا موفقیت درمان کاملا به این رابطه درمانی بستگی دارد. اگر نگران یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود هستید، با یک متخصص مشاوره خانواده تهران صحبت کنید یا از منابع معتبر در این باره مشورت بخواهید. 

برای شروع، توصیه می‌کنیم فرم ارزیابی رایگان را در کلینیک روانشناسی سها تکمیل کنید و منتظر تماس همکاران ما باشید.

سوالات متداول

آیا اختلال پارانوئید با پارانویا تفاوتی دارد؟

پارانویا، احساس غیرمنطقی و ثابتی است مبنی براینکه دیگران قصد آسیب‌رسانی به فرد را دارند. سه نوع اصلی از این وضعیت وجود دارد که شامل اختلالات شخصیت پارانوئید، اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی می‌شود.

سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند چیست؟

سوالات مشخصی طبق منابع معتبر وجود ندارد. با این حال سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند ممکن است شامل این موارد باشد: واقعا داری راستشو می‌گی یا یه چیزی رو ازم قایم می‌کنی؟ فکر کردی باور کردم مامانت پشت خط بوده و کس دیگه نبوده؟ وقتی میگی زنگ بزنیم تعمیرکار منظورت اینه که من بی‌عرضه‌م؟ چرا باید پسرخالتو تو اینستاگرام فالو کنی؟ چه دلیلی جز این هست که یه چیزی بین شما دوتاست؟ واقعا نفهمیدید اون اومده بود که زیرآب منو بزنه؟

آیا تا کنون تجربه‌ی رابطه با فرد دچار PPD را داشته‌اید؟ چه چالش‌هایی را تجربه کردید؟ نظرات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.

منابع:

https://www.verywellmind.com

https://www.psychologytoday.com

https://www.webmd.com

https://www.healthline.com