بیماری سایکوز چیست؟ سایکوز یا روان پریشی، به گروهی از علایم اشاره دارد که ذهن را متاثر می‌کنند، تا جایی که ارتباط ذهن با واقعیت تقریبا از بین می‌رود. در این محتوا از کلینیک روانشناسی سها، به تعریف این وضعیت، علایم هشدار و نشانه‌های بالینی، انواع، تفاوت با روان رنجوری، علل، نحوه کمک به عزیز مبتلا به این وضعیت و گزینه‌های درمانی می‌پردازیم.
| عنوان | خلاصه |
| تعریف بیماری سایکوز | اختلالاتی که در آنها فرد قادر به تمییز واقعیت از غیر واقعیت نیست. میتواند شامل توهم، هذیان و افکار آشفته باشد. |
| علایم هشداردهنده | افت ناگهانی در عملکرد تحصیلی یا شغلی، دشواری در تفکر شفاف و تمرکز، احساس بدگمانی و … |
| علایم بالینی اصلی | توهمات، هذیان، رفتارهای نامنظم، فقدان احساسات، بی‌حرکتی غیرعادی و افکار بی‌نظم. |
| علل بیماری | ژنتیک، مصرف مواد مخدر، تروما (مانند مرگ عزیزان یا تجاوز)، بیماری‌ها و صدمات |
| تشخیص بیماری | شامل ارزیابی کامل تاریخچه پزشکی، در صورت لزوم استفاده از اسکن مغزی و آزمون‌های شناختی برای تعیین علت دقیق. |
| درمان | داروهای آنتی‌سایکوتیک، آرامبخش‌های فوری، درمان شناختی-رفتاری (CBT)، بستری در بیمارستان، گروه درمانی و دریافت حمایت‌های خانواده. |
[aparat id=”CjtVg” width=”full”]
برای استفاده از مشاوره متخصصان و درمانگران مجموعه سها کلینیک می توانید بر روی لینک زیر کلیک کرده و به صورت آنلاین روز مورد نظر خود را انتخاب و درخواست رزرو مشاوره بدهید.
و یا به صورت تلفنی نوبت خود را رزرو کنید.
بیماری سایکوز چیست؟
روان پریشی یا Psychosis چیزی بیش از فقط اسکیزوفرنی و شنیدن صداهای غیرواقعی است. در حالی که این بیماری، پادشاه این حوزه اختلالات درنظر گرفته میشود، اما این علایم در بیماریهای دیگری نیز جا می‌گیرد.
اصطلاح روان پریشی از واژه یونانی روان به معنای ذهن و پریش به معنای عارضه غیرعادی تشکیل میشود. این اصطلاح برای نشان‌دادن جدایی از واقعیت (مانند توهم و هذیان) یا اختلال فکری جدی (بهم‌ریختگی فکری شدید) در مشاوره روانپزشکی تکامل یافت.
مهم است توجه داشته باشید که علایم این حالت، بسیار بیشتر از نشانگان بارز توهم و هذیان است که اغلب می‌شنویم. علاوه بر آنها، علایم منفی، بهم‌ریختگی و کاتاتونیک نیز وجود دارد؛ علایم منفی به معنای غیاب چیزهایی است که باید وجود داشته باشند از جمله بیان عاطفی، گفتار یا محتوای فکری قابل توجه.
علایم هشدار روان پریشی
بر اساس مرکز ملی سلامت روان، علایم هشداری وجود دارد که ممکن است پیش از شروع بیماری سایکوتیک ظاهر شوند و باید جدی گرفته شوند. این علایم عبارتند از:
- یک اُفت ناگهانی در عملکرد تحصیلی یا شغلی
- دشواری در تفکر شفاف
- دشواری در تمرکز
- احساس بدگمانی یا سوظن نسبت به دیگران
- فاصله‌گرفتن از دوستان و عزیزان
- هجوم احساسات جدید و عجیب یا درمقابل، هیچ احساسی نداشتن
- عدم تمایل به انجام نظافت شخصی
- دشواری در جداکردن واقعیت از غیر واقعیت
- مشکل در برقراری ارتباط
علایم بالینی بیماری سایکوز
وقتی شخصی یک اپیزود یا دوره روان پریشی را تجربه میکند، علایم اصلی که ظاهر میشود شامل موارد زیر است:
- توهمات
- هذیان‌ها
- رفتار نامنظم (رفتارهایی که بی‌معنی به نظر می‌رسند یا تکانشی‌اند)
- علایم منفی (ظاهراً هیچ هیجانی وجود ندارد، فقدان علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذتبخش شناخته می‌شدند، ظاهر غیر پاکیزه و …)
- کاتاتونیا (یک ظاهر منجمدشده یا انعطاف‌ناپذیر)
- حرف زدن مداوم با الگوی صحبت کردن سریع
- بدون هیچ توضیحی و وسط جملات به بحث دیگری پریدن
- از دست دادن ناگهانی رشته افکار که باعث میشود فرد ناگهان مکث کند یا خشکش بزند
انواع
طبقه‌بندی اختلالات سایکوتیک چند عارضه مشخص و مجزا را شامل میشود. این اختلالات عبارتند از:
-
اسکیزوافکتیو
این مشابه اسکیزوفرنی است اما دوره‌هایی از اختلالات خُلقی مانند افسردگی اساسی یا مانیک را نیز شامل میشود.
-
روانپریشی گذرا
در اینجا، علایم در پاسخ به یک رویداد استرس‌آمیز نمایان می‌شوند، کمتر از یک ماه به طول می‌انجامند و بازگشت نخواهند داشت.
-
هذیانی
شخص بدون هیچ سند و مدرک واقعی، قویا به موضوعی غیرمنطقی و اغلب عجیب باور دارد. در اینجا هذیان‌ها باید به مدت دست‌کم 1 ماه حضور داشته باشند.
-
بیماری سایکو در اختلال دوقطبی
برخی افراد دچار اختلال دوقطبی در طی یک دوره خُلقی بسیار بالا یا پایین، علایم روان پریشی را تجربه می‌کنند. در حالی که خودبزرگ‌بینی یک ذهنیت رایج افراد در فاز شیدایی است، اغلب آنها از این مرز تا باور به اینکه ابرقدرت یا خدا هستند، عبور می‌کنند.
-
افسردگی شدید
افسردگی شدید ممکن است گاهی با ویژگی‌های سایکوز همراه شود. برای افراد دچار افسردگی شدید، غیرعادی نیست که صداهایی مثلا در مورد اینکه چقدر شکست‌خورده هستند بشنوند، یا احساس گناه شدیدی داشته باشند که ابعاد هذیانی به خود بگیرد.
-
سایکوز پسا زایمانی
این نوع میتواند پس از تولد نوزاد نمایان شود.
-
ناشی از مصرف مواد
سو مصرف الکل، برخی داروهای تقویتی و تعدادی داروی تجویزی مشخص میتواند باعث بروز علایم بیماری سایکوز شود.
بیشتر بخوانید: اختلال اسکیزوفرنی
سایر اختلالات با علایم مشابه
در این بخش برخی از اختلالات مشابه روان پریشی را معرفی می‌کنیم.
-
وسواسی-جبری
برخی دیگر مانند اختلالات وسواسی-جبری، احتکار و بدریخت‌انگاری بدن دارای مشخصه‌ای با عنوان «فاقد بینش/ همراه با باورهای هذیانی» هستند. این مشخصه زمانی تشخیص داده میشود که فرد با وجود شواهد مخالف، باور داشته باشد که وسواس‌هایش درست‌اند و احتکاری که انجام می‌دهد هیچ مشکل‌ساز نیست. یا با وجود شواهد متضاد و عینی، اعتقادش بر این باشد که واقعا نقص بدنی دارد.
-
اختلالات شخصیت
در طبقه‌بندی اختلالات شخصیتی ، افراد در خوشه‌ی A ماهیت «نیمه سایکوز» دارند. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یک عارضه سلامت روان است که با الگویی ثابت از ناراحتی در روابط صمیمانه و تعاملات اجتماعی، برداشت تحریف‌شده از واقعیت، بدگمانی، عقاید خرافی و رفتارهای غیرعادی مشخص میشود.
علاوه بر اسکیزوتایپال، شخصیت‌های اسکیزوئید و پارانوئید نیز وجود دارند. افرادی که دارای اختلال شخصیت اسکیزوئید هستند، انزوای اجتماعی، فقدان بیان عاطفی و بی‌تفاوتی نشان میدهند؛ نشانگانی که «علایم منفی» شناخته میشود. شخصیت پارانوئید نیز همیشه به انگیزه‌ها و مقاصد دیگران مشکوک است و گاهی اوقات به ابعاد کاملا هذیانی میرسد.
همچنین، در اختلال شخصیت مرزی بیمار در مرز بین روان رنجوری و روانپریشی قرار دارد. برخی از افراد مبتلا به شخصیت مرزی با نگرانی از ترک یا طردشدن آنقدر دچار استرس می‌شوند که دوره‌های مختصری از توهم شنیداری یا هذیان‌های مرتبط با رابطه مورد نظر پیدا می‌کنند. مثلا اگر یک شریک عاطفی مجبور شود قرار ملاقات را به وقت دیگری موکول کند، فرد مبتلا به شخصیت مرزی ممکن است فکر کند که او حتما در حال خیانت است.
-
اختلالات مرتبط با تروما
آخرین دسته تشخیصی که علائم psychosis را نشان می‌دهد، تروما و عارضه‌های مرتبط با عامل استرس‌زا است. گاهی، افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای یا چند شخصیتی، گزارش میدهند که صدای هویت‌های دیگر خود را می‌شنوند و ممکن است به نظر برسد که به گفتگویی توجه می‌کنند که بقیه حاضران قادر به شنیدنش نیستند. هر کسی که با اختلال استرس پس از تروما کار میکند احتمالاً شنیده است که بیماران از شنیدن، دیدن، احساس‌کردن، چشیدن یا بوییدن چیزهای مرتبط با موقعیت آسیب‌زا صحبت می‌کنند.
روان پریشی با روان‌رنجوری چه تفاوتی دارد؟
روان‌رنجوری معمولا شامل رفتارهای وسواس‌آمیز، خودبیمارانگاری، نیاز شدید به کنترل، افسردگی و اضطراب است. این یک تشخیص بالینی نیست. برخی آن را نوعی صفت شخصیتی می‌دانند که همه ما تا حدی از آن را دارا هستیم.
از سمتی دیگر، psychosis اصطلاحی است که برای توصیف یک حالت ذهنی غیرعادی در تشخیص بالینی به کار می‌رود. این حالت ذهنی میتواند شامل تجربه هذیان‌ها، پارانویا، توهمات و دشواری در تفکیک واقعیت از غیر واقعیت باشد. این وضعیت میتواند به حالات هیجانی آشفته و کلام بی‌نظم بیانجامد.
علل بیماری سایکوز
پزشکان علت دقیق این وضعیت را نمی‌دانند اما برخی عوامل خطر وجود دارد که میتواند سبب این وضعیت شود، از جمله:
- ژنتیک: ژنتیک تأثیر به‌سزایی در ابتلا به روانپریشی دارد اما داشتن ژن آن، همیشه به این معنا نیست که قطعاً مبتلا خواهید شد.
- مواد: برخی داروهای تجویزی و سوءمصرف الکل یا مواد مانند ماریجوانا، LSD و آمفتامین‌ها میتوانند برانگیزاننده باشند.
- تروما: مرگ یک عزیز، یک تجاوز جنسی یا جنگ میتواند دخیل باشد. نوع ترومای کودکی و سنی که در آن تروما را تجربه کردید در این موضوع نقشی کلیدی دارند.
- بیماری‌ها و صدمات: صدمه‌ی مغزی شدید، سکته‌های مغزی، بیماری پارکینسون، آلزایمر، زوال عقل، ایدز و تعدادی بیماری دیگر همگی میتوانند روان پریشی را به دنبال بیاورند.
تشخیص
تشخیص بیماری سایکوز بر ارزیابی الگوی علایم در طول زمان متکی است. روانشناس و روانپزشک برای تشخیص اختلال، به بررسی‌های عمیق نیاز دارند. این بررسی شامل گرفتن اطلاعات کامل از تاریخچه پزشکی و خانوادگی فرد، انجام معاینه جسمی و گاهی اوقات استفاده از آزمون‌های تخصصی (مانند اسکن مغز یا ارزیابی عملکرد شناختی) است. اما هدف نهایی این است که مشخص شود آیا علایمی مثل توهم، هذیان گویی و تفکر آشفته ناشی از یک اختلال روانی زمینه‌ای هستند یا دلایل دیگری دارند.
بنابراین تشخیص یک اختلال روانپریشی خاص به دلیل پیچیدگی علایم و نیاز به مشاهده الگوی آنها، ممکن است چندین ماه طول بکشد. این انتظار برای بیمار و خانواده‌اش میتواند استرس‌زا باشد، اما برای رسیدن به یک تشخیص قابل اعتماد ضروری است. به همین دلیل، در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد موارد، تشخیص اولیه ممکن است در ماه‌های اول تغییر کند، تا زمانی که الگو و سیر بیماری به وضوح مشخص شود. با این حال مداخله و درمان زودهنگام، حتی قبل از تشخیص نهایی، برای بهبود نتایج آینده ضروری است.
آیا دوستان خیالی در کودکی نشانه روانپریشی هستند؟
خیلی از نشانه‌های psychosis در بزرگسالان، در افراد کم سن بی‌خطر اند. برای مثال، کودکان کوچکتر اغلب دوستان خیالی دارند و با آنها حرف می‌زنند. این فقط نشان دهنده بازی تخیلی است که کاملا در کودکی طبیعی در نظر گرفته میشود.
اما اگر در مورد علایم کودک یا نوجوان خود نگران هستید، بهترین کار توصیف رفتار او نزد مشاوره کودک است.
راه‌های درمان روان پریشی
گزینه‌های درمانی میتواند شامل موارد زیر باشد:
-
داروهای آنتی‌سایکوتیک
داروها خط اول درمان این بیماری‌ها هستند. آنتی‌ساکوتیک‌ها میتوانند علایمی مانند توهم و هذیان را در مبتلایان کاهش دهند. با اینحال، آنها به علل زیربنایی کاری ندارند.
مثال‌هایی از این دسته از داروها عبارت است از:
- هالوپریدول
- کلرپرومازین
- کلوزاپین
به دلیل عوارض جانبی، افراد تنها با تجویز و نظارت پزشک میتوانند این داروها را مصرف کنند. پزشک همچنین به درمان هرگونه عارضه زیربنایی که مسئول روان پریشی است می‌پردازد.
در بسیاری از موارد، افراد تنها نیاز به مصرف کوتاه مدت آنتی سایکوتیک‌ها دارند تا علایم‌شان قابل مدیریت شود. در موارد شدید، افراد نیاز دارند تا پایان عمر به مصرف داروها ادامه دهند که در این شرایط به منظور مدیریت عوارض جانبی، پزشک دُزهای پایین دارو را تجویز میکند.
بیشتر بخوانید: پیشگیری و درمان افسردگی در دوران بارداری
-
آرامبخش‌های فوری
برخی افراد طی تجربه بیماری سایکوز ممکن است بهم بریزند و به خود یا دیگران صدمه بزنند. در این موارد، آرام ساختن فوری آنها ضروری به نظر میرسد. در این هنگام، پزشک یا کادر اورژانس، تزریقی سریع-پاسخ از ماده ای مخصوص برای آرام سازی فوری شخص انجام میدهند.
-
درمان شناختی-رفتاری
درمان شناختی رفتاری نوعی روان درمانی است که بر تغییر افکار و رفتار تمرکز میکند و نیازمند داشتن جلسات منظم با روانشناس است. این میتواند به رفع آن دسته از علایمی کمک کند که هدف آنتی سایکوتیک ها نیستند.
سایر گزینه های درمانی که ممکن است متخصص پیشنهاد کند میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بستری در بیمارستانها یا مراکز روانپزشکی
- گروه درمانی
- برنامه‌های آموزشی و حمایتی برای خانواده و مشاوره خانواده
- ارایه‌ی خدمات آموزشی به بیماران و حمایت از آنها از طریق استخدام در مشاغل ساده
چطور به عزیزی که دچار روان پریشی است کمک کنم؟
وقتی عزیزی دارید که از سوی پزشک تشخیص بیماری سایکو گرفته و تحت درمان است، بهتر است موارد زیر را در ارتباط با او در نظر بگیرید:
- واضح و با جملات کوتاه و با صدایی آرام و غیر تهدیدآمیز صحبت کنید.
- در مورد احساسات آنها نسبت به باورها و تجاربشان ابراز همدلی کنید.
- تجارب فرد را در مورد ناامیدی یا پریشانی‌اش معتبر بشمارید.
- به شیوه ای که او سعی دارد تجربه خود را به شما توضیح دهد گوش کنید و برای درکش تلاش کنید.
- هیچ قضاوتی درباره محتوای باورها یا تجارب او بیان نکنید. به‌جای تجاربشان بر احساسات آنان تمرکز کنید.
- در مورد باورها یا تجارب او، بحث نکنید یا او را به چالش نکشید.
- اگر نمی‌خواهند با شما صحبت کنند، بپذیرید اما اگر نظرشان عوض شد، در دسترس باشید.
- با آنها برخوردی احترام‌آمیز داشته باشید.
- آگاه باشید که آنها ممکن است از تجارب خود هراسان شوند.
روان پریشی و اختلالات زیرمجموعه آن چیزی نیستند که به سادگی بتوان از آنها گذشت. با درمان زودهنگام و پیگیری‌های مداوم، این مجموعه علایم قابل مدیریت و بهبودیافتن هستند اما عدم دریافت درمان مناسب، میتواند عواقبی جبران‌ناپذیر برجای بگذارد.
اگر فکر میکنید علایم هشدار را در خود یا یکی از عزیزانتان مشاهده کرده اید، بهتر است هرچه سریعتر با یک روانپزشک یا متخصص سلامت روان مشورت کنید.
در بخش نظرات، از تجربه زیستن با این افراد یا با این اختلال بگویید. همچنین میتوانید سوالات خود را در این زمینه ارسال کنید. کارشناسان ما در سریعترین زمان ممکن پاسخگو خواهند بود.
منابع
سوالات متداول
سوالات متداولبیماری سایکوز چیست؟
گروهی از بیماریهای جدی هستند که بر ذهن تاثیر میگذارند. آنها تفکر شفاف، قضاوت درست، پاسخ هیجانی، ارتباط موثر، ادراک واقعیت و رفتار مناسب را برای فرد دشوار میسازند.
راه های درمان اختلال روان پریشی چیست؟
درمان بیماری سایکوز به علت آن بستگی دارد، اما معمولا ترکیبی از داروهای آنتی سایکوتیک، درمان‌های گفتاری مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) و مشاوره خانواده و حمایت اجتماعی است.
در باکس پرسش و پاسخ در انتهای این صفحه می توانید سوالات خود را با درمانگران مجموعه “سها کلینیک” در میان بگذارید و در کمترین زمان ممکن جواب سوالات خود را توسط درمانگران و پزشکان متخصص دریافت کنید.
