اختلال شخصیت نمایشی یا HPD، اختلالی روانی است که در آن فرد الگویی از رفتار هیجانی و توجه‌طلبانه‌ی شدید نشان می‌دهد. در این مقاله می‌خوانیم که اختلال شخصیت نمایشی چیست، چه علایمی دارد، در زنان و مردان چقدر متفاوت ظاهر می‌شود و درمان آن چگونه است.
اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
اختلال نمایشی یا هیستریونیک در گروه B از اختلالات شخصیت قرار دارد. این طبقه با ویژگی‌های بیش از حد هیجانی، احساسی و نمایشی بودن مشخص می‌شود. اختلال هیستریونیک افزون بر رفتار توجه‌طلبانه، با احساسات سطحی و رفتار کنترلگرانه نمایان می‌شود. این اختلال در اوایل جوانی شروع می‌شود و در بسیاری از موقعیت‌ها، قابل مشاهده است.
اختلال شخصیت هیستریونیک یکی از 10 اختلال شخصیت است که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) به رسمیت شناخته می‌شود.
علایم اختلال شخصیت نمایشی
علایم این اختلال می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- به شدت تلقین‌پذیر بودن و تاثیرپذیری سریع از مد
- نشان دادن اغراق‌آمیز علایم ضعف و بیماری
- نمایش هیجانات شدید و سطحی
- انجام رفتارهای توجه‌طلبانه
- تجربه‌ی حالات خلقی و باورهای زودگذر و ناپایدار
- نیازداشتن به اینکه دیگران شاهد نمایش‌های هیجانی او باشند و به او توجه و ارزش‌گذاری کنند
- استفاده از رفتارهای تحریک‌آمیز جنسی برای کنترل دیگران یا کسب توجه
- به کارگیری تهدید به خودکشی برای دستکاری دیگران
در برخی موارد، شخص دارای اختلال شخصیت نمایشی ممکن است متوجه علایم خود نباشد، زیرا این رفتارها و افکار برای آنها عادی محسوب می‌شوند. آنان ممکن است دیگران را بخاطر چالش‌هایی که با آنها روبرو می‌شوند، سرزنش کنند.
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
بسیاری از علایم اختلال شخصیت نمایشی مشابه سایر اختلالات روانی است. بنابراین ممکن است متخصص ابتدا بخواهد برای رد کردن سایر اختلالات، تشخیص افتراقی را لحاظ کند. این اختلال هیچ تست مستقلی ندارد. در مقابل، DSM-5 بیان می‌کند که برای تشخیص، فرد باید تعداد 5 یا بیشتر از نشانه‌های زیر را داشته باشد:
- احساس ناراحتی در موقعیت‌هایی که فرد در مرکز توجه نیست
- تعامل با دیگران به نحوی که اغلب با رفتار نامناسب جنسی یا رفتارهای اغواگرایانه نمایان می‌شود
- تغییر سریع و ابراز سطحی هیجانات
- استفاده‌ی مداوم از ظاهر فیزیکی برای جلب توجه دیگران به خود
- استفاده از سبک گفتاریی که به طور افراطی کلی است و جزییاتی ارایه نمی‌دهد
- نشان دادن رفتاری خود بزرگ‌بینانه، تیاترگونه (نمایشی) و اظهار اغراق‌آمیز هیجانات
- تاثیرپذیری ساده از محیط یا دیگران
- درنظرداشتن روابط به گونه‌ای صمیمی‌تر از آنچه واقعا هستند
عارضه های مرتبط
اختلالات همراه با اختلال شخصیت نمایشی کدام اند؟ HPD معمولا همراه با سایر اختلالات سلامت روان رخ می‌دهد. عارضه‌های همراه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال شخصیت وابسته
- اختلالات خوردن
- اختلال شخصیت خودشیفته
- اختلال سومصرف مواد
بیشتر بخوانید: معرفی انواع اختلالات شخصیت
علل
هیچ علت دقیق و مشخصی برای اختلال شخصیت نمایشی وجود ندارد. باور بر این است که این اختلال بیشتر نتیجه‌ی ترکیب ژنتیک و اثرات محیط باشد:
- ژنتیک: برخی صفات شخصیتی مشخص ممکن است از طریق ژن‌ها از والدین به ارث برسند. این ویژگی‌ها، خلق‌وخو نامیده می‌شوند که ممکن است شما را نسبت به ابتلا به این اختلال آسیب‌پذیرتر کند.
- محیط: محیط دربردارنده‌ی شرایط شما در زمان رشدتان، اتفاقاتی که برایتان رخ داد و روابطتان با اعضای خانواده و دیگران است. محیط، اتفاقات و روابط ممکن است برانگیزانِ رشد اختلال شخصیت نمایشی باشند.
عوامل خطر
چندین عامل در افزایش خطر ابتلا به اختلال شخصیت هیستریونیک نقش دارند. از جمله:
- قرارگیری در معرض بدرفتاری کلامی
- تجربه‌ی ترومای کودکی
- داشتن حساسیت بالا به محرک‌های محیطی (نور، صدا و …)
عوارض و پیامدها
پیامدهای اختلال شخصیت نمایشی کدام است؟ افراد دچار اختلال شخصیت نمایشی ممکن است به دلیل رفتارهایشان، در حفظ روابط نزدیک با دیگران مشکل داشته باشند. HPD همچنین با نرخ بالاتر رفتارهای قلدری و اعتیاد به اینترنت ارتباط دارد.
افراد دچار این عارضه معمولا اثرات رفتارهای خود را بر دیگران به رسمیت نمی‌شناسند. این می‌تواند به رنج و ناراحتی در حوزه های مختلف زندگی از جمله روابط و کار بیانجامد.
از سمتی دیگر، همه‌ی اثرات HPD منفی نیستند. مردان دچار این اختلال اغلب کارکرد جنسی بهتری را گزارش می‌دهند. همچنین، این وضعیت ممکن است اثراتی مفید همچون کاستن از حس تنهایی و کاهش اضطراب اجتماعی داشته باشد.
بیشتر بخوانید: تصورات غلط درباره اختلالات شخصیت
مقابله با اختلال شخصیت نمایشی
اختلال شخصیت نمایشی اغلب بدون تشخیص و درمان به حال خود رها می‌شود. بنابراین، شاید بهترین کار برای بهبود علایم، شناسایی آنها باشد. سپس می‌توانید از درمان و برنامه‌های خودمراقبتی نیز بهره‌مند شوید. روش‌هایی برای مقابله می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- برقراری یک برنامه‌ی غذایی و خوراکی ثابت
- ورزش کردن با یک برنامه‌ی منظم
- اجتناب از الکل و مواد
- کمک گرفتن از دوستان و اعضای مورد اعتماد خانواده برای نگه داشتن شما در مسیر بهبود
درمان اختلال شخصیت نمایشی
در حال حاضر این اختلال درمانی ندارد. با این حال، افراد دچار این عارضه می‌توانند زندگیی سازنده و خوب داشته باشند، مخصوصا اگر از روان‌درمانی بهره‌مند شوند. درمان همچنین می‌تواند شامل دارو و تغییرات سبک زندگی باشد:
-
روان درمانی
روان‌درمانی می‌تواند در بهبود این اختلال موثر باشد. برای مثال، درمان روان‌پویشی، گفتگودرمانی، درمان رفتاری و سایر انواع روان‌درمانی‌ها می‌تواند به یادگیری نحوه‌ی کنترل‌یافتن بر علایم اختلال کمک کند.
-
دارو درمانی
هیچ داروی مشخص و مستقیمی برای درمان اختلال شخصیت نمایشی وجود ندارد. با این حال، ضدافسردگی‌ها، ضد اضطراب‌ها و سایر داروها می‌تواند در درمان علایم اختلال شخصیت نمایشی مفید باشد.
-
آموزش
یادگیری بیشتر درباره‌ی این اختلال می‌تواند به درک محرک‌ها کمک کند و وضعیت شما را به خانواده و دوستانتان توضیح دهد.
-
حمایت
یافتن گروه‌های حمایتی برای کمک به مقابله با اختلال شخصیت نمایشی و سایر عارضه‌های سلامت روان که ممکن است تجربه‌اش کنید، می‌تواند به بهبود سریع‌تر شما کمک کند.
ازدواج با فرد دارای اختلال شخصیت نمایشی
در رابطه با فرد دچار HPD، چالش های ارتباطی می‌توانند وجود داشته باشند. چنانچه منشا رفتارهای توجه‌طلبانه را درک نکنید، این رفتارهای ممکن است به تعارض منجر شوند.
زیربنای اختلال شخصیت هیستریونیک، طیف گسترده ای از هیجانات شدید خوابیده است که باعث درد هیجانی و رنجی شدید در فرد می‌شوند. این هیجانی‌بودن باعث بروز رفتارهایی می‌شود که مدیریت آنها دشوار است.
اگر شریک عاطفی شما دایما از هر کسی توجه طلب کند، ممکن است به عمق ارتباط خود شک کنید. طبیعی است که چنین احساسی داشته باشید. اما این رفتارها اغلب ظاهرسازی است و الزاما بدین معنا نیست که او شما را دوست ندارد یا احترامی برایتان قایل نیست.
وجهه‌ی این اختلال در هر رابطه‌ای متفاوت است. ممکن است در بعضی روابط به شکل رفتارهای خودآسیب‌رسان همچون بحث و جدل یا معاشقه برای جلب مجدد توجه و تایید ظاهر شود.
در صورتی که شریک عاطفی شما دارای اختلال شخصیت نمایشی باشد، ممکن است با رفتارش شما را پس بزند و سپس وقتی خودتان را عقب کشیدید، دلتنگ توجه‌تان شود.
ممکن است بخواهید برخی رفتارهای نمایشی او را نادیده بگیرید. اما در نتیجه‌ی این کار، اضطراب و میل او به نزدیک‌شدن به شما افزایش می‌یابد.
ممکن است در ازدواج با شخص دچار شخصیت نمایشی، با چالش‌های زیر روبرو شوید.
چالش‌های ارتباطی در رابطه با فرد دچار HPD
در ادامه‌ی مقاله‌ی اختلال شخصیت نمایشی چیست، به چالش‌های ارتباطی در رابطه‌ی عاطفی با شخصیت نمایشی می‌پردازیم.
-
معاشقه
رفتارهای جنسی تحریک‌آمیز مانند معاشقه (یا لاس زدن) ممکن است یک چالش مهم در رابطه با این افراد باشد.
در حالیکه این الزاما به معنای وفادارنبودن به شما نیست، اما ممکن است احساس کنید که مرزهای رابطه‌تان در حال فروپاشی است. DSM-5 نشان می‌دهد که ممکن است رفتارهای جنسی تحریک‌آمیز حتی در زمانی رخ دهد که شخص واقعا به طرف مقابل علاقه‌ای ندارد. هدف این رفتارها کسب توجه است، نه کسب محبت، ارتباط فیزیکی یا صمیمیت.
-
بحث و جدل
ممکن است دریابید که شریک شما که مبتلا به شخصیت نمایشی است، از یک حالت هیجانی به حالتی متضاد آن تغییر جهت می‌دهد. شاید برخی از این تغییرات به نظرتان مصنوعی یا بی‌مورد برسد. در برخی موقعیت‌ها و گاهی در مقابل جمع ممکن است با انفجارهای هیجانی مواجه شوید.
این وجه هیجانی پیش‌بینی‌ناپذیر از رابطه با شخصیت نمایشی می‌تواند در تکرر یا شدت جدالی بی‌پایان نقش داشته باشد.
-
عدم صداقت
شریک عاطفی دارای شخصیت نمایشی ممکن است برای جلب توجه، رویکرد «به هر قیمتی انجامش بده» را در پیش بگیرند. این می‌تواند به شکل پر و بال دادن به داستان ها یا گفتن ماجراهایی که واقعا اتفاق نیفتاده اند (به منظور دریافت توجه) شود.
اینکه شاهد دروغگویی شریک عاطفی تان باشید، احتمالا باعث می‌شود به صداقت آنان در رابطه با خود شک کنید. اما به یاد داشته باشید که برخی از این رفتارها تنها به دنبال کسب توجه از دیگران هستند و الزاما نمی‌خواهند آنها را فریب بدهند.
-
دستکاری یا کنترل‌گری
افراد دچار HPD ممکن است برای پس‌گرفتن توجهی که خود را شایسته‌ی آن می‌دانند، از راهبردهای دستکاری یا کنترل‌کننده استفاده کنند. این رفتارها در رابطه ممکن است شما را سردرگم یا ناامید کنند.
نکاتی برای وارد شدن به رابطه‌ی عاطفی با شخص دچار اختلال شخصیت نمایشی
در ادامه‌ی مقاله‌ی اختلال شخصیت هیستریونیک چیست، نکاتی را برای ارتباط بهتر با این افراد بیان می‌کنیم. با وجود چالش‌هایی که از آنها آگاه شدید، شاید تصمیم بگیرید با فرد دارای این اختلال وارد رابطه شوید. یا شاید پس از ازدواج متوجه شدید که همسرتان نشانه‌های اختلال شخصیت نمایشی را دارد. به هرحال، در رابطه با این افراد، نکات زیر را در نظر داشته باشید:
-
آرام باشید
هیجانات شدیدی که همراه با اختلال شخصیت نمایشی بروز داده می‌شود، اغلب می‌تواند باعث واکنش‌های ناگهانی و بی‌اراده شود. برای مثال، اگر شریک عاطفی‌تان یکدفعه سرتان داد بزند، به طور طبیعی ممکن است بخواهید واکنشی خشمگینانه نشان دهید.
با این حال، بهتر است آرام باشید.
حفظ آرامش مهم است. همسر شما ممکن است احساس کند که به این نمایش نیاز دارد تا توجهی را که تشنه‌اش است، دریافت کند.
با آرام ماندن و عدم ورود به درگیری، به آنها کمک می‌کنید تا فهمند با چنین رفتاری نمی‌توانند توجه شما را جلب کنند. بهتر است به رفتارهای توجه‌طلبانه، پاداش ندهید.
ترک کردن آنها هم می‌تواند نتیجه‌ای عکس و زیانبار داشته باشد. می‌توانید احساسات خود را توضیح دهید و به آنها اطمینان دهید که هنوز دوستشان دارید. سپس، سعی کنید توضیح دهید که در این لحظه مایل به بحث نیستید و ترجیح می‌دهید زمان دیگری گفتگو کنید.
-
گشوده و سرراست ارتباط برقرار کنید
ارتباط، عنصر حیاتی هر رابطه ای است. برای حل تعارضات رابطه، گشوده و سرراست صحبت کنید. وقتی مستقیما احساساتتان را ابراز می‌کنید و برای رابطه مرز می‌گذارید، شریک عاطفی‌تان بهتر با شما کنار می‌آید. اگر با یک رفتار همسرتان راحت نیستید، اجازه دهید این را بداند. همچنین خطرات و پیامدهای برخی رفتارهای توجه‌طلبانه‌ی آنها را با ملایمت و نه قضاوت، گوشزد کنید.
-
به شریک عاطفی‌تان توجه کنید
توجه یکی از محرک‌های رایج رفتارهای نمایشی است. در موقعیت اجتماعی، سعی کنید به همسرتان توجه کنید تا احساس نکند مورد غفلت واقع شده.
اگر متوجه ناراحتی همسرتان شدید یا پی بردید که دیگران دور او را خلوت کرده و به سراغ هم‌نشین‌های جدیدی می‌روند، می‌توانید جلو بروید و او را به گروه جدیدی راهنما شوید.
این بدین معنا نیست که دایما راه بیافتید و از نیاز او به توجه، پذیرایی کنید. در مقابل، سعی کنید در موقعیت‌هایی که فکر می‌کنید ممکن است آسیب ببیند، از او محافظت کنید. انجام این کار، ممکن است به پیشگیری از رفتارهای توجه‌طلبانه نیز بیانجامد.
-
زمانی را به خودتان اختصاص دهید
زمان‌های تنهایی و خودمراقبتی بسیار حایز اهمیت‌اند؛ آن هم خصوصا بعد از یک بحث یا موقعیت توان‌فرسای هیجانی. شما لایق استراحت و صرف زمانی برای مراقبت از خود هستید. مراقبت از خود می‌تواند شامل صرف زمان با دوستان، قدم زدن در پارک، ورزش کردن، مطالعه‌ی کتاب یا هر کار خوشایند دیگری باشد.
همچنین مهم است که از پیش، به همسرتان اطلاع دهید که چه زمان نیاز به تنهایی دارید.
-
مرز تعیین کنید
صریح و قاطع، مرزهای خود را روشن کنید. می‌توانید از چنین ساختاری برای بیان مرزها استفاده کنید: «خیلی راحت نیستم وقتی … » و رفتاری را که نمی‌خواهید در آن درگیر شوید، توضیح دهید. افراد دچار اختلال شخصیت نمایشی، خودآگاهی کمی دارند و ممکن است از رفتارهای آسیب‌رسان خود آگاه نباشند. بنابراین گفتن آن می‌تواند کمک‌کننده باشد.
افزون بر نکاتی که گفته شد، می‌توانید برای بهبود مشکلات خود در رابطه با همسر دچار اختلال شخصیت نمایشی، از زوج درمانگر نیز کمک بگیرید.
در صورتی که تجربه‌ی ارتباط با فرد دچار شخصیت نمایشی را داشتید یا این علایم را در خودتان می‌بینید، ما و مخاطبین‌مان را از تجربیات، چالش‌ها و انتظارات‌تان با خبر سازید. کارشناسان ما آماده‌ی پاسخگویی به سوالات شما هستند.
منابع:
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
