اگر که والدین برای کودکان بیش فعال قوانین مشخصی را وضع کنند و به طور مداوم پیامدهای مثبت و منفی را به کار گیرند، رفتاردرمانی مفید واقع می‌شود. در این مقاله در مورد نحوه برخورد با کودکان بیش فعال بیشتر می‌خوانیم.
بیش فعالی چیست؟
نحوه برخورد با کودکان بیش فعال چگونه است؟ اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) یک بیماری مزمن است که میلیون ها کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این وضعیت اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و شامل ترکیبی از مسایلی مانند مشکل در حفظ توجه، بیش فعالی و رفتار تکانشی است.
کودکان مبتلا به ADHD ممکن است با عزت نفس پایین، اضطراب مدرسه، روابط آشفته و عملکرد ضعیف در مدرسه دست و پنجه نرم کنند. برخی مبتلایان هرگز به طور کامل از علایم ADHD رها نمی‌شوند. با این حال، آنها می‌توانند راهبردهایی را برای کنارآمدن موفقیت آمیز با این وضعیت بیاموزند.
در کنار کمک گرفتن از متخصص سلامت روان، می‌توانید از راهبردهایی که در این مقاله به آنها پرداخته می‌شود استفاده کنید تا خودکنترلی قوی‌تری را در فرزندتان رشد دهید.
نکات فرزندپروری در مقابله با بیش فعالی
آیا تا به حال شده برای مثال فرزند خود را به خاطر رفتار بی ادبانه اش از دیدن تلویزیون محروم کرده باشید؟ یا برایتان پیش آمده قبل از اینکه او را به مهمانیای ببرید که احتمال می‌دهید در آنجا با کنترل رفتارش مشکل خواهد داشت، به او هشدار دهید؟ در صورت پاسخ مثبت، باید بگوییم که از قبل تا حدی می‌دانید رفتار درمانی در تربیت کودکان مبتلا به ADHD (یا HDD) چگونه کار می‌کند.
دکتر ویلیام پلهام، مدیر مرکز کودکان و خانواده در دانشگاه ایالتی نیویورک در بوفالو، میگوید: «بسیاری از فنون اصلاح رفتار، همان‌هایی هستند که والدین عموما آنها را به کار می‌گیرند. فقط مشکل اینجاست که هیچ یک از ما انتظارِ داشتن فرزندانی را نداشتیم که به والدینی با مهارت های فرزندپروری عالی و صبر زیاد نیازمند باشند.»
بیشتر بخوانید: نشانه های بیش فعالی کودکان یا ADHD را بهتر بشناسید
ایده اصلی رفتار درمانی این است که قوانین خاصی را برای نحوه رفتار فرزندتان تعیین کرده و آنها را به طور مداوم با ارایه پیامدهای مثبت برای پیروی از و پیامدهای منفی برای سرپیچی از آنها اجرا کنید. این قوانین نباید مبهم یا خیلی گسترده باشند.
راهکارها و نکات رفتار درمانی برای برخورد با کودکان بیش فعال
-
مطمین شوید که فرزندتان قوانین را درک کرده است
اینکه به سادگی به کودک بگویید «این کار را بکن» یا «این کار را نکن» کافی نیست. برای اطمینان از اینکه فرزندتان قوانین را به خوبی فهمیده، فهرست هایی ایجاد کنید و آن را در جاهایی از خانه به دیوار بچسبانید. برای مثال، می‌توانید فهرستی تهیه کنید که در آن کارهای خاصی را که فرزندتان برای آماده شدن برای مدرسه باید انجام دهد، شرح دهید.
مطمین شوید که قوانین به روشنی بیان شده اند. قوانین را با او مرور کنید تا مطمین شوید که متوجه آنها شده. در صورت لزوم آنها را یادآوری کنید. این روال را تا زمانی که فرزندتان بتواند قوانین را یاد بگیرد، ادامه دهید. فراموش نکنید که عقب گرد، عادی و رایج است؛ پس تا مدتی همچنان به مرورِ قوانین پایبند بمانید.
-
به کودکان بیش فعال دستورات واضح بدهید
ابتدا نام فرزندتان را بگویید تا مطمین شوید که توجه او را جلب کرده اید. سپس به او بگویید که دقیقا می‌خواهید چه کاری را انجام دهد. برای مثال، اگر در صف تسویه‌حساب فروشگاه مواد غذایی هستید، ممکن است بگویید: «استیو، کنار من بایست و به چیزی دست نزن.». اگر فقط به گفتن «بچه خوبی باش» بسنده کنید، این کافی نیست؛ زیرا دستور شما مبهم است و ممکن است فرزندتان معنای «بچه‌ی خوبی بودن» را درک نکند. در نهایت، پیامدهای سرپیچی از دستور را بیان کنید؛ همیشه به اجرای پیامدها پایبند بمانید.
-
انتظار نداشته باشید همه چیز در عالی ترین حالت ممکن باشد
در برخورد با کودکان بیش فعال، بین تعریف و تمجید از فرزندتان و انتقاد کردن از او تعادل برقرار کنید. یک قانون کلی خوب برای کودکان بیش فعال این است که فرزندتان را در ازای انجام درست یک کار، سه تا پنج برابر بیشتر از انتقاد از یک رفتار بد او تحسین کنید. اگر که انتظار نتایج فوری و عالی داشته باشید، فقط باعث می‌شوید فرزندتان بیشتر شکست بخورد. در عوض، روی پاداش دادن به پیشرفت‌های کوچک تمرکز کنید؛ و به تدریج به سمت نتیجه دلخواه پیش بروید. اگر متوجه شدید که بیش از حد از او انتقاد می‌کنید، استانداردهای خود را کمی پایین بیاورید. اگر انتظارات خود را متعادل نکنید و با جزییات بی اهمیت درگیر شوید، تنها خود و فرزندتان را دیوانه خواهید کرد.
-
برای تشویق رفتار خوب و پاداش دادن به فرزندتان از جملات «وقتی/آنگاه» استفاده کنید
اگر فرزندتان قبل از انجام وظایف یا تکالیفش برای انجام یک فعالیت دلخواهش (مثلا بازی با دوستان) از شما اجازه می‌خواهد، بگویید: «باشه، وقتی تمیز کردن اتاقت رو تموم کردی، اونوقت می‌تونی بری تو کوچه و با دوستات بازی کنی». در مورد بچه‌های کوچک‌تر، مهم است که فعالیت دلخواه بلافاصله پس از اتمام کار یا تکلیف انجام شود. یعنی پاداش تمیزکردن اتاق به تعویق نیافتد.
-
یک سیستم امتیازدهی برای پاداش ها و پیامدها راه اندازی کنید
یکی از سیستم‌های موثر برای تشویق فرزندتان به پیروی از دستورات شما شامل یک بطری شیشه ای و یک بسته تیله است (شما می توانید با ابتکار خود هر شی دیگری را جایگزین کنید). هر بار که فرزند شما درخواست‌تان را انجام می‌دهد، جلوی چشمانش یک تیله در بطری بیاندازید و هر بار که این کار را نکرد، در مقابل او یکی از تیله ها را از بطری بیرون بیاورید. در پایان روز، او بر اساس تعداد تیله‌هایی که در بطری باقی می‌ماند، پاداش کوچکی دریافت می‌کند و روز بعد مجددا این روال تکرار می‌شود.
-
با بزرگتر شدن فرزندتان، تکنیک های نظم و انضباط خود را ارتقا دهید
در حال خواندن مقاله برخورد با کودکان بیش فعال هستید. برخی از فنون ممکن است در مورد نوجوانان و جوانان به اندازه بچه های کوچک تر موثر نباشد. اگر دانش آموز دبیرستانی شما یک قانون را زیر پا بگذارد، می‌توانید به جای اینکه او را 5 دقیقه به اتاقش بفرستید، یک فعالیت 5 دقیقه ای، مانند مرتب کردن اتاق پذیرایی را به وی بسپارید.
بیشتر بخوانید: مشاوره روانشناسی
بیشتر بخوانید: مشاوره نوجوانان
با کودکان بزرگتر، می‌توانید در مورد شرایط و پاداش های رفتار خوب گفتگو کنید تا او نیز در تعیین پاداش ها نقش داشته باشد. مثلا اگر فرزندتان در انجام وظایف خانه به شما کمک کرد و در مدرسه هم عملکرد خوبی داشت، ممکن است خودش درخواست کند که در ازای آن با دوستانش بیرون برود.
-
از معلمان فرزندتان بخواهید که سیستم رفتاری مشابهی را در مدرسه راه اندازی کنند
یکی از بهترین ابزارها برای همکاری اولیا و مربیان، گزارش روزانه است. با معلم فرزندتان ملاقات کنید و رفتارهای مطلوبی را که انتظار دارید کودکتان در کلاس نشان دهد، با او در میان بگذارید؛ مثلا «تکمیل تکالیف در زمان تعیین شده» یا «مشارکت در بحث کلاسی». در پایان هر روز، معلم می‌تواند ارزیابی سریعی از پایبندی فرزند شما به این اهداف رفتاری انجام دهد و گزارش کوتاهی از آن را با کودک به خانه بفرستد. به فرزندتان برای عملکرد خوبش در مدرسه پاداش دهید؛ مثلا اجازه دهید زمان معینی را برای بازی با دوستانش بیرون از خانه بگذراند.
اگر فرزند شما در مقطع راهنمایی یا دبیرستان است، از مشاور راهنمایی بخواهید تا در مورد یک گزارش هفتگی با همه معلمان فرزندتان صحبت کند. برای این گزارش‌های روزانه، از صفحاتی در دفترچه تکالیف او استفاده کنید.
نکاتی برای معلمان
در حال خواندن مقاله برخورد با کودکان بیش فعال، هستید. افزون بر این، معلمان می‌توانند آموزش ببینند تا از کلمات مناسب برای تحسین رفتار مطلوب کودک بیش فعال شما استفاده کنند یا اشیا آرامش بخشی را در اختیارش بگذارند که با در دست داشتن آن بتواند روی درس تمرکز کند. برای بچه های بزرگتر، معلم می‌تواند از علامت های رمزی دستی برای برقراری ارتباط خصوصی با کودک در طول کلاس استفاده کند (مثلا وقتی کودک بیش فعال به تابلو توجه ندارد و به پنجره نگاه می‌کند، معلم می‌تواند با ارایه یک علامت خاص توجه کودک را به تابلو بازگرداند). سایر فنون در مدرسه عبارتند از:
- تدارک مکانی متفاوت برای شرکت در آزمون ها (جایی که محرک های پرت کننده‌ی حواس کمتر باشد)
- جابه‌جایی نیمکت فرزندتان (مثلا به جلوی کلاس و نزدیک معلم)
- دادن زمان طولانی تر به وی برای پاسخ به امتحان
- برگزاری کلاس مهارت های اجتماعی یا آموزش ویژه
- اجازه دادن به کودک برای تنفس های کوتاه بین کلاس (برای مثال معلم می تواند هر از گاه ماموریتی مثل آوردن ماژیک از دفتر را به کودکتان بدهد تا او از کلاس خارج شود و از نشستن زیاد در کلاس اذیت نشود)
- نادیده گرفتن رفتار بد در کلاس توسط معلم
- از بین بردن محرک های مزاحم مانند دستبند لاستیکی (که کودک بیش فعال مشغول بازی با آن نشود و بر درس تمرکز کند)
والدینی هستند که این راهبردها را بدون کمک حرفه ای در خانه و در مدرسه فرزند خود اجرا می‌کنند، اما اگر در دستیابی به نتایج مورد نظر مشکل دارید، در یک برنامه آموزش فرزندپروری یا خانواده درمانی ثبت نام کنید. در این کلاس ها یک متخصص با والدین، معمولا در یک محیط گروهی، کار می‌کند تا حمایت و راهنمایی لازم را برای پرورش رفتار خوب به آنها بیاموزد.
-
قوانین را تعریف کنید، اما اجازه دهید کمی انعطاف داشته باشید
تقویت مثبت و منفی مهم است، اما نباید خیلی سختگیر باشید. به یاد داشته باشید که کودکان مبتلا به ADHD ممکن است مانند دیگران با تغییرات سازگار نباشند. باید یاد بگیرید که به فرزندتان اجازه دهید هنگام یادگیری اشتباه کند. رفتارهای عجیب و غریبی که برای فرزند شما یا شخص دیگری آسیب رسان نیستند باید به عنوان بخشی از شخصیت فرزندتان پذیرفته شوند.
-
ساختار تعیین کنید
در برخورد با کودکان بیش فعال، برای آنها یک روتین بسازید و هر روز به آن پایبند باشید. تشریفات مربوط به غذا، تکالیف، زمان بازی و زمان خواب را برپا کنید. کارهای ساده روزمره، مانند اینکه کودکتان لباس هایش را برای روز بعد مرتب و آماده کند، می‌تواند ساختار اساسی برای آرامش را ایجاد کند.
-
فعالیت ها را به بخش های کوچک تقسیم کنید
حتی روال های صبحگاهی باید به فعالیت های کوچک مجزا تقسیم شوند تا فرزندتان در انجام آنها سردرگم نشود.
-
ورزش کردن را تشویق کنید
فعالیت بدنی، انرژی اضافی را به روش های سالم می‌سوزاند. همچنین به کودک کمک می‌کند تا توجه خود را روی حرکات خاص متمرکز کند. این کار ممکن است تکانشگری را کاهش دهد. ورزش همچنین می‌تواند به بهبود تمرکز، کاهش خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب و تحریک مغز به روش‌های سالم کمک کند. بسیاری از ورزشکاران حرفه ای دارای ADHD هستند. کارشناسان بر این باورند که ورزش های دو و میدانی می‌توانند به کودک مبتلا به ADHD کمک کنند تا راهی سازنده برای تمرکز اشتیاق، توجه و انرژی خود پیدا کند.
-
فکر کردن با صدای بلند را تشویق کنید
کودکان مبتلا به ADHD با خودکنترلی مشکل دارند. این باعث می‌شود قبل از فکر کردن، صحبت و عمل کنند. از فرزندتان بخواهید که وقتی به انجام رفتاری میل پیدا می‌کند، افکار و استدلال خود را به صورت شفاهی به زبان بیاورد. درک فرآیند فکری فرزندتان برای کمک به او در مهار رفتارهای تکانشی مهم است.
-
الگوهای خواب را تنظیم کنید
زمان خواب ممکن است برای کودکانی که از ADHD رنج می‌برند، بسیار سخت باشد. کمبود خواب باعث تشدید بی‌توجهی، بیش فعالی و بی احتیاطی می‌شود. کمک به خواب بهتر فرزندتان مهم است. برای کمک به استراحت بهتر، محرک هایی مانند شکر و کافیین را حذف کنید و زمان تلویزیون را کاهش دهید. یک روتین سالم و آرامبخش قبل از خواب برقرار کنید.
-
به فرزند خود ایمان داشته باشید
در حال خواندن مقاله برخورد با کودکان بیش فعال هستید. دلبند شما احتمالا استرسی را که وضعیت او در شما و اطرافیان ایجاد می‌کند، درک نمی‌کند. مهم است که مثبت و دلگرمی‌دهنده باقی بمانید. رفتار خوب فرزندتان را تحسین کنید تا بداند چه زمانی کاری درست انجام شده است. ممکن است فرزند شما در حال حاضر با ADHD دست و پنجه نرم کند، اما به او اعتماد داشته باشید و به آینده‌ی او مثبت بنگرید.
-
مشاوره‌ی فردی پیدا کنید
شما نمی‌توانید همه این مسایل را به تنهایی به دوش بکشید. فرزند شما علاوه بر تشویق شما، به کمک حرفه ای نیز نیاز دارد. یک درمانگر مجرب پیدا کنید و با او در ارتباط باشید. از درخواست کمک نترسید. بسیاری از والدین آنقدر روی فرزندان خود متمرکز هستند که نیازهای روانی خود را نادیده می‌گیرند. درمانگر می‌تواند به مدیریت استرس و اضطراب شما و همچنین فرزندتان کمک کند. گروه‌های حمایتی محلی نیز می‌توانند سیستم حمایتی خوبی برای والدین باشند.
-
استراحت کنید
در آخر، ذکر این نکته ضروری است که مراقبت از خودتان را از یاد نبرید. شما نمی‌توانید 100 درصد مواقع حمایتگر باشید. طبیعی است که گاهی از خود یا فرزندتان نا امید شوید. همانطور که کودک شما در بین مطالعه نیاز به استراحت دارد، شما نیز به مراقبت از خود نیاز دارید. برنامه‌ریزی برای صرف زمان به تنهایی برای هر والدی مهم است. به استخدام پرستار کودک فکر کنید. گزینه های دیگر استراحت می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- رفتن به پیاده روی
- رفتن به باشگاه
- گرفتن یک دوش حمام آرامش بخش
سخن پایانی
افزون بر نکات ذکر شده، خوب است بدانید که همیشه درخواست کمک تخصصی برای کودکان بیش فعال از روانشناسی کودک بهترین راه حل است. جلسات منظم مشاوره کودک می‌تواند به کنترل بیش فعالی- نقص توجه در فرزندتان کمک چشمگیری کند و جلوی پیشروی این رفتارها را بگیرد.
شما چه راهکارهای دیگری برای برخورد با کودک بیش فعال می‌شناسید؟ تجارب خود را با ما در میان بگذارید.
منابع:
