طرحواره تنبیه (Punitiveness Schema) یعنی با کوچک‌ترین اشتباهی، خودتان را سرزنش می‌کنید یا وقتی دیگران خطا میکنند، فکر می‌کنید حتما باید مجازات شوند. شاید بخشیدن برایتان سخت باشد. این الگویی ذهنی است که اشتباه را فقط با مجازات می‌بیند، نه درک و بخشش. در این حالت، یک صدای درونی سخت‌گیر مدام شما و دیگران را قضاوت میکند و جملاتی مثل «حقت بود!» یا «حقش بود!» در ذهنتان تکرار می‌شود. در این مقاله، به زبان ساده با طرحواره مجازات یا تنبیه آشنا می‌شویم، نشانه‌ها و علل پیدایش آن را بررسی می‌کنیم و راهکارهای درمان را می‌خوانیم.
| بخش | خلاصه |
| تعریف | یکی از ذهنیت‌های ناسازگار اولیه است که فرد معتقد است هر اشتباه باید با تنبیه جبران شود و بخشش معنایی ندارد. |
| علل | معمولا در کودکی به دلیل مجازات، انتقاد یا تحقیر توسط والدین یا مراقبان اصلی شکل میگیرد. |
| نشانه‌ها در کودکی | ترس از اشتباه، انتظار سرزنش، خودانتقادی شدید و سخت‌گیری نسبت به همسالان. |
| نشانه‌ها در بزرگسالی | صدای درونی انتقادی، تفکر سیاه و سفید، سخت‌گیری بر خود و دیگران و عدم انعطاف‌پذیری اخلاقی. |
| پیامدها | عزت نفس پایین، احساس شرم و ناکافی بودن، مشکلات روابط بین فردی، استرس زیاد و بیماری‌های مرتبط با استرس. |
| روش‌های درمان | طرحواره درمانی، افزایش خودآگاهی، تمرین شفقت و مشاوره روانشناسی فردی |
روایت شهاب
شهاب از مخاطبان بلاگ مرکز مشاوره روانشناسی سها از تجربه‌اش می‌گوید:
«همیشه صدایی درونم بود که منو قضاوت می‌کرد. هر اشتباه کوچیکی که می‌کردم، با لحنی بی‌رحمانه می‌گفت: حقته! باید بهتر از این عمل می‌کردی. این صدا، نه تنها به من، بلکه به تمام دنیا هم سخت می‌گرفت. وقتی دوستم تو کارش اشتباه می‌کرد، به جای همدردی، تو ذهنم می‌گفتم چقدر بی عرضه‌ست. و فکر می‌کردم که باید مجازات بشه. هیچ جایگاهی برای بخشش و درک تو وجودم نبود. درونم پر از خشم بود، چون به نظر می‌رسید هیچکس به اندازه کافی خوب نیست. این صدای سخت‌گیر، زندگیم رو به یه میدون جنگ با خودم و بقیه تبدیل کرده بود. داشتم روابطمو از دست می‌دادم چون از همه آدمایی که حداقل یکبار تو زندگیشون خطا کردن بدم می‌اومد… تازه توی تراپی دارم می‌فهمم یه عمر با خودم و دیگران چه کار کردم…
طرحواره تنبیه چیست؟
طرحواره تنبیه یکی از ۱۸ ذهنیت ناسازگار اولیه است. افراد دارای این طرز فکر، معمولا فارغ از اینکه اشتباه چقدر کوچک بوده یا تحت چه شرایطی انجام شده، مجازات را تنها نتیجه درست آن می‌دانند. به همین دلیل، این افراد در بخشیدن و کنار آمدن با خطای مجازات نشده، مشکل دارند. این ذهنیت همچنین می‌تواند به احساس خشم، شرم و بروز مشکل در روابط منجر شود.
برای ارزیابی فوری طرحواره‌ها از طریق مشاوره آنلاین کلیک کنید: ۰۹۱۹۸۷۹۱۷۸۴
علل و ریشه‌ها
ذهنیت مجازات، معمولا در دوران کودکی شکل میگیرد. در آن زمان، احتمالا اشتباهات کودک با تنبیه بدنی، انتقاد یا تحقیر و گاهی حتی آزار جسمی یا عاطفی همراه بوده است.
کودک با شنیدن جملاتی خصمانه مثل: این کارو نکن! همش اشتباه میکنی! حقته!، یاد میگیرد که اشتباهات پذیرفتنی و بخشودنی نیستند. به این ترتیب او احساس میکند وقتی خودش یا دیگران به روش درست عمل نمی‌کنند، گناهکار و مستحق ملامت خواهند بود. این طرز فکر، اغلب نتیجه تفکر سخت‌گیرانه والدین در مورد نحوه انجام کارها است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.
علایم طرحواره تنبیه
علایم ذهنیت مجازات‌گر، نتیجه اعتقاد به این است که اشتباهات به جای بخشیده شدن باید سرزنش شوند. چنین فردی احتمالا احساس ناکافی بودن دارد و مجازات را حق خود می‌داند. نشانه‌های این ذهنیت در کودکی و بزرگسالی به شرح زیر است:
نشانه‌ها در کودکی
کودک با این تفکر، سزای بد را نتیجه طبیعی اشتباه کردن می‌دانند. او:
- در طرحواره تنبیه، اشتباه را مساوی با مجازات می‌بیند.
- حتی وقتی خطایی وجود ندارد، طوری رفتار میکند که مجازات نشود.
- صدای درونی مدام هشدار می‌دهد که عملکردش ضعیف است و ممکن است سرزنش شود.
- احساس شرم، اضطراب و ناکافی بودن میکند.
- انتظار دارد دوستانش در برابر خطایشان سرزنش شوند. بنابراین، ممکن است همسالان خود را نقد کرده یا رفتارشان را گزارش دهند.
علایم طرحواره تنبیه در بزرگسالی
- این افراد اشتباهات و نرسیدن به استانداردها را لایق مجازات می‌دانند.
- تنبیه نشدن دیگران برایشان آزاردهنده است.
- برای خودشان مجازات را شرط رشد و موفقیت می‌بینند.
- صدای درونی آنها اغلب انتقادی و بی‌رحم است.
- در قضاوت نسبت به خود و دیگران سخت‌گیر و انعطاف‌ناپذیرند.
- تمایل به تفکر سیاه و سفید دارند یعنی آدم‌ها را خوب یا بد مطلق می‌بینند و شرایط فردی را نادیده می‌گیرند.
- همدلی با دیگران برایشان دشوار است.
پیامدهای طرحواره تنبیه در بزرگسالان
ذهنیت مجازات‌گر پیامدهایی برای افراد دارد از جمله:
-
نگرانی مداوم درباره اشتباه کردن
-
احساس شرم، ناکافی بودن و عزت نفس پایین
-
دشواری در برقراری و حفظ روابط صمیمانه
-
منزوی شدن به دلیل انتقادگری مداوم
-
تجربه استرس مداوم و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، خودایمنی و گوارشی
-
گرایش به رفتارهای ناسالم مثل غذا نخوردن یا خودآزاری
ذهنیت مجازات گر به دلیل بالا بردن استرس، ابتلا به بیماری‌های قلبی را بالا می‌برد
روش های درمان طرحواره تنبیه
افراد دارای این ذهنیت به کمک نیاز دارند تا بتوانند با خود و دیگران مهربان‌تر شوند. اصلی‌ترین روش درمان این اختلال طرح واره درمانی است که بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی تمرکز دارد. به خاطر داشته باشید که اگرچه تغییر طرز تفکر دشوار است، اما با پشتکار، ثبات و کمک گرفتن از تراپیست روانشناس، بهبود آن کاملا ممکن است.
در این بخش برخی از راهکارهای سازگارانه برای درمان این اختلال را معرفی می‌کنیم:
- افزایش خودآگاهی: رفتارها و افکار خود را در موقعیت‌های مختلف بررسی کنید و به صدای درونی‌تان توجه کنید.
- به چالش کشیدن منطق تنبیه: به پیامدهای مثبت و منفی سخت‌گیری بیش از حد فکر کنید و به جای سرزنش، راهکارهای مهربانانه‌تری پیدا کنید.
- تمرین شفقت: نیت افراد را در نظر بگیرید، اشتباهات را طبیعی بدانید و شفقت با خود و دیگران را تمرین کنید.
- کمک گرفتن از روان‌درمانی: درمانگر می‌تواند به شما ابزارهایی برای مدیریت بهتر افکار، احساسات و روابط بدهد. اگر شرایط مراجعه حضوری ندارید، از مشاوره روانشناسی آنلاین کمک بگیرید.
راهنمای مراجعه به روانشناس
اگر بیش از حد خود یا دیگران را قضاوت می‌کنید و بخشیدن اشتباهات برایتان سخت است، احتمالا با طرحواره تنبیه دست به گریبان اید. در این شرایط، مشاوره با یک روانشناس مجرب می‌تواند کمک‌کننده باشد. در کلینیک روانشناسی سها، درمانگران با ارایه انواع مشاوره از جمله مشاوره خانواده به شما کمک میکنند ریشه این الگو را بشناسید و روابط سالم‌تری بسازید.
برای تماس با ما کلیک کنید: 09198791784
سوالات متداول
طرحواره تنبیه چیست؟
ذهنیتی است که از کودکی به دنبال مجازات برای اشتباهات شکل میگیرد. افراد با این ذهنیت، خود و دیگران را برای خطاهای کوچک سرزنش میکنند.
ذهنیت مجازات گر چه تاثیری بر روابط دارد؟
این افراد در روابط خود قضاوتگر و انتقادی هستند، زیرا نمیپذیرند که طبیعت انسان شامل نقصها و اشتباهات است. همین موضوع دیگران را از آنها دور میکند و تنهایی و انزوا را به دنبال میآورد.
منابع
