توهم یا هالوسینیشن (Hallucination) زمانی رخ می دهد که فرد چیزی را که وجود خارجی ندارد، ببیند، بشنود، بچشد و احساس یا استشمام کند. در این مقاله از کلینیک مشاوره سها می‌خوانیم انواع توهم کدام اند و به چه دلایلی و در چه بیماری هایی نمایان می‌شوند.
| بخش | خلاصه |
| توهم چیست | ادراک چیزی است که وجود خارجی ندارد، مانند دیدن، شنیدن یا بوییدن چیزی خیالی |
| انواع | شامل شنوایی، بینایی، لامسه، بویایی و چشایی. |
| علل بروز | به دلیل اختلال در فعالیت بخش‌های مختلف مغز مانند سیستم لیمبیک، ناحیه پیش‌پیشانی یا مسیرهای عصبی بینایی و شنوایی ایجاد می‌شود. |
| بیماری‌های مرتبط | اسکیزوفرنی، پارکینسون، آلزایمر، میگرن، تومور مغزی، سندرم چارلز بونت و صرع از بیماری‌های شایع مرتبط هستند |
| روش‌های تشخیص | گفتگو با پزشک، معاینه فیزیکی، EEG، MRI و آزمایش خون برای بررسی علل فیزیکی و افتراق از هذیان یا خطای دید. |
| روش‌های درمان | داروهای ضدروان‌پریشی، تحریک مغناطیسی (TMS)، آموزش روانشناختی و درمان شناختی رفتاری (CBT) |
توهم چیست؟
راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، هالوسینیشن را به عنوان یکی از علایم اصلی اختلالات روان پریشی طبقه بندی میکند. این حالت به معنای دیدن، شنیدن، چشیدن، لمس یا استشمام چیزی است که وجود خارجی ندارد. آنها معمولا با اسکیزوفرنی ارتباط دارند و حدود 60 تا 70 درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی این علامت را تجربه می‌کنند. توهم شنیداری شایع ترین نوع این وضعیت است.
در این مقاله به بررسی علل مختلف بروز هالوسینیشن در افراد و انواع، علایم و روش های احتمالی درمان آن می‌پردازیم.
انواع و علل
انواع توهم چیست ؟ این می‌تواند هر یک از حواس پنج‌گانه را درگیر کند. یعنی ادراکات نادرست را می‌توان از طریق گوش، چشم، پوست، بینی یا زبان احساس کرد. در این بخش، انواع و علل آنها را بررسی می‌کنیم.
شنوایی
این حالت زمانی رخ می‌دهند که فرد صداهایی را می‌شنود که در واقع وجود ندارند. در برخی مطالعات، توهمات شنوایی در بین 5 تا 28 درصد جمعیت مشاهده شده است. این نوع در اسکیزوفرنی بسیار شایع بوده و در 20 تا 50 درصد افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز دیده می‌شود. بر اساس برخی تخمین‌ها، 10 درصد از جمعیت مبتلا به افسردگی شدید و 40 درصد افراد مبتلا به PTSD نیز اختلالات ادراک شنوایی را تجربه می‌کنند.
صدای این نوع توهم چیست ؟ آنها ممکن است در قالب صداهای مختلف از جمله صدای انسان ظاهر شوند. حدود 9 درصد از کودکان این نوع را تجربه می‌کنند، این عدد در نوجوانی به 5 تا 16 درصد تغییر میکند. وقتی هالوسینیشن ها شامل صدای انسان باشند، ممکن است به اندازه‌ای تحقیرگر، آمرانه یا آزاردهنده باشند که بر عملکرد روزانه فرد تاثیر بگذارند.
علت توهم شنیداری
بررسی‌های تصویربرداری تشدید مغناطیس کارکردی (fMRI) نشان داده‌اند که چگونه فعال شدن خود به خودی شبکه شنوایی می‌تواند به بروز هالوسینیشن کمک کند. به همین ترتیب، یک مدل عصب-شناختی به نام مدل VOICE پیشنهاد کرده است که یک ساختار لیمبیک نامتعادل که با یک ساختار مهاری پیش‌پیشانی کم‌فعال ناهمخوانی دارد، در این میان نقش دارند.
سیستم لیمبیک بخشی از مغز است که مسیولیت پردازش هیجانات، حافظه، ترس، لذت، گرسنگی و غیره را برعهده دارد. هنگامی که این سیستم بیش از حد فعال می شود و ناحیه پیشانی مغز که در کنترل شناختی نقش دارد، قادر به تعدیل صحیح آن نیست، ممکن است هالوسینیشن رخ دهد.
بصری یا بینایی
افرادی که نوع بصری را تجربه می کنند، اغلب تصاویری را می بینند که در واقعیت وجود ندارد. این پدیده بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌شود.
توهمات بینایی معمولا در بیماری‌های تحلیل برنده مغز و چشم و زوال عقل دیده می‌شوند. بیماران مبتلا به پارکینسون بسته به مدت زمان مداومت این بیماری، ممکن است این حالت را تجربه کنند. همچنین داروهای دوپامینی که برای مدیریت پارکینسون استفاده می‌شوند، خطر بروز هالوسینیشن را افزایش می‌دهند.
منشا این نوع هالوسینیشن چیست ؟
مکانیسم های مختلفی برای توضیح توهمات بینایی در عارضه های چشم و مغز وجود دارد:
- اختلال توجه و ادراک: در این حالت، شبکه های ادراک و توجه بدن مختل می‌شود و بر پردازش بصری تاثیر می‌گذارد. این اختلال بینایی با زوال عقل یا بیماری پارکینسون مرتبط است.
- تحریک‌پذیری بیش از حد: این مدل با سندرم چارلز بونت مرتبط است. وضعیتی که در آن توهمات بصری هنگام سازگار شدن مغز با کاهش بینایی رخ می‌دهد. این می تواند منجر به افزایش فعالیت خود به خودی در بخش هایی از مغز شود که با بینایی مرتبط است. در چنین مواردی، هالوسینیشن بینایی ممکن است مشاهده شود.
- تفسیر ضعیف: این مدل پیشنهاد میکند که مغز ممکن است در توانایی خود در تشخیص منبع درونی احساسات تولیدشده سردرگم شود.
لامسه
فرد مبتلا به این وضعیت، معمولا در غیاب هرگونه تحریک واقعی، لمسی را بر رو یا زیر پوست خود احساس میکند. نشانه این نوع توهم چیست ؟ توهمات لمسی می‌تواند مانند سوزن سوزن شدن، احساس عبور مایع یا باد از روی پوست، دست روی شانه و غیره باشد. هالوسینیشن‌های جسمی گونه ای از این وضعیت هستند که در آنها بدون تحریک واقعی، احساساتی درون بدن درک می شود.
به طور کلی انواع لمسی در عارضه های عصبی و روانی نادر اند. آنها می توانند به عنوان بخشی از بیماری روانپزشکی ظاهر شوند، اما بیماری های عصبی (مانند پارکینسون)، مصرف مواد مخدر و دارو نیز ممکن است به بروز توهماتی مانند خزیدن حشرات روی پوست و سایر احساسات لامسه بیانجامند.
بویایی و چشایی
توهمات بویایی در تعداد چشمگیری از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود. حدود 4% تا 25% از افراد مبتلا به این اختلال این نوع هالوسینیشن را تجربه می‌کنند. با این حال، تحقیقات کمی پیرامون آن موجود است.
تحقیقات حاکی از آن است که توهمات بویایی در حدود 5 درصد از جمعیت مسن‌تر رخ می‌دهد که عموما با اختلال در حس بویایی مرتبط است. با این حال، گاهی در این نوع بوها بدون وجود منبع واقعی درک می‌شوند. این حالت، علاوه بر بیماری های روان پریشی، در زمینه حملات صرع، افسردگی، میگرن و بیماری‌های گوش، حلق و بینی گزارش شده است.
شایع ترین انواع بویایی گزارش شده، بوی سوختگی یا دود است. بیماران همچنین بوهای متعفن، ناخوشایند، فاسد یا پوسیده را گزارش می‌دهند. استشمام این بوها می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را کاهش دهد.
انواع بویایی معمولا همراه با انواع چشایی رخ می‌دهد. با این حال، امکان تجربه این دو شرایط به طور مستقل از هم وجود دارد.
فردی در خانواده شما مشکوک به تجربه توهم است؟ مشاوره خانواده بهترین گزینه برای شماست. کلیک کنید: 09198791784
علت انواع بویایی و چشایی
علت بروز این نوع توهم چیست ؟ استشمام بوی غیرواقعی می تواند ناشی از ضربه یا عارضه های بینی مانند سینوزیت باشد. برخی از بیماری های عصبی تحلیل برنده مانند پارکینسون و آلزایمر نیز با انواع توهم بویایی ارتباط دارند.
عفونت های ویروسی همچنین می توانند باعث آسیب به نورون های گیرنده بویایی (ORNs) شوند. مکانیسم مستقیم پشت این موضوع نامشخص است. هنگام تجربه طعم های غیرواقعی، ممکن است ضربه یا عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی مسیول این وضع باشد.
کدام بیماری‌های رایج توهم ایجاد می‌کنند؟
این وضعیت اغلب از بیماری‌های زیر ناشی می‌شود:
- اسکیزوفرنی: بیش از 70 درصد افراد مبتلا به این بیماری دچار هالوسینیشن بینایی می‌شوند و 60 تا 90 درصد آنها صداهایی غیر واقعی می شنوند. برخی نیز ممکن است چیزهایی را که وجود ندارد، بو و مزه کنند.
- پارکینسون: بیش از نیمی از افراد دچار پارکینسون، گاهی اوقات چیزهایی را می بینند که وجود خارجی ندارد.
- آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل، به ویژه دمانس بادی لوی: ممکن است هالوسینیشن‌ها زمانی نمایان شوند که بیماری شما به سطح پیشرفته رسیده باشد.
- میگرن: حدود یک سوم افراد مبتلا به این نوع سردرد دچار «هاله»، نوعی توهم بصری هستند. این می‌تواند مانند یک هلال نور چند رنگ به نظر برسد.
- تومور مغزی: بسته به موقعیت آن در مغز، می‌تواند انواع مختلفی از هالوسینیشن ایجاد کند. اگر تومور در منطقه ای باشد که با بینایی مرتبط است، ممکن است فرد شروع به دیدن چیزهایی کند که واقعی نیستند. همچنین ممکن است نقاط یا اشکال نور را ببینید. تومورها در برخی از قسمت های مغز میتوانند توهمات بویایی و چشایی ایجاد کنند.
- سندرم چارلز بونت: این وضعیت باعث می‌شود افراد مبتلا به مشکلات بینایی مانند دژنراسیون ماکولا، گلوکوم یا آب مروارید چیزهایی غیر واقعی را مشاهده کنند.
- صرع: تشنج هایی که همراه با این اختلال هستند می توانند احتمال بروز توهم را در شما افزایش دهند. نوع هالوسینیشن بستگی به این دارد که تشنج کدام قسمت از مغز شما را تحت تاثیر قرار داده باشد.
روش تشخیص
اولین راهکار تشخیص، صحبت کردن صادقانه با پزشک یا روانشناس است. فرد باید با جزییات کامل درباره تجربیات خود (مثل شنیدن صدا یا دیدن اشکال)، دفعات و شرایط بروز آنها توضیح دهد. پزشک برای رد کردن دلایل فیزیکی، ابتدا یک معاینه بدنی کامل انجام می‌دهد و ممکن است آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون، نوار مغز (EEG) برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز یا ام‌آر‌آی (MRI) برای بررسی ساختار مغز را تجویز کند. تشخیص دقیق هالوسینیشن با هذیان (باور غلط) و خطای دید (تفسیر غلط از واقعیت) نیز اهمیت دارد، چون روش‌های درمانی آنها متفاوت است. در بیماری‌های مزمن مثل اسکیزوفرنی یا زوال عقل، فرد ممکن است متوجه نشود که ادراکات غیرواقعی دارد. در این شرایط، کمک گرفتن از یک همراه آگاه حیاتی است.
راه های درمان توهم چیست ؟
انواع توهم را می توان با استفاده از رویکردهای مختلف مدیریت کرد. از جمله:
- دارو درمانی
دارو درمانی رویکرد اصلی برای درمان این حالت در بیماری‌های روان‌پریشی و سایر بیماری‌هاست. داروهای ضد روان پریشی، بسیاری از علایم سایکوز مانند اختلال اضطراب، بیقراری، هذیان و توهم را کنترل می‌کنند.
- تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS)
TMS مکرر یک گزینه درمانی نسبتا جدید است و طبق برخی پژوهش ها ممکن است در مدیریت این وضعیت موثر باشد.
- آموزش روانشناختی
آموزش در مورد ماهیت هالوسینیشن و بیماری های روانی می تواند به افراد و عزیزان‌شان کمک کند تا این علایم را بهتر مدیریت کنند.
آموزش و مشاوره روانشناسی همچنین به افراد کمک میکند تا در مورد عوامل موثر بر این وضعیت و نحوه مدیریت بهتر آن بیاموزند. این روش در مدیریت برچسب زنی پیرامون توهمات نیز ابزار مفیدی است.
- درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری، روش مناسب دیگری در مدیریت هالوسینیشن ها است. این نوع روان‌درمانی می‌تواند در به چالشکشیدن و تغییر طرز تفکر و پاسخ فرد به این تجربیات مفید باشد.
سخن پایانی
وقتی واقعیت با آنچه حواس شما تجربه میکند متفاوت است، می تواند فوق العاده برای تان چالش انگیز باشد. انواع توهم ها ممکن است نتیجه عارضه های روانی یا جسمی باشند و اغلب نیاز به درمان فعال دارند. اگر به هر شکلی با تجربه هالوسینیشن دست به گریبان اید، دریافت تشخیص دقیق از سمت یک متخصص سلامت روان کلینیک روانشناسی حایز اهمیت است. تشخیص می‌تواند گام اول در شروع روش های مدیریتی مناسب برای این وضعیت باشد. مشاوره انلاین برای کمک فوری به شما در دسترس است. برای تماس، کلیک کنید: 09198791784
سوالات متداول
رایجترین نوع توهم چیست؟
نوع شنوایی شایعترین نوع این وضعیت است. افراد ممکن است صداهایی را بشنوند که غیر واقعیاند. این صداها میتوانند بسیار ناراحتکننده باشند، به خصوص اگر بلند، مداوم یا حاکی از تهدید یا سواستفاده باشند.
آیا افراد میتوانند تشخیص دهند که دچار توهم شدهاند؟
اغلب خیر. آنچه توهمات را بسیار ترسناک میکند، این است که افراد معتقدند تجربه آنها واقعی است و گاهی نمیتوان آنها را متقاعد کرد. اما برخی میتوانند آنها را شناسایی کنند. این آگاهی ممکن است به نوع هالوسینیشن و میزان بینش نسبت به آن بستگی داشته باشد.
منابع
سهاکلینیک، مرکز ارائه مشاوره جنسی
