ناخن جویدن عادتی رایج، اما کمتر شناخته شده در عمق علمی و روانشناختی است. این رفتار به شکل آگاهانه یا ناخودآگاه و بروز پیدا کرده و می‌تواند ناشی از عوامل روانی، اجتماعی و حتی زیستی باشد. در ادامه به بررسی کامل این رفتار، دلایل بروز، پیامدها و راهکارهای درمان آن مانند مشاوره روانشناسی و مشاوره آنلاین روانشناسی می‌پردازیم.
ناخن جویدن چیست؟
ناخن جویدن، یک عادت رایج است که در آن فرد به طور ناخودآگاه ناخن‌های خود را می‌جود. این رفتار اغلب با استرس، اضطراب یا عادت‌های اکتسابی مرتبط است. ناخن جویدن می‌تواند باعث آسیب به ناخن‌ها، عفونت و در برخی موارد مشکلات دندان و لثه شود.
ناخن جویدن: یک رفتار ساده یا یک اختلال جدی؟
ناخن جویدن که به نام علمی اُنیکوفاژی (Onychophagia) شناخته می‌شود، تنها یک عادت ساده نبوده و اغلب به عنوان بخشی از طیف اختلالات رفتاری متمرکز بر بدن به شمار می‌رود. بروز این اختلال در کودکان رایج‌تر است و ممکن است به مرور زمان به نوجوانی و بزرگسالی نیز کشیده شود. برخی عادات مانند بازی کردن با مو یا فشار دادن انگشت‌ها تنها به آرامش فرد کمک می‌کنند، این عادت می‌تواند تاثیرات منفی جدی بر سلامت فرد داشته باشد. افرادی که به این اختلال دچار هستند، با اینکه می‌دانند با این کار به خود آسیب می‌رسانند، بازهم ناخن‌های خود را می‌جوند.
علل رواج ناخن جویدن: چه چیزی در پس این رفتار نهفته است؟
دلایل متنوعی می‌توانند موجب جویدن ناخن شوند. این دلایل به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
-
عوامل زیستی
- ژنتیک: تحقیقات نشان داده است که زمینه‌های این اختلال می‌تواند از طریق ژن‌ها منتقل شود. اگر والدین این عادت را داشته باشند، احتمال بروز آن در کودکان افزایش می‌یابد.
- اختلال در سیستم عصبی: مشکلاتی مانند عدم توانایی کنترل حرکات ناخودآگاه ممکن است نقش داشته باشند.
-
عوامل روانی
- استرس و اضطراب: بسیاری از افراد در مواجهه با شرایط استرس زا به جویدن ناخن روی می‌آورند.
- افسردگی: این عادت می‌تواند نشانه‌ای از احساسات منفی و افسردگی باشد.
- وسواس فکری-عملی (OCD): ناخن جویدن یکی از علائم رایج این اختلال است.
-
عوامل محیطی و اجتماعی
- تقلید از دیگران: کودکان اغلب این رفتار را از والدین یا همسالان تقلید می‌کنند.
- شرایط محیطی: بی حوصلگی یا خستگی در محیط‌های یکنواخت می‌تواند باعث بروز این رفتار شود.
محرک‌های ناخن جویدن: چرا این عادت ادامه پیدا می‌کند؟
جویدن ناخن عادت پیچیده‌ای است که دلایل و محرک‌های مختلفی می‌تواند در ادامه‌ی آن نقش داشته باشد. این محرک‌ها در سه دسته کلی روانشناختی، محیطی و درونی قابل بررسی هستند:
-
محرک‌های روانشناختی
- نیاز به آرامش در شرایط پراسترس: افراد ممکن است در شرایطی که تحت فشار قرار دارند، مانند زمان امتحانات، جلسات کاری، یا استرس‌های روزمره، ناخن‌های خود را بجوند. این عادت می‌تواند راهی برای کاهش موقت تنش باشد.
- وسواس برای ظاهر بهتر ناخن‌ها: برخی افراد با هدف بهبود ظاهر ناخن‌های خود، حتی به صورت ناخودآگاه، اقدام به جویدن ناخن می‌کنند.
- میل به کمال گرایی: افرادی که کمال گرا هستند، ممکن است برای رفع نقص‌های جزئی در ناخن‌هایشان، این عادت را ادامه دهند. این رفتار گاهی از وسواس فکری-عملی (OCD) ناشی می‌شود.
-
محرک‌های محیطی
- مشاهده رفتار مشابه در دیگران: دیدن فردی که ناخن‌هایش را می‌جود، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان، می‌تواند تقلید این عادت را تقویت کند.
- قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس زا: حضور در شرایطی مانند سخنرانی، آزمون، یا انتظار طولانی مدت می‌تواند باعث ناخن جویدن شود.
-
عوامل درونی
- عدم آگاهی از عادت: بسیاری از افراد متوجه این رفتار خود نیستند و جویدن ناخن در آنها به یک پاسخ خودکار تبدیل شده است.
- لذت ناخودآگاه: برخی افراد ممکن است بدون اینکه بدانند، از انجام این رفتار احساس آرامش یا رضایت موقت داشته باشند.
ناخن جویدن در کودکان و نوجوانان
طبق تحقیقات، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد از کودکان این رفتار را در دوره‌ای از زندگی خود تجربه می‌کنند. جویدن ناخن در کودکان به دلایل زیر رایج است:
- کاهش استرس و تنش: کودکان از این رفتار برای مدیریت احساسات منفی استفاده می‌کنند
- تقلید از والدین: مشاهده این عادت در خانواده
- کنجکاوی و کشف بدن: جویدن ناخن می‌تواند بخشی از رفتارهای اکتشافی کودکان باشد
کمبود ویتامین و ارتباط آن با ناخن جویدن
برخی متخصصان معتقدند که کمبود مواد مغذی می‌تواند زیر به این رفتار منجر می‌شود:
- کلسیم: کمبود کلسیم ممکن است منجر به تغییرات رفتاری از جمله جویدن ناخن شود.
- ویتامین B: تاثیر کمبود ویتامین‌های گروه B بر سلامت روان می‌تواند باعث ایجاد این عادت شود.
- آهن: کمبود آهن می‌تواند باعث اضطراب و در نتیجه بروز این عادت شود.
دلایل روانشناختی ناخن جویدن در سنین مختلف
این عادت در مراحل مختلف زندگی معانی متفاوتی دارد:
- در کودکان: اغلب به دلیل استرس یا تقلید از والدین رخ می‌دهد.
- در نوجوانان: پاسخی به فشارهای اجتماعی و تحصیلی و راهی برای کاهش تنش یا تمرکز است.
- در بزرگسالان: معمولا به منظور مقابله با اضطراب یا کمک به تمرکز انجام می‌شود.
در کودکان این رفتار بیشتر ناخودآگاه و بدون توجه انجام می‌شود. اما در بزرگسالان ممکن است آگاهانه باشد، اما ترک آن به دلیل ماهیت اعتیادآور عادت، دشوار است.
علایم ناخن جویدن
علایم این پدیده نشان می‌دهد که این رفتار بیش از یک عادت ساده است و می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی فرد داشته باشد.
علایم فیزیکی
افرادی که ناخن‌هایشان را می‌جویند ممکن است با مشکلات فیزیکی مواجه شوند. یکی از علایم واضح این است که ناخن‌ها بیش از حد کوتاه می‌شوند یا شکل نامتقارنی پیدا می‌کنند. این تغییرات می‌توانند موجب آسیب به لایه‌های زیرین ناخن و بافت‌های اطراف آن شوند و باعث افزایش خطر ابتلا به عفونت‌های پوستی، به ویژه در ناحیه اطراف ناخن‌ها شوند. در برخی موارد، این عادت می‌تواند منجر به تغییرات دائمی در ظاهر ناخن‌ها و انگشتان شود.
علایم روانی
از دیدگاه روانی، افرادی که ناخن‌هایشان را می‌جوند، اغلب بعد از انجام این رفتار احساس گناه یا شرمندگی می‌کنند. این احساسات منفی به ویژه زمانی که فرد نگران ظاهر ناخن‌های خود است، باعث کاهش اعتماد به نفس فرد می‌شود. در بسیاری از موارد، ناخن جویدن با اضطراب و استرس همراه است، که خود می‌تواند نشان دهنده اضطراب‌های عاطفی یا روانی باشد.
علایم اجتماعی
در ابعاد اجتماعی، افرادی که عادت به جویدن ناخن دارند ممکن است نگران قضاوت دیگران در مورد ظاهر ناخن‌های خود باشند. این نگرانی‌ها می‌تواند باعث شود که فرد در محیط‌های اجتماعی دست‌های خود را پنهان کند یا از تماس مستقیم با دیگران اجتناب کند. در برخی موارد، این افراد ممکن است در روابط اجتماعی و حرفه‌ای خود احساس اضطراب یا ناامنی کنند.
پیشگیری از ناخن جویدن
برخی از روش‌های عملی می‌توانند برای جلوگیری از این عادت موثر باشند:
- استفاده از لاک‌های تلخ برای ناخن‌ها: این روش به طور خاص برای افرادی که ناخن‌های خود را می‌جویند، مفید است. لاک‌های تلخ به طور ناخودآگاه باعث جلوگیری از جویدن ناخن‌ها می‌شوند، زیرا طعم ناخوشایند آنها فرد را از این رفتار باز می‌دارد.
- مشغول نگه داشتن دست‌ها با ابزارهایی مثل توپ ضد استرس: استفاده از ابزارهایی مانند توپ‌های ضد استرس یا سایر وسایل مشابه می‌تواند دست‌ها را مشغول نگه داشته و از جویدن ناخن‌ها جلوگیری کند. این روش می‌تواند به کاهش اضطراب و استرس کمک کند، که از عوامل اصلی ناخن جویدن است.
- تعیین اهداف کوچک برای کاهش تدریجی این عادت: گام‌های کوچکی مانند کاهش زمان جویدن ناخن یا تعیین ساعات خاص برای انجام این رفتار می‌توانند به ترک تدریجی آن کمک کنند. این رویکرد به فرد اجازه می‌دهد تا به‌طور گام به گام این عادت را ترک کند.
راهکارهای روانی
- کاهش استرس با روش‌های آرام‌سازی: روش‌هایی مانند تنفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا به افراد کمک می‌کند تا استرس خود را کاهش داده و در نتیجه از تمایل به جویدن ناخن‌ها بکاهند.
- مشاوره با روانشناس برای درمان ریشه‌های روانی رفتار: مشاوره می‌تواند به شناسایی و درمان مشکلات روانی که ممکن است باعث جویدن ناخن شوند، کمک کند. این مشکلات ممکن است شامل اضطراب، استرس یا وسواس فکری-عملی (OCD) باشند.
پیشگیری در کودکان
- تشویق به فعالیت‌های جایگزین: برای کودکان، تشویق به فعالیت‌های جایگزینی مانند نقاشی یا بازی‌هایی که دست‌های کودک را درگیر می‌کند، به مشغول کردن دست‌های کودک کمک کننده بوده و در نهایت باعث می‌شود تا کودکان عادت جویدن ناخن را کنار بگذارند.
- تقویت رفتارهای مثبت: کودکانی که رفتارهای مناسب و مثبت دارند، باید تشویق شوند و این رفتارها تقویت شوند. این امر می‌تواند از تکرار این عادت جلوگیری کند.
عوارض ناخن جویدن
پیامدهای جویدن ناخن، تنها به زشتی ناخن‌ها و دستان محدود نیست و ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد:
عوارض جسمانی
- انتقال عفونت از طریق دهان: جویدن ناخن‌ها می‌تواند باعث انتقال باکتری‌ها و ویروس‌ها از ناخن به دهان و بالعکس شود، که خطر ابتلا به عفونت‌های دهانی و گوارشی را افزایش می‌دهد.
- آسیب به دندان‌ها: این عادت می‌تواند به دندان‌ها آسیب بزند و حتی باعث شکستگی دندان‌ها شود.
- مشکلات فک و لثه: جویدن ناخن‌ها می‌تواند به لثه‌ها آسیب رسانده و مشکلاتی مانند اختلال در وضعیت فک یا دندان‌ها به وجود آورد.
عوارض روانی
- افزایش استرس به دلیل احساس گناه: بسیاری از افراد پس از جویدن ناخن‌ها احساس گناه می‌کنند، که این امر می‌تواند باعث افزایش استرس و اضطراب شود.
- کاهش اعتماد به نفس: آسیب به ناخن‌ها و تغییر ظاهر آنها ممکن است موجب کاهش اعتماد به نفس، به ویژه در موقعیت‌های اجتماعی شود.
عوارض اجتماعی
- تاثیر منفی بر روابط اجتماعی: پیشتر اشاره کردیم، افرادی که ناخن می‌جویند، ممکن است از قضاوت‌های منفی و نگرانی از نظر دیگران رنج ببرند که این امر می‌تواند روابط اجتماعی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.
- پنهان کردن رفتار در جمع: برخی افراد ممکن است سعی کنند در موقعیت‌های اجتماعی دست‌های خود را پنهان کنند تا از قضاوت‌های منفی جلوگیری کنند. همین امر می‌تواند باعث انزوای اجتماعی شود.
- تقویت وسواس‌های فکری و عملی: این رفتار در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) می‌تواند به تقویت وسواس‌ها منجر شود.
درمان ناخن جویدن
ناخن‌جویدن یا اونیکوفاژیا عادتی است که می‌تواند ناشی از اضطراب، استرس یا حتی خستگی باشد. در ادامه روش‌های درمانی موثر برای ترک این عادت را معرفی می‌کنیم:
روش‌های درمانی رفتاری
1.رفتاردرمانی شناختی (CBT): رفتار درمانی شناختی یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان این عادت است. این روش به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات منفی که منجر به این عادت می‌شوند را شناسایی و اصلاح کنند. این روش شامل، تکنیک‌هایی زیر است:
- شناسایی محرک‌ها (مانند استرس یا اضطراب).
- یادگیری روش‌های جایگزین برای مدیریت اضطراب (مدیتیشن یا تمرینات تنفسی).
- استفاده از تکنیک پیشگیری از پاسخ (Response Prevention) که به فرد کمک می‌کند تا به صورت ناخودآگاه، دست‌هایش را به سمت دهان نبرد.
2.آموزش خودکنترلی: این روش شامل آموزش مهارت‌های خودکنترلی و افزایش آگاهی نسبت به این عادت است. روش‌هایی که در این رویکرد استفاده می‌شوند شامل:
- یادداشت کردن زمان‌ها و موقعیت‌هایی که عادت رخ می‌دهد.
- جایگزینی رفتار (مثلا استفاده از توپ استرس یا جویدن آدامس).
- تشویق فرد به استفاده از تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مراقبه.
درمان‌های دارویی
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (مانند فلوکستین یا سرترالین) می‌توانند در کاهش اضطراب و وسواس که منجر به جویدن ناخن می‌شود، موثر باشند.
- مکمل‌های غذایی: برخی افراد ممکن است به دلیل کمبود مواد مغذی مانند منیزیم یا زینک، به عادت ناخن جویدن دچار شوند. در چنین مواردی، مکمل‌های غذایی می‌توانند کمک کننده باشند.
درمان‌های جایگزین و طبیعی
- استفاده از مواد تلخ روی ناخن‌ها: استفاده از لاک‌های تلخ یا محصولات مشابه می‌تواند به عنوان یک عامل بازدارنده موثر عمل کند. طعم ناخوشایند این مواد، ناخودآگاه فرد را از جویدن ناخن‌ها بازمی‌دارد.
- استفاده از روغن‌های طبیعی: روغن نارگیل یا آلوئه ورا علاوه بر خاصیت مرطوب کنندگی (جلوگیری از خشکی و شکنندگی ناخن‌ها) می‌توانند طعم ناخوشایندی نیز روی ناخن ایجاد کنند.
- تمرینات ذهن‌آگاهی (Mindfulness): ذهن آگاهی به افراد کمک می‌کند تا در لحظه متوجه عادات خود باشند و رفتارهای ناخودآگاه مانند ناخن‌جویدن را شناسایی کنند. این تمرینات می‌تواند استرس را کاهش داده و به ترک این عادت کمک کند.
راهکارهای عملی ترک ناخن جویدن
راهکارهای کوتاه مدت
- کوتاه نگه داشتن ناخن‌ها: کوتاه و مرتب نگه داشتن ناخن‌ها احتمال جویدن آنها را کاهش می‌دهد.
- استفاده از مانیکور: داشتن ناخن‌های زیبا و مرتب می‌تواند انگیزه‌ای برای ترک عادت باشد.
- مشغول نگه داشتن دست‌ها: استفاده از وسایل سرگرم کننده مانند اسپینر یا توپ استرس می‌تواند کمک کننده باشد.
راهکارهای بلند مدت
- شناسایی و حذف محرک‌ها
- تقویت رفتارهای مثبت
- مانیکور منظم برای بهبود ظاهر ناخن‌ها
راهنمای مراجعه به پزشک
اگر عادت ناخن جویدن به مرحله‌ای برسد که باعث بروز مشکلات جسمانی یا روانی شود، مراجعه به پزشک ضروری است. در مواردی که عفونت‌های مکرر در ناحیه اطراف ناخن‌ها رخ دهد یا به دلیل فشار مداوم به دندان‌ها و فک آسیب ایجاد شده باشد، باید با یک پزشک عمومی مشورت کرد. این مشکلات ممکن است نیاز به درمان‌های دارویی یا مراقبت‌های ویژه داشته باشند. توجه به این نکته مهم است که این عادت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات عمیق‌تر باشد که نیاز به مداخله حرفه‌ای دارد. بنابراین اگر این عادت با علائمی نظیر اضطراب شدید یا افسردگی همراه باشد، ضروری است که با یک روانشناس یا روانپزشک مشورت کنید. این متخصصان می‌توانند علل روانشناختی این رفتار را شناسایی کرده و درمان‌های مناسب، از جمله رفتار درمانی یا دارو درمانی را ارایه دهند.
سوالات متداول
آیا ناخن جویدن باعث بیماری‌های جدی می‌شود؟
بله، این عادت ممکن است منجر به انتقال عفونت یا بیماری‌های گوارشی شود.
آیا ناخن جویدن ارثی است؟
عوامل ژنتیکی می‌توانند در ایجاد این عادت نقش داشته باشند.
تاثیرات طولانی مدت جویدن ناخن چیست؟
- آسیب دایمی به بافت ناخن
- تغییر شکل ناخن‌ها
- افزایش حساسیت دندان‌ها و مشکلات فک
راهکارهای موثر برای ترک عادت ناخن جویدن کدامند؟
- مشغول نگه داشتن دست‌ها
- رفتاردرمانی
- استفاده از لاک‌های تلخ
برای ترک جویدن ناخن در کودکان چه باید کرد؟
- فراهم کردن فعالیت‌های جایگزین برای دست‌ها
- تشویق کودکان به صحبت درباره احساساتشان
- اجتناب از تنبیه و استفاده از روش‌های مثبت
چه موقع باید نگران جویدن ناخن کودک باشید؟
اگر جویدن ناخن کودک منجر به عوارض جدی مانند خونریزی یا عفونت شود یا اگر با اختلالات دیگر همراه باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
علایم اختلال جویدن ناخن چه زمانی نمایان می‌شود؟
علایم معمولا در کودکی یا نوجوانی بروز می‌کند و ممکن است با استرس یا فشارهای اجتماعی تشدید شود.
اختلالات همراه با اختلال جویدن ناخن شامل چه مواردی می‌شود؟
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- افسردگی و اضطراب
کلام آخر
عادت ناخن جویدن در ظاهر ساده به نظر می‌رسد. اما می‌تواند تاثیرات عمیق و گسترده‌ای بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد داشته باشد. شناسایی علل اصلی این عادت و استفاده از راهکارهای مناسب برای درمان، به فرد کمک می‌کند تا این عادت را کنترل کرده و بهبود دهد. درمان زودهنگام و پیشگیری از این عادت به ویژه در کودکان، از بروز مشکلات بعدی در آنها جلوگیری می‌کند.
منابع
