الکسی تایمیا (Alexithymia) یا نارسایی هیجانی به وضعیتی اشاره دارد که در آن فرد توانایی شناسایی، بیان و درک احساسات خود را ندارد. این وضع می‌تواند تاثیرات عمیقی بر روابط اجتماعی، سلامت روان و کیفیت زندگی فرد داشته باشد. در این مقاله، به بررسی کامل این اختلال پرداخته و ویژگی‌ها، علایم، علل و روش‌های درمان آن را از جمله مشاوره روانشناسی مورد تحلیل قرار خواهیم داد.
روایت یک مراجع از غریبگی با احساسات
«همیشه احساس می‌کنم یه چیزی درونم گم شده؛ اما هیچ‌وقت نتونستم به طور واضح بفهمم که چیه. وقتی تو جمع دوستام هستم، نمی‌تونم توضیح بدم که چه احساسی دارم یا چرا در مواقع خاص دچار اضطراب می‌شم. معمولا احساساتم رو به طور فیزیکی نشون می‌دم. مثلا وقتی وقتی عصبی می‌شم، معده‌م درد می‌گیره. خیلیا بهم می‌گن بی‌احساسم و نمی‌تونم حس دیگران رو درک کنم! به همین دلیل، رابطه‌های اجتماعی‌م همیشه با مشکل مواجه می‌شه. هیچ‌کس نمی‌تونه درک کنه که چرا من گاهی کاملا بی‌احساس به نظر می‌رسم، یا چرا گاهی از شدت هیجان نمی‌تونم کلمات درست رو پیدا کنم.»
اختلال الکسی تایمیا چیست؟
الکسی تایمیا یا نارسایی هیجانی، به ناتوانی در شناسایی، توصیف و درک احساسات افراد اشاره دارد. به عبارت بهتر افراد مبتلا به این وضعیت، اغلب نمی‌توانند به طور صحیح احساسات خود را شناسایی یا ابراز کرده و به‌جای آن ممکن است آنها را به‌صورت فیزیکی مانند درد جسمی یا فشار روانی تجربه کنند. این افراد معمولا در ارتباط برقرار کردن با دیگران دچار مشکل بوده و قادر به بیان احساسات خود در موقعیت‌های اجتماعی نیستند. الکسی تایمیا معمولا با مشکلاتی در زمینه روابط بین فردی، سلامت روان و حتی شرایط جسمی همراه است.
ویژگی‌های اصلی الکسی تایمیا
ویژگی‌های اصلی الکسی تایمیا شامل موارد زیر است:
- ناتوانی در شناسایی احساسات: افراد مبتلا به الکسی تایمیا معمولا نمی‌توانند احساسات خود را شناسایی کنند یا آنها را به درستی نام گذاری کنند.
- مشکلات در توصیف احساسات: این افراد در بیان احساسات خود دچار مشکل هستند و نمی‌توانند آنها را به طور واضح بیان کنند.
- تمرکز بر مسایل فیزیکی به جای مشکلات عاطفی: افراد با الکسی تایمیا معمولا به‌جای تمرکز بر احساسات خود، مشکلات جسمی و فیزیکی را ترجیح می‌دهند.
- عدم تفاوت میان احساسات و مسایل جسمانی: این افراد نمی‌توانند تفاوت بین احساسات روانی و علایم جسمانی که ناشی از آن احساسات هستند، قایل شوند.
انواع شایع الکسی تایمیا
نارسایی یا ناگویی هیجانی یا الکسی تایمیا به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- اولیه: این نوع از الکسی تایمیا به طور طبیعی و بدون پیش زمینه مشخص روانی در فرد ظاهر می‌شود و ممکن است از دوران کودکی شروع شود. افراد مبتلا به این نوع، اغلب به طور ژنتیکی مستعد این اختلال هستند.
- ثانویه: این نوع اختلال به دنبال تجربیات روانی یا آسیب‌های خاص بروز پیدا کرده و معمولا در اثر مشکلات روانی دیگر مانند افسردگی، اضطراب، یا اختلالات شخصیتی به وجود می‌آید.
خیلیا بهم می‌گن بی‌احساسم و نمی‌تونم حس دیگران رو درک کنم!
علایم الکسی تایمیا
علایم الکسی تایمیا به طور معمول شامل موارد زیر است:
1.عدم توانایی در شناسایی و توصیف احساسات خود
فرد مبتلا ممکن است قادر نباشد احساسات خود را تشخیص دهد یا آنها را به زبان بیاورد. به عبارت دیگر، او احساسات خود را درک نمی‌کند یا قادر به بیان آنها نیست. این مشکل می‌تواند باعث ایجاد احساس سردرگمی یا قطع ارتباط عاطفی با خود شود. برای مثال، ممکن است فرد احساس کند که در یک موقعیت خاص احساساتی دارد اما قادر به بیان یا شناسایی آن احساسات نباشد.
2.مشکلات در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی به دلیل کمبود ارتباط عاطفی
افراد دچار نارسایی هیجانی ممکن است در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی با دیگران دچار مشکل شوند. یکی از دلایل این مشکل، کمبود ارتباط عاطفی است. افراد مبتلا به الکسی تایمیا نمی‌توانند احساسات خود را به درستی به دیگران منتقل کنند، بنابراین ممکن است روابط آنها با دیگران سطحی و غیر عاطفی باشد. این موضوع می‌تواند منجر به انزوا و تنهایی فرد شود.
3.تمایل به بروز مشکلات جسمی به جای برخورد مستقیم با احساسات روانی
افراد مبتلا به الکسی تایمیا ممکن است برای کنار آمدن با احساسات ناخوشایند خود از علایم جسمی استفاده کنند. این علایم ممکن است شامل سردرد، درد شکم یا سایر مشکلات جسمی باشند که ناشی از استرس یا فشارهای روانی هستند. این افراد ممکن است از اظهار احساسات خود خودداری کنند و به جای آن به علایم فیزیکی توجه کنند.
4.مشکل در تفکر خلاقانه و ابراز خود
افرادی که نارسایی هیجانی دارند، ممکن است در تفکر خلاقانه و ابراز خود دچار مشکل شوند. این مشکل به دلیل دشواری در شناسایی و بیان احساسات خود به وجود می‌آید. هنگامی که فرد نتواند احساسات خود را درک کند یا آنها را ابراز کند، قادر به انجام فعالیت‌هایی که نیاز به تفکر و بیان احساسات دارند (مثل هنر، نوشتن یا حتی صحبت کردن درباره تجربیات خود)، نخواهد بود. این امر می‌تواند به کاهش توانایی‌های خلاقانه فرد منجر شود.
5.کاهش توانایی در درک احساسات دیگران و همدلی با آنها
یکی از مهم‌ترین علایم الکسی تایمیا، کاهش توانایی در درک احساسات دیگران است. این افراد ممکن است دچار مشکل در همدلی با دیگران شوند و نتوانند احساسات دیگران را درک کنند. این موضوع می‌تواند باعث شود که فرد نتواند در روابط بین فردی خود به درستی واکنش نشان دهد یا دیگران را درک کند، که در نهایت می‌تواند مشکلاتی در روابط اجتماعی او ایجاد کند.
6.داشتن تفکرات منطقی و عینی به جای تفکرات احساسی
افراد مبتلا به الکسی تایمیا معمولا تمایل دارند که بیشتر به تفکرات منطقی و عینی توجه کنند تا تفکرات احساسی. آنها ممکن است احساسات را به‌عنوان چیزی غیرضروری یا غیر مهم در نظر بگیرند و ترجیح دهند که مسایل را از منظر عقلانی و منطقی بررسی کنند. این رویکرد می‌تواند باعث شود که آنها نتوانند به‌طور موثر با احساسات خود یا دیگران ارتباط برقرار کنند.
این علایم معمولا به تدریج در طول زمان ظاهر می‌شوند و ممکن است شدت آنها در افراد مختلف متفاوت باشد.
علل الکسی تایمیا یا نارسایی هیجانی
علل الکسی تایمیا ممکن است پیچیده بوده و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روانی را شامل شود. برخی از عوامل احتمالی عبارتند از:
1.تجارب دوران کودکی
یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند منجر به الکسی تایمیا شود، تجارب دوران کودکی است. تجارب دوران کودکی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم توجه به احساسات کودک: یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند باعث بروز نارسایی هیجانی در کودکان شود، عدم توجه به احساسات آنها توسط والدین یا سرپرستان است. کودکانی که در محیط‌های خانوادگی رشد می‌کنند که در آنها توجه کمی به احساسات و نیازهای عاطفی کودک می‌شود، به تدریج یاد می‌گیرند که احساسات خود را نادیده بگیرند یا سرکوب کنند. در چنین شرایطی، این کودکان قادر به شناسایی و درک احساسات خود نبوده و نمی‌توانند آنها را به طور مناسب بیان کنند. این فرایند می‌تواند در نهایت منجر به مشکلات عاطفی و روانی در بزرگسالی شود.
- سرکوب احساسات توسط والدین: در برخی خانواده‌ها، فرهنگ‌هایی وجود دارد که در آنها ابراز احساسات در نظر گرفته نمی‌شود یا حتی سرکوب می‌شود. به ویژه در جوامعی که «مردانگی» یا «قوی بودن» را بیشتر از ابراز احساسات باارزش می‌دانند، کودکان (به ویژه پسرها) احتمالا از سنین پایین‌تر یاد می‌گیرند که احساسات خود را سرکوب کنند. در این خانواده‌ها، اگر کودک از نظر عاطفی آسیب ببیند یا احساسات منفی مانند ترس را تجربه کند، ممکن است والدین آنها را نادیده گرفته و به کودک بگویند «بی‌خیال، اینکه ترس ندارد».
- سواستفاده عاطفی و جسمی: کودکانی که مستمر در معرض سواستفاده عاطفی یا جسمی قرار دارند، ممکن است قادر به شناسایی یا ابراز احساسات خود نباشند. این کودکان در شرایطی قرار می‌گیرند که احساساتشان سرکوب یا تحقیر می‌شود و به آنها گفته می‌شود که احساساتشان بی‌ارزش است. در این شرایط، کودک ممکن است به تدریج یاد بگیرد که احساسات خود را نادیده بگیرد و حتی قادر به شناسایی آنها نباشد.
2.فرهنگ و محیط اجتماعی
در بسیاری از فرهنگ‌ها، به‌ویژه در جوامع سنتی یا محافظه‌کار، ابراز احساسات به‌عنوان نشانه‌ای از ضعف یا بی‌کفایتی تلقی می‌شود. در این جوامع، کودکان به ویژه از سنین پایین‌تر تحت فشار قرار می‌گیرند تا احساسات خود را درونی کنند و از بروز آنها در محیط‌های اجتماعی خودداری کنند. این فشار فرهنگی می‌تواند به آنها بیاموزد که احساساتشان برای دیگران غیرضروری یا حتی مضر است. کودکانی که در چنین محیط‌هایی رشد می‌کنند، ممکن است در بزرگسالی به الکسی تایمیا مبتلا شوند؛ زیرا در آنها توانایی شناسایی، پردازش و بیان احساسات به شکل سالم از بین رفته است.
3.ویژگی‌های ژنتیکی و بیولوژیکی
الکسی تایمیا ممکن است در برخی افراد به دلایل بیولوژیکی و ژنتیکی ایجاد شود. مطالعات نشان داده‌اند که این اختلال در برخی از افراد به‌صورت وراثتی به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود. افرادی که دارای سابقه خانوادگی مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلالات شخصیتی هستند، احتمال بیشتری برای ابتلا به الکسی تایمیا دارند. برخی محققان بر این باورند که عوامل بیولوژیکی مانند تفاوت در سیستم عصبی یا کمبود فعالیت در بخش‌های خاصی از مغز که مسیول پردازش احساسات اند، می‌تواند در بروز الکسی تایمیا نقش داشته باشد.
4.اختلالات روانشناختی همزمان
الکسی تایمیا اغلب با سایر اختلالات روانشناختی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات طیف اوتیسم (ASD) و اختلالات شخصیتی همراه است. برای مثال، افرادی که دچار اختلالات اضطرابی یا افسردگی هستند، ممکن است در شناسایی و بیان احساسات خود با مشکل روبرو شوند. همچنین، افرادی که از اختلالات طیف اوتیسم رنج می‌برند، ممکن است به طور طبیعی قادر به شناسایی و ابراز احساسات خود نباشند و این می‌تواند به الکسی تایمیا منجر شود.
5.آسیب‌های روانی و تجربیات استرس‌زا
تجارب آسیب‌زا مانند سواستفاده جسمی، جنسی یا عاطفی در دوران کودکی می‌توانند به شدت بر شکل‌گیری نارسایی هیجانی تاثیر بگذارند. کودکانی که مورد سواستفاده یا در معرض استرس‌های مداوم قرار دارند، ممکن است از ابراز احساسات خود بترسند یا آنها را به شکلی سرکوب کنند. این سرکوب احساسات می‌تواند در بزرگسالی به الکسی تایمیا منجر شود. برخی از افراد ممکن است به دلیل تلاش برای مقابله با درد و رنج عاطفی، مهارت‌های عاطفی خود را از دست بدهند و در نتیجه با مشکلاتی در شناسایی و ابراز احساسات روبرو شوند.
6.تفاوت‌های جنسیتی
تحقیقات نشان داده‌اند که مردان بیشتر از زنان دچار الکسی تایمیا می‌شوند. این تفاوت‌ها ممکن است به عوامل فرهنگی و اجتماعی مربوط باشند که در آنها مردان از سنین پایین‌تر از ابراز احساسات خود منع می‌شوند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، مردان بیشتر به دنبال نمایش قدرت و کنترل هستند و از بروز احساسات خود جلوگیری می‌کنند. این سرکوب احساسات می‌تواند به بروز الکسی تایمیا منجر شود.
پژوهش‌های انجام شده روی الکسی تایمیا
پژوهش‌های متعددی در زمینه الکسی تایمیا انجام شده است که نشان می‌دهند این اختلال تاثیرات زیادی بر سلامت روان، روابط بین فردی و حتی سلامت جسمانی دارد. در برخی از مطالعات، مشخص شده است که افراد مبتلا به الکسی تایمیا بیشتر در معرض اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب هستند. همچنین، مطالعات دیگر به ارتباط الکسی تایمیا با اختلالات جسمی مانند دردهای مزمن و اختلالات گوارشی اشاره کرده‌اند.
روش‌های تشخیص الکسی تایمیا
تشخیص الکسی تایمیا معمولا از طریق مصاحبه‌های روانشناختی و ارزیابی‌های بالینی انجام می‌شود. این فرآیند به روانشناس یا درمانگر اجازه می‌دهد تا به طور دقیق، توانایی فرد در شناسایی و بیان احساسات خود را ارزیابی کرده و شدت اختلال را بررسی نماید. فرآیند تشخیص الکسی تایمیا شامل بررسی جنبه‌های مختلفی از ویژگی‌های احساسی، شناختی و رفتاری فرد است. در این راستا، ابزارهای استاندارد شده و مقیاس‌های مختلفی برای کمک به تشخیص الکسی تایمیا به کار می‌روند:
- مصاحبه روانشناختی: در ابتدا، روانشناس معمولا از طریق مصاحبه‌های ساختار یافته یا نیمه ساختار یافته با فرد، اطلاعاتی درباره نحوه شناسایی و ابراز احساسات فرد جمع آوری می‌کند. در این مصاحبه‌ها، سوالاتی پرسیده می‌شود که به فرد کمک می‌کند تا توانایی خود در شناسایی احساسات و بیان آنها را توضیح دهد. علاوه بر این، روانشناس می‌تواند از طریق مصاحبه، الگوهای رفتاری فرد را شناسایی کرده و به تحلیل روابط فرد با احساسات خود بپردازد. به عنوان مثال، فرد ممکن است با مشکلاتی در شناسایی یا درک احساسات خود مواجه باشد و این مسایل در طول مصاحبه نمایان شود.
- پرسشنامه الکسی تایمیا تورنتو (TAS-20): یکی از ابزارهای رایج برای تشخیص الکسی تایمیا، پرسشنامه الکسی تایمیا تورنتو (TAS-20) است. این پرسشنامه که توسط روانشناسان برای ارزیابی علایم الکسی تایمیا طراحی شده است، به شناسایی سه جنبه اصلی الکسی تایمیا کمک می‌کند: توانایی شناسایی احساسات، بیان احساسات، تفکر منطقی.
- مقیاس الکسی تایمیا برای نوجوانان (TAS-18): مقیاس الکسی تایمیا برای نوجوانان (TAS-18) نسخه‌ای از پرسشنامه TAS-20 است که به طور خاص برای نوجوانان طراحی شده و برای تشخیص الکسی تایمیا در این گروه سنی مناسب است.
- بررسی‌های روانی و فیزیکی: گاهی اوقات برای تشخیص دقیق‌تر الکسی تایمیا، ارزیابی‌های روانی و فیزیکی هم انجام می‌شود. این ارزیابی‌ها به‌ویژه زمانی که علایم الکسی تایمیا با اختلالات روانی دیگر مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات شخصیت تداخل داشته باشد، مفید بوده و به تشخیص مشکلات عاطفی و روانی که ممکن است با الکسی تایمیا اشتباه گرفته شوند کمک می‌کنند. این روش همچنین در تعیین روش درمانی برای فرد نیز موثر است.
- پژوهش‌ها و ارزیابی‌های دقیق‌تر: در برخی موارد، ارزیابی‌های بیشتر و ابزارهای تحقیقاتی دقیق‌تری مانند مقیاس‌های روان‌سنجی و آزمون‌های تجربی برای تشخیص الکسی تایمیا به کار می‌روند. این ابزارها می‌توانند شامل تمرین‌های خاص شناسایی احساسات و تحلیل‌های روانشناختی باشد که در محیط‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی استفاده می‌شود.
عوارض الکسی تایمیا
الکسی تایمیا می‌تواند عوارض جدی در جنبه‌های مختلف زندگی فرد به همراه داشته باشد. این عوارض شامل موارد زیر است:
- مشکل در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی
- افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب
- کاهش توانایی در مدیریت استرس و مواجهه با چالش‌های زندگی
- مشکلات جسمی مانند دردهای مزمن و اختلالات گوارشی
- کاهش کیفیت زندگی و رضایت از زندگی
الکسی تایمیا با سایر اختلالات روانی چه ارتباطی دارد؟
الکسی تایمیا با بسیاری از اختلالات روانی دیگر ارتباط دارد، از جمله:
- اختلالات اضطرابی: افراد مبتلا به الکسی تایمیا معمولا بیشتر در معرض اضطراب و استرس هستند.
- افسردگی: این اختلال به طور شایع در افراد مبتلا به الکسی تایمیا دیده می‌شود.
- اختلالات شخصیتی: برخی از افراد مبتلا به الکسی تایمیا ممکن است اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی داشته باشند.
در نتیجه، الکسی تایمیا نه‌تنها یک اختلال شخصیتی است، بلکه می‌تواند به عنوان یک نشانه از مشکلات روانشناختی دیگر نیز شناخته شده و نیاز به درمان و مدیریت دقیق دارد.
روش‌های درمان الکسی تایمیا
درمان الکسی تایمیا معمولا ترکیبی از روان درمانی، آموزش‌های خاص و در برخی موارد درمان دارویی است. به طور کلی، هدف اصلی درمان این اختلال کمک به فرد در شناسایی، فهم و بیان احساسات خود است. در ادامه به برخی از روش‌های درمانی متداول نارسایی هیجانی اشاره می‌کنیم:
- روان درمانی شناختی-رفتاری (CBT): این روش به فرد کمک می‌کند تا با شناسایی الگوهای فکری منفی که مانع از شناسایی احساسات می‌شوند، مقابله کند. CBT به فرد یاد می‌دهد که چگونه احساسات خود را پردازش کرده و با آنها مواجه شود. در این درمان، اصلاح الگوهای فکری و رفتاری به فرد کمک می‌کند تا روابط بهتری با خود و دیگران برقرار کند. این درمان به‌ویژه برای افرادی که دچار اضطراب یا افسردگی به‌دلیل الکسی تایمیا هستند، بسیار مفید است.
- مشاوره روانشناسی: مشاوره روانشناسی و سایر رویکردهای روان‌درمانی نیز در یک محیط امن، به فرد کمک می‌کنند تا احساسات خود را تجربه و با آنها به طور مستقیم مواجه شود. آنها می‌توانند به فرد کمک کند تا از طریق تجربیات عملی، توانایی خود را در شناسایی و بیان احساسات تقویت کند.
- آموزش همدلی و شناخت احساسات: این نوع درمان بیشتر به افراد کمک می‌کند تا احساسات خود را شناسایی کرده و آنها را به‌طور مناسب بیان کنند. همچنین، آموزش همدلی به فرد کمک می‌کند تا احساسات دیگران را نیز درک کرده و به تعاملات اجتماعی خود بهتر پاسخ دهد. این روش برای کسانی که در ایجاد و حفظ روابط اجتماعی مشکل دارند، بسیار موثر است.
- درمان دارویی: زمانی که الکسی تایمیا با اضطراب یا افسردگی همراه باشد، پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب را برای درمان این اختلال تجویز کند. داروهایی مانند SSRIs (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین) به فرد کمک می‌کنند تا اضطراب یا افسردگی خود را کاهش دهد. همین امر نیز به نوبه خود باعث می‌شود تا فرد راحت‌تر احساسات خود را شناسایی و بیان کند.
کلام آخر
الکسی تایمیا یا نارسایی هیجانی یک وضعیت پیچیده است که در آن فرد دچار ناتوانی در شناسایی، توصیف و بیان احساسات خود می‌شود. این اختلال می‌تواند بر زندگی فرد تاثیر منفی گذاشته و روابط اجتماعی، شغلی و سلامت روانی او را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص زودهنگام و انجام درمان‌های موثر می‌توانند به افراد کمک کند تا احساسات خود را بهتر درک و مدیریت کنند. همین امر نیز بهبود کیفیت زندگی و روابط آنها را فراهم می‌آورد.
منابع
medicalnewstoday healthline thepsychologygroup sciencedirect psychologytoday
