اختلال نوشتن: هر آنچه باید والدین بدانند

اختلال نوشتن (Dysgraphia) یکی از چالش‌های تاثیرگذار در مسیر تحصیلی بسیاری از کودکان است که ممکن است والدین تا مدت‌ها متوجه آن نشوند. این اختلال، فراتر از بدخط‌نویسی یا اشتباهات املایی ساده است و می‌تواند نشان‌دهنده مشکلی عمیق‌تر در پردازش زبان یا مهارت‌های حرکتی باشد. شناخت دقیق این مشکل، دلایل بروز آن، نشانه‌ها و راهکارهای حمایتی، نقشی کلیدی در کمک به کودک برای پیشرفت تحصیلی و اعتمادبه‌نفس ایفا می‌کند. در این مقاله، هر آنچه والدین باید درباره اختلال نوشتن بدانند با زبانی ساده و علمی بررسی خواهد شد.

همچنین اگر احساس می‌کنید فرزند شما دچار این نوع اختلال در تحصیل خود است، می‌توانید با رزرو مشاوره کودک یا مشاوره آنلاین، برای درمان این مسیله در مرکز مشاوره روانشناسی سها اقدام کنید.

اختلال نوشتن چیست؟

اختلال نوشتن نوعی نارسایی عصبی است که در آن فرد، با وجود آموزش کافی، در بیان افکار و ایده‌های خود به شکل نوشتاری متناسب با سن و توانایی ذهنی‌اش دچار مشکل می‌شود. این اختلال یکی از انواع تفاوت‌های یادگیری است و می‌تواند در سنین مختلف، به شکل‌های متفاوتی بروز پیدا کند. نوشتن مهارتی چندوجهی است که برای انجام صحیح آن، بخش‌های مختلفی از مغز و بدن باید هماهنگ عمل کنند. مهارت‌هایی مانند:

•       کنترل حرکات ظریف دست و انگشتان
•       درک فضایی (شناخت و نظم‌دهی به موقعیت اشیا در فضا)
•       حافظه کاری (نگهداری موقت اطلاعات در ذهن برای پردازش آن‌ها)
•       مهارت‌های املایی و کدگذاری نمادها
•       درک و پردازش زبان
•       توانایی درک مفهوم و تولید محتوا
•       نظم‌دهی به افکار و ساختاردهی نوشتار

مورد مهمی که والدین باید درمورد اختلال نوشتن بدانند

از آن‌جایی که نوشتن به این عوامل مختلف وابسته است، اختلال نوشتن یک اصطلاح کلی به شمار می‌رود که تشخیص آن نیازمند بررسی دقیق توسط متخصصان است. علایم این اختلال معمولا در دوران ابتدایی و هنگام یادگیری نوشتن ظاهر می‌شود که به آن اختلال نوشتن رشدی گفته می‌شود. با این حال، ممکن است در اثر آسیب‌ مغزی یا ضربه ناگهانی به مغز، این مشکل به صورت ناگهانی بروز کند که در این حالت، اختلال نوشتن اکتسابی نام دارد. اختلال نوشتن که در اصطلاح تخصصی «دیسگرافیا Dysgraphia» نامیده می‌شود، به عنوان یکی از انواع «اختلالات یادگیری خاص» و به طور دقیق‌تر، «اختلال یادگیری در نوشتار» شناخته می‌شود.

اختلال نوشتن و نارساخوانی هر دو از مشکلات عصبی مرتبط با یادگیری هستند، اما در واقع دو اختلال متفاوت به شمار می‌روند

آیا اختلال نوشتن همان نارساخوانی است؟

اختلال نوشتن و نارساخوانی هر دو از مشکلات عصبی مرتبط با یادگیری هستند، اما در واقع دو اختلال متفاوت به شمار می‌روند. این دو ممکن است علایم مشترکی داشته باشند یا همزمان در یک فرد دیده شوند، اما ماهیت و زمینه‌های آن‌ها با هم تفاوت دارد.

نارساخوانی یا اختلال در خواندن (dyslexia)

نارساخوانی (dyslexia) یا اختلال در خواندن، نوعی تفاوت در یادگیری است که باعث می‌شود فرایند یادگیری خواندن برای فرد چالش‌انگیز شود. کودکی که دچار نارساخوانی است ممکن است در شناسایی کلمات، سرعت خواندن یا تبدیل حروف به صداها با مشکل مواجه باشد. اغلب این افراد پایین‌تر از سطح سنی و تحصیلی خود می‌خوانند و در تحلیل ساختار آوایی واژه‌ها ضعف دارند.

اختلال نوشتن

در مقابل، اختلال نوشتن بیشتر با فرایند نوشتن درگیر است. این اختلال می‌تواند شامل مشکلات حرکتی در نوشتن کلمات یا دشواری در سازماندهی جملات و انتقال افکار به شکل نوشتاری باشد. به عبارت دیگر، چالش اصلی در اختلال نوشتن، بیان کتبی و ساختاردهی مناسب مطالب است.

انواع اختلال نوشتن

اختلال‌های نوشتن می‌توانند شکل‌های گوناگونی داشته باشند و لزوما فقط یک نوع خاص ندارند. یک کودک ممکن است همزمان با چند نوع اختلال روبه‌رو باشد، چرا که این موارد به‌صورت کاملا مجزا از هم عمل نمی‌کنند. وقتی صحبت از شناسایی این اختلال‌ها می‌شود، مهم است که با دقت علایم هر کدام را بررسی کنیم و در صورت نیاز، کودک را برای ارزیابی تخصصی به یک عصب‌شناس یا متخصص آشنا با این حوزه ارجاع دهیم.

برای شناخت بهتر این اختلال‌ها، پنج نوع آن را معرفی می‌کنیم:

•       اختلال نوشتن مرتبط با نارساخوانی
•       اختلال نوشتن ناشی از مشکلات حرکتی
•       اختلال نوشتن فضایی
•       اختلال نوشتاری واجی
•       اختلال نوشتاری واژگانی

برای ارزیابی روانشناختی رایگان 15 دقیقه‌ای فرزندتان، با ما تماس بگیرید: 02166932737

اختلال نوشتن ناشی از نارساخوانی

در این نوع اختلال، کودک معمولا وقتی خودش چیزی می‌نویسد، نوشته‌ای ناخوانا دارد. اما اگر قرار باشد از روی متنی کپی کند، عملکردش خیلی بهتر می‌شود. در اینجا، مسیله اصلی در بخش املا است. فرد ممکن است در تبدیل صدا به حرف یا شناسایی ساختار کلمات با مشکل مواجه باشد. این اختلال می‌تواند همراه با نارساخوانی دیده شود، ولی این دو الزاما یکی نیستند.

•       نوشتار خودجوش: ضعیف و نامنظم
•       نوشتار تقلیدی: نسبتا خوب یا قابل قبول
•       مهارت‌های حرکتی ظریف: کم

اختلال نوشتن حرکتی

در این حالت، مشکل اصلی به حرکت و کنترل عضلات کوچک دست مربوط می‌شود. کودک ممکن است مداد را درست نگه ندارد، حروف را با فشار نامنظم بنویسد یا خیلی سریع خسته شود. هرچند گاهی می‌تواند جملات کوتاه را خوب بنویسد، اما این کار انرژی زیادی از او می‌گیرد. تفاوت عمده این اختلال با دیگر انواع، در ناهماهنگی حرکت و مشکل در تکرار مستمر نوشتار مرتب است.

•       نوشتار آزاد و تقلیدی: هر دو ناخوانا
•       مهارت‌های حرکتی ظریف: ضعیف و ناهماهنگ
•       املا: معمولا طبیعی
•       درک نوشتاری: اغلب پایین

اختلال نوشتن فضایی

این نوع بیشتر به مشکل در درک فضا و چیدمان مرتبط است. کودک ممکن است نتواند حروف را روی خطوط بنویسد، فاصله مناسب بین کلمات را رعایت یا اندازه حروف را حفظ کند. نقاشی‌های کودک نیز ممکن است شواهدی از این اختلال را نشان دهد. برخلاف موارد حرکتی، در اینجا مهارت فیزیکی دست خوب است، اما مغز در موقعیت‌یابی دقیق حروف مشکل دارد.

•       نقص در درک فضایی و بینایی
•       نوشتار آزاد و تقلیدی: هر دو بی‌نظم و نامرتب
•       مهارت‌های حرکتی ظریف و املا: معمولا نرمال
•       مشکل در جای‌گذاری حروف روی خط و فاصله‌گذاری کلمات

بیشتر بخوانید: اختلال یادگیری چیست و چطور درمان می‌شود؟

اختلال نوشتاری واجی

در این نوع اختلال، کودک هنگام نوشتن کلمات جدید یا بی‌قاعده، دچار سردرگمی می‌شود. او نمی‌تواند صداها را به‌خوبی به حروف مربوط کند یا آنها را به‌درستی کنار هم بچیند. املا در اینجا مهم‌ترین نشانه است و حافظه شنیداری و زبانی دانش‌آموز بیشتر از سایر جنبه‌ها دچار مشکل شده است.

•       مشکل اصلی: املا به‌ویژه در کلمات ناآشنا یا غیرواقعی
•       ضعف در تشخیص و ترکیب صداها (واج‌ها)

اختلال نوشتاری واژگانی

در این اختلال، دانش‌آموز قادر به نوشتن کلمات رایج بر اساس صداست، اما با واژگانی که تلفظ آنها با شکل نوشتاری‌شان تفاوت دارد، مشکل پیدا می‌کند. این نوع اختلال بیشتر در زبان‌هایی که املا پیچیده‌تری دارند مانند انگلیسی دیده می‌شود و در کودکان، شیوع کمتری دارد.

•       تکیه زیاد بر قواعد صدا به حرف
•       اشتباه در نوشتن کلمات استثنایی یا بی‌قاعده

نشانه‌های اختلال نوشتن

دیسگرافیا می‌تواند در مراحل مختلف رشد کودکان با نشانه‌های متفاوتی خود را نشان دهد. نوع دیسگرافیا نیز در بروز علایم موثر است؛ برخی افراد تنها در نوشتار دستخط دچار مشکل هستند، برخی فقط در املا و عده‌ای ممکن است هر دو نوع اختلال را تجربه کنند.

از جمله نشانه‌های رایج این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•       دستخط ناخوانا یا ضعیف
•       اشتباهات زیاد یا غیرعادی در املا
•       نوشتن نادرست حروف بزرگ
•       ترکیب سبک‌های مختلف نوشتاری در یک متن
•       استفاده نادرست از واژگان
•       حذف کلمات در جملات
•       کند بودن در نوشتن
•       خستگی زودهنگام هنگام نوشتن متن‌های کوتاه
•       اندازه نامتناسب حروف
•       فاصله‌گذاری نامنظم بین حروف
•       اشکال در دستور زبان و ساختار جمله
•       قرارگیری غیرعادی بدن یا دست‌ها هنگام نوشتن
•       گفتن واژه‌ها با صدای بلند همزمان با نوشتن
•       نگاه کردن مداوم به دست‌ها هنگام نوشتن
•       نگه‌داشتن مداد به شکل غیرمعمول یا خیلی محکم
•       پرهیز از فعالیت‌هایی مانند نوشتن یا طراحی
•       مشکل در یادداشت‌برداری در مدرسه یا محیط کار

بسیاری از افرادی که با دیسگرافیا زندگی می‌کنند، ممکن است هم‌زمان با آن دچار اختلالات یادگیری دیگر یا مسایل مرتبط با سلامت روان باشند. در مواردی، دشواری‌های ناشی از این اختلال می‌تواند باعث ایجاد اضطراب یا کاهش اعتمادبه‌نفس شود.

روش‌های تشخیص اختلال نوشتن

فرآیند شناسایی اختلال نوشتن معمولا با مشارکت چند متخصص انجام می‌شود که می‌تواند شامل پزشک عمومی یا متخصص کودکان، کاردرمانگر و روانشناس باشد. پیش از هر چیز، پزشک باید سایر عوامل یا بیماری‌هایی را که ممکن است موجب مشکلات نوشتاری شوند، بررسی کرده و آنها را کنار بگذارد. پس از آن، یک روانشناس که در زمینه اختلالات یادگیری تخصص دارد، می‌تواند تشخیص اختلال نوشتن را مطرح کند. برای این منظور، احتمال دارد از منابع و روش‌های زیر استفاده شود:

•       ارزیابی‌های آموزشی
•       بررسی چالش‌های مربوط به مهارت‌های حرکتی ظریف
•       تست‌های هوش
•       آزمون‌های نوشتاری مانند نوشتن جمله یا رونویسی از واژه‌ها

در طی این ارزیابی‌ها، متخصص مربوطه مواردی مانند نحوه گرفتن مداد، وضعیت دست و بدن در هنگام نوشتن و روند کلی نوشتن را مورد مشاهده قرار می‌دهد. همچنین نتیجه نهایی نوشتار را نیز از نظر وجود نشانه‌های اختلال بررسی می‌کند. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا منتشر شده (DSM-5)، معیارهایی را برای شناسایی اختلالات یادگیری خاص، از جمله اختلال نوشتن، مشخص کرده است. یکی از این معیارها این است که نشانه‌های اختلال باید حداقل به مدت شش ماه ادامه داشته باشند، آن هم در حالی که مداخلات آموزشی یا درمانی مناسب در حال اجرا هستند.

در طی این ارزیابی‌ها، متخصص مربوطه مواردی مانند نحوه گرفتن مداد، وضعیت دست و بدن در هنگام نوشتن و روند کلی نوشتن را مورد مشاهده قرار می‌دهد

راهکارهایی برای درمان اختلال نوشتن

برای اختلال نوشتن درمان قطعی وجود ندارد، اما افراد می‌توانند با یادگیری روش‌های مناسب، علایم خود را کنترل کرده و تجربه تحصیل و زندگی روزمره را برای خود ساده‌تر کنند. روش‌های درمان و مدیریت این اختلال ممکن است شامل موارد زیر باشد:

دارودرمانی برای مشکلات همراه

افرادی که علاوه بر اختلال نوشتن، به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) نیز مبتلا هستند، ممکن است با مصرف داروهای مخصوص ADHD، شاهد بهبود در هر دو وضعیت باشند.

کاردرمانی

کاردرمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا مهارت‌ها و تکنیک‌هایی بیاموزند که نوشتن را برای آن‌ها آسان‌تر می‌سازد. در این فرایند، فرد ممکن است مهارت‌های حرکتی ظریف خود را بهبود بخشد و حتی شیوه صحیح نگه داشتن خودکار یا مداد را دوباره تمرین کند تا عملکرد نوشتاری بهتری داشته باشد.

روش‌های آموزشی برای مدیریت بهتر یادگیری

چه کودک و چه بزرگسال، همه افرادی که با اختلال نوشتن زندگی می‌کنند، می‌توانند از تکنیک‌های خاص یادگیری برای کنترل بهتر شرایط خود بهره ببرند. این راهبردها بسته به سن و سطح توانایی فرد می‌تواند متفاوت باشد.

برخی از این روش‌ها که در یادداشت‌برداری در کلاس بسیار موثر هستند شامل موارد زیر می‌شود:

تکنیک‌هایی برای بهبود ابزارهای آموزشی

دانش‌آموزان می‌توانند با ایجاد تغییراتی در ابزار و وسایل خود در کلاس، نوشتن را برای خود راحت‌تر کنند، از جمله:

•       امتحان انواع مختلف خودکار، مداد و ابزارهای کمکی برای گرفتن آن‌ها
•       استفاده از برگه‌هایی با خطوط برجسته برای بهتر نوشتن در خط
•       دریافت طرح درس چاپ‌شده برای کمک به ثبت بهتر مطالب

روش‌های بهتر برای ارایه مطالب درسی

نحوه آموزش و معرفی تکالیف توسط معلم می‌تواند در درک و عملکرد دانش‌آموز تاثیر زیادی داشته باشد. دانش‌آموزان می‌توانند از معلمان خود درخواست کنند تا از روش‌های زیر استفاده کنند:

در اختیار گذاشتن زمان کافی برای انجام تکالیف

که شامل موارد زیر است:

•       مشخص‌کردن نام، تاریخ و عنوان تکالیف به‌طور واضح
•       توضیح کامل معیارهای ارزیابی هر بخش
•       ارایه نمونه‌هایی از تکالیف و نمرات قبلی
•       فراهم‌کردن گزینه‌های جایگزین به‌جای تکالیف نوشتاری

استفاده از ابزارها برای انجام بهتر تکالیف

دانش‌آموزان می‌توانند با استفاده از فناوری و ابزارهای کمکی، بهتر از عهده انجام تکالیف برآیند. برخی از این روش‌ها عبارت است از:

•       کمک گرفتن از فردی برای بازبینی و اصلاح نوشته‌ها
•       استفاده از کامپیوتر برای تایپ مطالب به جای نوشتن دستی
•       درخواست وقت بیشتر برای انجام آزمون‌ها

کلینیک روانشناسی سها، انتخابی مناسب برای درمان اختلال نوشتن

کلینیک روانشناسی سها با بهره‌گیری از تیمی متخصص و باتجربه در حوزه اختلالات یادگیری، به‌ویژه اختلال نوشتن (دیسگرافیا)، محیطی حرفه‌ای و امن برای ارزیابی، تشخیص و درمان فراهم کرده است. در این مرکز، با استفاده از روش‌های نوین درمان، برنامه‌های درمانی متناسب با نیاز هر فرد تدوین می‌شود. برای اطلاعات بیشتر یا ثبت نوبت، با ما تماس بگیرید:

02166932737

سوالات متداول

۱. آیا دیسگرافیا درمان می‌شود؟

درمان قطعی ندارد اما با تمرین، درمان‌های تخصصی و تکنیک‌های کمکی، قابل مدیریت است.

۲. چه تفاوتی بین دیسگرافیا و بدخطی معمولی وجود دارد؟

دیسگرافیا یک اختلال عصبی رشدی است، در حالی‌که بدخطی معمولی ناشی از تمرین ناکافی یا عادات نوشتاری نادرست است.

۳. آیا دیسگرافیا فقط کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

خیر، بزرگسالان نیز ممکن است با این اختلال مواجه باشند، به‌ویژه اگر در کودکی تشخیص داده نشده باشد.

۴. چه کسانی می‌توانند در درمان دیسگرافیا کمک کنند؟

روانپزشک، کاردرمانگر و متخصص یادگیری می‌توانند نقش موثری در تشخیص و درمان داشته باشند.

منابع
my.clevelandclinic

occupationaltherapy

https://www.medicalnewstoday.com/articles/dysgraphia#dysgraphia-symptoms