ترس بخشی طبیعی از روند رشد روانی کودکان است و در هر مرحله از سن آن‌ها به شکلی متفاوت ظاهر می‌شود. کودکان در سنین مختلف، بسته به سطح درک، تجربیات و محیط پیرامون‌شان، با انواع خاصی از ترس‌ها روبه‌رو می‌شوند: از ترس از تاریکی در خردسالی گرفته تا نگرانی‌های اجتماعی در دوران مدرسه. شناخت این ترس‌ها به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا بهتر با احساسات کودک همدلی کنند و روش‌های مناسبی برای حمایت و آرامسازی او بیابند. این مقاله به بررسی ترس‌های رایج در دوره‌های سنی مختلف کودکی و راهکارهای مناسب برای مدیریت آن‌ها می‌پردازد.
برای دریافت مشاوره خانواده می‌توانید از مشاوره آنلاین در مرکز مشاوره روانشناسی سها استفاده کنید. برای رزرو نوبت با ما تماس بگیرید: 09198791784
| عنوان | توضیحات |
| ترس‌های کودکان در سنین مختلف | ترس‌ها در هر سن متفاوت‌اند و با رشد شناختی و تجربه‌های کودک تغییر می‌کنند. |
| ۰ تا ۶ ماهگی | نوزاد از صداهای بلند یا قطع ارتباط با والدین می‌ترسد، چون درک پایداری اشیا هنوز شکل نگرفته است. |
| ۷ تا ۱۲ ماهگی | درک اشیا و علیت آغاز می‌شود، کودک با غریبه‌ها محتاط است و از صداهای بلند و حرکات ناگهانی می‌ترسد. |
| ۱ سالگی | اضطراب جدایی از والدین آغاز می‌شود و ترس از صداهای بلند یا آسیب جسمی نیز شایع است. |
| ۲ سالگی | ترس از حیوانات، اشیای بزرگ و تاریکی رایج است و نیاز به ثبات و روتین بیشتر می‌شود. |
| ۳ تا ۴ سالگی | تخیل فعال می‌شود و کودک از هیولا، ماسک‌ها، حیوانات و جدایی می‌ترسد و به دنبال امنیت والدین است. |
| ۵ تا ۶ سالگی | ترس از آسیب و موجودات خیالی مانند ارواح و جادوگران شکل می‌گیرد. تنها خوابیدن هنوز دشوار است. |
| ۷ تا ۸ سالگی | کودک از تنهایی، مرگ، تصادف و تاریکی می‌ترسد و استقلال روانی در حال شکل‌گیری است. |
| ۹ تا ۱۲ سالگی | نگرانی درباره امتحانات، ظاهر، جایگاه اجتماعی و بزرگ شدن ظاهر می‌شود و مقایسه با همسالان آغاز می‌شود. |
| نوجوانی | نگرانی‌های اجتماعی، روابط، آینده، سیاست، بلایای طبیعی و نیاز به استقلال و در عین حال حمایت خانوادگی برجسته می‌شود. |
نگرانی‌ها و ترس‌های کودکان در سنین مختلف
ترس‌ها و نگرانی‌های کودکان در هر مرحله از رشد، رنگ و بویی متفاوت دارند؛ از ترس‌های خیالی مانند هیولاها گرفته تا نگرانی‌های واقعی‌تری مثل بلایای طبیعی. این احساسات می‌توانند به طور ناگهانی پدیدار شوند یا تحت تاثیر اتفاقات روزمره شکل بگیرند. هرچه آگاهی کودک از دنیای پیرامون بیشتر می‌شود و توانایی او در درک خطرات احتمالی افزایش می‌یابد، حساسیتش نسبت به موقعیت‌های تهدیدآمیز هم بیشتر می‌شود.
بسیاری از این ترس‌ها بخشی طبیعی از روند رشد کودک هستند و ریشه در فرآیند جدا شدن تدریجی او از والدین دارند. تجربه جدایی، مغز عاطفی کودک را فعال می‌کند و اغلب باعث ایجاد احساس ناامنی می‌شود. با بالا رفتن سن و افزایش استقلال، نوع ترس‌ها تغییر می‌کند اما منشا آن‌ها همچنان در همین احساس وابستگی و جداشدگی نهفته است.
ترس‌ها و نگرانی‌های رایج کودکان در سنین مختلف
در ادامه، با برخی از ترس‌ها و نگرانی‌هایی آشنا می‌شویم که کودکان در مراحل مختلف رشد خود تجربه می‌کنند. اغلب این احساسات ناشی از تغییرات طبیعی رشدی و ناتوانی آن‌ها در درک یا بیان دقیق احساساتشان است. در مواردی که اضطراب کودک شدت پیدا می‌کند، مراجعه به مشاوره کودک می‌تواند مفید باشد.
بیشتر بخوانید: تفاوت ترس و اضطراب چیست؟
۰ تا ۶ ماهگی
نوزادان ممکن است نسبت به صداهای بلند واکنش‌های ترس‌آلودی نشان دهند، زیرا این صداها برای آن‌ها غافلگیرکننده است. قطع تماس بدنی، دیداری یا شنیداری با مراقبان نیز می‌تواند موجب نگرانی شود، چون مغز آن‌ها هنوز درک پایداری اشیا را به‌طور کامل کسب نکرده است و نمی‌دانند که فردی که از دید خارج می‌شود، هنوز وجود دارد و بازمی‌گردد.
۷ تا ۱۲ ماهگی
در این سن، کودک کم‌کم درک پایداری اشیا و رابطه علت و معلول را پیدا می‌کند. آن‌ها متوجه می‌شوند که اگر گریه کنند، کسی برای کمک به سویشان خواهد آمد. به همین دلیل ممکن است با غریبه‌ها محتاط باشند و تمایل بیشتری به بودن در کنار مراقبان اصلی از خود نشان دهند. ترس از صداهای بلند و اشیایی که ناگهان ظاهر می‌شوند یا بالای سر قرار می‌گیرند نیز رایج است.
۱ سالگی
در این دوره، ترس از جدا شدن از والدین رایج است و ممکن است تا سن ۶ سالگی ادامه پیدا کند. کودک به شدت به حضور والدین وابسته است و نبود آن‌ها موجب اضطراب می‌شود. همچنین ممکن است از صداهای بلند یا آسیب جسمی نیز بترسد. شما می‌توانید اطلاعات بیشتر درباره کودک یک ساله را اینجا بخوانید.
بیشتر بخوانید: اختلال اضطراب فراگیر چیست؟
۲ سالگی
کودکان در این سن ممکن است از حیوانات یا اشیای بزرگ وحشت داشته باشند. اندازه کوچک بدنشان و ناتوانی در درک دقیق محیط، دلیل این اضطراب‌هاست. ترس از تاریکی و دشواری در جدا شدن شبانه از والدین نیز رایج است. ثبات و داشتن روتین روزانه، برای آن‌ها آرامش‌بخش‌تر است و هر تغییری در محیط می‌تواند منبع نگرانی شود.
۳ تا ۴ سالگی
با رشد تخیل و توانایی پیش‌بینی اتفاقات، کودکان ممکن است نگران رخدادهای بد برای خود یا اطرافیان باشند. ترس از هیولاها، حیوانات، ماسک‌ها و تاریکی، به ویژه در خواب، رایج است. با رشد حس استقلال، ممکن است بیشتر از قبل نسبت به جدا شدن از والدین واکنش نشان دهند.
ترس از تاریکی در حدود 2 تا 3 سالگی شایع است.
۵ تا ۶ سالگی
کودک در این مرحله ممکن است از صدمه جسمی یا «آدم بدها» بترسد. بازی‌هایشان ممکن است بازتابی از نگرانی درباره ارواح، جادوگران یا دیگر موجودات خیالی باشد. رعد و برق و تنها خوابیدن همچنان می‌توانند باعث نگرانی باشند، زیرا هنوز به‌طور کامل به استقلال روانی نرسیده‌اند.
۷ تا ۸ سالگی
نگرانی از تنها ماندن هنوز وجود دارد، حتی اگر کودک بتواند تنها بازی کند. در این سن، موضوعاتی مانند مرگ، تصادف یا سقوط هواپیما ممکن است ذهن آن‌ها را درگیر کند. ترس از تاریکی نیز همچنان به چشم می‌خورد، چون کودک در حال تثبیت حس هویت مستقل خود است.
۹ تا ۱۲ سالگی
در این بازه، کودک ممکن است نسبت به عملکرد تحصیلی خود، به‌ویژه آزمون‌ها، نگرانی داشته باشد و دچار اضطراب امتحان شود. آن‌ها به ظاهر بدنی و امکان آسیب یا مرگ فکر می‌کنند. این مرحله با مقایسه خود با همسالان و شکل‌گیری نگرانی درباره جایگاه اجتماعی خود همراه است. برخی نیز ممکن است از بزرگ شدن و فاصله گرفتن از دوران کودکی دچار اضطراب شوند.
بیشتر بخوانید: اضطراب اجتماعی در کودکان چیست؟
نوجوانی
برای نوجوانان، روابط اجتماعی نقش مهمی در ایجاد نگرانی دارد. در عین حال که به سمت استقلال پیش می‌روند، همچنان به حمایت عاطفی خانواده نیاز دارند. در این سن، آگاهی از مسایل جهانی، اجتماعی و آینده زندگی ممکن است موجب ترس شود. برخی برای مقابله با نگرانی‌ها به رفتارهایی مانند خرافه‌گرایی پناه می‌برند. ترس از آینده، بلایای طبیعی و چالش‌های بزرگسالی نیز ذهن آن‌ها را درگیر می‌کند.
برای نوجوانان، روابط اجتماعی نقش مهمی در ایجاد نگرانی دارد.
چگونه ترس‌ها و اضطراب کودکان را از بین ببریم؟
برای از بین بردن ترس‌ها و اضطراب‌های کودکان لازم است برخی اقدامات را مدنظر قرار دهید. در این بخش بر اساس رده سنی این موارد را به شما عزیزان معرفی می‌کنیم.
برای نوزادان
بازی دالی موشه انجام دهید
این بازی ساده کمک می‌کند تا نوزاد درک کند که وقتی صورت شما برای لحظه‌ای ناپدید می‌شود، هنوز آن‌جا هستید. این بازی علاوه بر آموزش، باعث خوشحالی نوزاد هم می‌شود، چون دیدن چهره خندان شما برایش دلگرم‌کننده است.
مفهوم جدایی را با تمرین ملایم آموزش دهید
مدتی کوتاه اتاق را ترک کنید و برگردید تا نوزاد متوجه شود که رفتن شما همیشگی نیست. از یک دقیقه شروع کنید و رفته‌رفته زمان را بیشتر کنید. اگر می‌خواهید کودک را به فردی دیگر بسپارید، با آشنایان شروع کنید و به‌تدریج زمان جدایی را افزایش دهید.
همیشه خداحافظی کنید
ترک کردن کودک بدون خداحافظی ممکن است موقتا آسان‌تر به‌نظر برسد، اما او را سردرگم می‌کند و احساس ناامنی به‌وجود می‌آورد. با جمله‌ای ساده و یک بوسه خداحافظی کنید و به او اطمینان دهید که باز خواهید گشت. این کار پایه‌گذار اعتماد در رابطه‌تان خواهد بود.
هرگز کودک ترسیده را بدون خداحافظی ترک نکنید. قال گذاشتن کودک، احساس ناامنی او را تشدید می‌کند.
برای کودکان و نوجوانان
اطلاعات واقعی در اختیارشان بگذارید
بچه‌ها ممکن است چیزی را ببینند ولی درک درستی از آن نداشته باشند. مثلا صدای رعد و برق برایشان ترسناک است چون نمی‌دانند از کجا آمده و چه معنایی دارد. با زبان کودکانه و مثال‌های ملموس به آن‌ها کمک کنید واقعیت را بفهمند. اطلاعات دقیق و صادقانه باعث می‌شود ترس‌ها قابل‌فهم شوند.
با آن‌ها در سطح خودشان ارتباط بگیرید
بعضی کودکان مشتاق تجربه‌های جدیدند، اما برخی دیگر نیاز به زمان بیشتری برای کنار آمدن دارند. عجله نکنید. اجازه دهید آن‌ها با سرعتِ خودشان با موقعیت‌ها و افراد جدید آشنا شوند. درک و صبوری شما، به آن‌ها احساس امنیت می‌دهد.
بازی را دست‌کم نگیرید
بازی فرصتی بی‌نظیر برای پردازش ترس‌ها است. اگر کودک از چیزی می‌ترسد، آن را در بازی قرار دهید. مثلا اگر از جاروبرقی می‌ترسد، با جاروبرقی خاموش بازی کنید. این روش کمک می‌کند تا کودک در فضای امن، احساس کنترل داشته باشد و کم‌کم با ترسش کنار بیاید.
برای ارزیابی روانشناختی رایگان 15 دقیقه‌ای فرزندتان، با ما تماس بگیرید: 09198791784
واکنش‌های افراطی نداشته باشید
وقتی کودک می‌ترسد، درک و همدلی مهم است، اما اگر بیش‌ازحد به او واکنش نشان دهید، ممکن است ترسش تشدید شود. بهتر است آرامش خود را حفظ کنید و ترس او را با جملاتی ساده تایید کنید: «وقتی این بادکنکه ترکید ترسناک بود، نه؟»
از موقعیت‌های ترس‌آور فرار نکنید
دوری از ترس ممکن است در لحظه مفید به نظر برسد، اما در بلندمدت آن را تقویت می‌کند. به‌جای اجتناب، کودک را به‌تدریج با موقعیت‌های ترسناک آشنا کنید و به او یاد دهید که می‌تواند بر احساساتش غلبه کند.
اجازه دهید ترس را کشف کند
مواجهه با ترس باید تدریجی و قابل کنترل باشد. مثلا اگر کودک از سگ‌ها می‌ترسد، از عکس‌ها و تصاویر شروع کنید و قدم‌به‌قدم به حضور واقعی آن نزدیک شوید. این روند باید با سرعت و آمادگی خود کودک پیش برود.
در مواردی که ترس کودک شدید است، حتما از مشاور روانشناس کمک بگیرید. مشاوره تلفنی هر ساعتی از روز در اختیار شماست: 09198791784
اطمینان بیش‌ازحد ندهید
در لحظات ترس، نوازش و اطمینان مهم است، اما اگر این کار زیاد تکرار شود، کودک تصور می‌کند واقعا چیزی برای ترسیدن وجود دارد. بهتر است بعد از آرام کردن، به او کمک کنید خودش برای ترسش توضیح و راه‌حل پیدا کند.
بیشتر بخوانید: فرزندپروری بعد از طلاق
به علایم بدنی توجه داشته باشید
ترس ممکن است در ظاهر فیزیکی کودک هم بروز پیدا کند: لرزش، مکیدن انگشت یا تیک‌های عصبی. پشت این نشانه‌ها احساساتی مانند ناامنی یا اضطراب پنهان است که باید به آن‌ها رسیدگی شود.
مراقب محتوایی باشید که می‌بیند یا می‌خواند
تلویزیون یا کتاب‌ها می‌توانند تاثیر زیادی بر ذهن کودک داشته باشند. سعی کنید آن‌ها را همراهی کنید تا بدانید چه چیزی در ذهن او شکل می‌گیرد و اگر لازم بود، درباره‌اش صحبت کنید.
الگوی شجاعت باشید
کودکان رفتارهای والدین را تقلید می‌کنند. اگر شما از چیزی بترسید، احتمال دارد آن‌ها هم همین واکنش را نشان دهند. اما اگر با ترس‌ها با آرامش برخورد کنید، به کودک‌تان یاد می‌دهید که شجاعت چگونه شکل می‌گیرد.
اجازه دهید ترسشان را بیان کنند
صحبت درباره ترس، به کودک کمک می‌کند احساسات مبهمش را معنی کند. گفتگو بین دو نیمکره مغز ارتباط ایجاد می‌کند و باعث می‌شود تجربه‌های عاطفی قابل‌فهم شوند. پس شنونده خوبی باشید.
حتما بخوانید: اضطراب بازگشت به مدرسه: 7 تکنیک درمانی
از روانشناس کمک بگیرید
ممکن است ترس فرزندتان باعث اختلال در زندگی روزمره او و شما شود. مثلا ممکن است کودک به دلیل ترس شدید، از رفتن به مهد و مدرسه امتناع کند، بازی با دوستان را پس بزند و دایما بخواهد در کنار شما باشد. همچنین شاید کودک به طور عادی به مدرسه می‌رود اما علایم جسمی مانند دل‌دردهای مکرر یا شب ادراری نشان دهد. در تمامی موارد بالا و هر مورد دیگری که سبب نگرانی شما شده، توصیه می‌شود با یک متخصص در این زمینه مشورت کنید. هر کجای دنیا که هستید، تراپیست‌های متخصص ما به صورت آنلاین و تلفنی آماده خدمت‌رسانی هستند.
برای ارتباط با ما کلیک کنید: 09198791784
برای مقابله با ترس و اضطراب کودک خود نیاز به کمک دارید؟
اگر برای مقابله با ترس‌ها و اضطراب‌های فرزندتان به دنبال راهی موثر و تخصصی هستید، کلینیک روانشناسی سها می‌تواند همراه مطمین شما و فرزند دلبندتان باشد.
ارتباط با ما: 09198791784
سوالات متداول
۱. آیا ترس‌های کودکان طبیعی است؟
بله، بسیاری از ترس‌ها نشانه رشد ذهنی و تخیل کودک هستند و با گذر زمان کاهش می‌یابند.
۲. در چه سنی ترس از تاریکی رایج می‌شود؟
معمولا بین 2 تا 3 سالگی ترس از تاریکی شکل می‌گیرد.
۳. چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کرد؟
اگر ترس‌ها عملکرد روزانه کودک را مختل کند یا مداوم و شدید باشد، بهتر است از مشاور کمک بگیرید.
۴. چطور به کودک کمک کنیم با ترسش کنار بیاید؟
با آرامش، بازی، توضیح ساده و تدریجی و اجازه برای بیان احساساتش می‌توان به او کمک کرد تا با ترس روبه‌رو شود.
منبع
