علایم و درمان طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت (Subjugation Schema) ذهنیتی است که فرد را وادار می‌کند برای جلوگیری از طرد یا خشم دیگران، نیازهای خودش را نادیده بگیرد. فرد دارای این ذهنیت، احتمالا همیشه طبق میل دیگران رفتار می‌کند. در این مقاله از کلینیک روانشناسی سها هرآنچه لازم است درباره علایم و درمان این تله ذهنی بدانید، فراهم است. تا پایان همراه ما باشید.

روایت شکوفه

شکوفه از مخاطبان سهاکلینیک از تجربه خود برایمان می‌نویسد:

«هیچ‌وقت یادم نمیاد که خواسته‌های خودم رو مطرح کرده باشم. از بچگی به من یاد دادن برای آرامش و جلوگیری از دلخوری، باید حرفا و نظراتم رو تو دلم نگه دارم. همیشه احساس می‌کردم نظرات دیگران مهم‌تره و وظیفه‌ دارم اونا رو راضی نگه دارم. حتی وقتی دوستم اصرار داشت به رستورانی بریم که قیمتش برام خیلی بالا بود، قبول کردم و بدون گله رفتم. راستش ترسیدم اگه بگم فکر کنه خسیسم و دیگه دلش نخواد با من بیرون بیاد. ته دلم از این مطیع بودن عصبانی ام، اما این رفتار اونقدر در وجودم عمیقه که فکر می‌کنم راه دیگه‌ای ندارم. نمی‌دونم یعنی چی اما درمانگر قبلیم بهم گفت که طرحواره اطاعت دارم…»

«وقتی دوستم اصرار داشت به رستوران گرون قیمتی بریم، قبول کردم و بدون گله رفتم. راستش ترسیدم اگه بگم فکر کنه خسیسم و دیگه دلش نخواد با من بیرون بیاد»

طرحواره اطاعت چیست؟

طرحواره اطاعت (Subjugation Schema) یکی از ۱۸ طرحواره یا تله ذهنی ناسازگار است.
همه ما گاهی برای راضی کردن دیگران، کارهایی را انجام می‌دهیم و حرف‌هایی را می‌زنیم که نمی‌خواهیم. با این حال، افراد دارای طرحواره اطاعت این کار را به مقدار افراطی انجام می‌دهند. آن‌ها احساس می‌کنند که نیازها و احساساتشان کمتر از دیگران اهمیت دارد. همچنین احساس می‌کنند که اگر نیازها و احساساتشان سرکوب نشوند، با پیامدهای منفی روبرو خواهند شد، مثلا ممکن است رها شوند یا حتی از نظر فیزیکی آسیب ببینند. این باور ممکن است منجر به احساس درماندگی، کینه و خشم شود.

انواع طرحواره اطاعت

این تله دو نوع دارد عبارت از:

• تسلیم نیاز: در این نوع، فرد خواسته‌ها و ترجیحات خود را سرکوب می‌کند. برای مثال، ممکن است به جای اینکه با انتخاب شخص دیگری مخالفت کند، به تماشای فیلمی برود که دوست ندارد.
• تسلیم احساس: در این حالت فرد احساسات خود، خصوصا خشم را سرکوب می‌کند. مثلا ممکن است وقتی از کسی عصبانی است، آن را ابراز نکند و وانمود کند که حالش خوب است.

علل

طرحواره اطاعت یکی از الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار است که معمولا ریشه در تجارب کودکی دارد. این تله ذهنی زمانی شکل می‌گیرد که والدین یا مراقبان اصلی به نیازهای کودک توجه کافی نمی‌کنند و او را وامی‌دارند تا برای جلب تایید یا جلوگیری از تنبیه، خواسته‌های خود را نادیده بگیرد. دو شکل اصلی آن عبارت‌اند از سلطه‌پذیری مبتنی بر ترس و سلطه‌پذیری مبتنی بر گناه. در حالت مبتنی بر ترس، کودک با والدینی روبه‌رو بوده که تنبیه‌گر یا تحقیرکننده‌اند و به او آموخته‌اند که بیان نیازها یا مخالفت با خواسته‌های آن‌ها می‌تواند خطرناک باشد. بنابراین کودک از نه گفتن ترسیده است. در حالت مبتنی بر گناه، والد نقش خود را با کودک جابه‌جا کرده و او را در جایگاه مراقب قرار داده است؛ در نتیجه، کودک مسئول برآورده کردن نیازهای والد شده است. در این حالت، او بیان خواسته‌های خود را نشانه خودخواهی دانسته و مطیع بودن با احساس گناه را تجربه کرده است.

گاهی این دو شکل با هم ترکیب می‌شوند، مثلا در خانواده‌هایی که یکی از والدین دارای اعتیاد مانند مصرف الکل است و رفتارهای توهین‌آمیز دارد. از طرفی در دوره هوشیاری، عذرخواهی و ابراز آسیب‌پذیری می‌کند. چنین شرایطی باعث می‌شود کودک ترس و گناه را همزمان تجربه کند.

در مواردی هم این کودکان احتمال دارد علاوه بر فشار روانی، انواع سواستفاده‌های جسمی، عاطفی یا جنسی را نیز تجربه کرده باشند.

علایم

افراد دارای تله اطاعت اغلب در مواجهه با خواسته‌های دیگران رفتارهای مطیعانه، ترس‌محور یا پرخاشگر منفعل نشان می‌دهند. چنین افرادی اغلب نشانه‌های زیر را دارند:

• خواسته‌های خود را محدود می‌کنند تا از خشم و طرد دیگران در امان بمانند یا حس گناه نکنند.
• به خواسته‌ها و احساسات دیگران اولویت می‌دهند.
• احساس حقارت می‌کنند.
• در ابراز نیازهای خود مشکل دارند.
• همواره به دنبال راضی کردن دیگران هستند.
• اغلب در دفاع از حق خود مشکل دارند و احساس می‌کنند با آن‌ها مانند یک زیرپایی رفتار می‌شود.
• به دلیل ترس از انتقام، تحقیر یا طرد، از درگیری اجتناب می‌کنند.
• حس درماندگی و گیر افتادن را تجربه می‌کنند.

البته این تله در بلندمدت نیز می‌تواند جنبه‌های منفی زیر را ایجاد کند:

• از دست دادن هویت شخصی
• افزایش خشم و کینه، ناشی از سرکوب احساسات.
• رفتارهای پرخاشگرانه منفعل یا احساس تنهایی

آنها خواسته‌های خود را محدود می‌کنند تا از خشم و طرد دیگران در امان بمانند یا حس گناه نکنند.

شناسایی طرحواره اطاعت در زندگی روزمره

یک فرد دارای این تله ذهنی با محدود کردن ناخودآگاهانه خواسته‌ها، ترجیحات و نیازهای خود برای پاسخگویی به نیازهای دیگران ظاهر می‌شود. نمونه‌هایی از این وضعیت در تعاملات اجتماعی عبارتند از:

• احساس فشار برای موافقت با دوستان برای جلوگیری از درگیری.
• سرکوب نظرات خود برای جلوگیری از عدم تایید.
• سازگاری با ترجیحات گروهی به جای ترجیحات شخصی.

وجود این تله در در محیط‌های حرفه‌ای، زمانی شناسایی می‌شود که فردی به همکارانش اجازه می‌دهد شرایط کاری را طوری به او دیکته کنند، که منجر به فشار کاری بالا برای او شود. همچنین سلطه پذیری زمانی رخ می‌دهد که فرد اغلب از ترس پیامدهای منفی، زمان فراغت خود را صرف انجام امور دیگران و برآورده کردن خواسته‌های آنها می‌کند.

برای ارزیابی رایگان روانشناختی با متخصصین سهاکلینیک کلیک کنید: ۰۹۱۹۸۷۹۱۷۸۴

ارتباط بین تله اطاعت و محرومیت عاطفی

تله‌های مطیع بودن و محرومیت هیجانی ارتباط نزدیکی با هم دارند، زیرا هر دو از یک نیاز برآورده‌نشده برای تامین عاطفی اساسی نشات می‌گیرند. افراد دارای تله مطیع بودن ممکن است محرومیت عاطفی را تجربه کنند زیرا نیازهای خود را برای برآوردن خواسته‌های دیگران سرکوب می‌کنند، که منجر به احساس نامریی بودن می‌شود. ترس از درگیری و انتقام می‌تواند باعث شود افراد دارای این تله احساسات خود را ابراز نکنند. این ناخواسته چرخه‌ای از محرومیت عاطفی و بازداری عاطفی را تداوم می‌بخشد. دقت کنید که سلطه‌پذیری شامل تسلیم شدن در برابر خواست دیگران بخاطر جلوگیری از پیامدهای منفی است. اما محرومیت عاطفی به طور خاص به عدم حمایت و نبود ارتباط عاطفی طبیعی اشاره دارد.

برای دریافت مشاوره آنلاین با بهترین استادان روانشناسی همین حالا از منزل خود کلیک کنید: 09198791784

پیامدها

طرحواره اطاعت می‌تواند موجب افزایش اضطراب در فرد شود. زیرا فرد دایما می‌کوش با پیش بینی و تحقق نیازهای دیگران، از هرگونه پیامد منفی جلوگیری کند. با گذشت زمان، کینه و خشم همراه با نیاز به سرکوب احساسات ممکن است به پرخاشگری منفعلانه مانند کنایه‌زدن، بهانه‌آوردن برای اجتناب از انجام آنچه از آن‌ها خواسته شده یا انجام خواسته‌های دیگران به شکلی عامدانه نادرست منجر شود. از سوی دیگر، این روند ممکن است به فوران‌های خشم انفجاری و زود عصبانی شدن منجر شود.
آنها در نتیجه سرکوب نیازهای خود، احساس تنهایی دارند و احساس می‌کنند هیچ‌کس واقعا آنها را نمی‌فهمد. ممکن است حس کنند که نمی‌دانند برای خودشان چه می‌خواهند، زیرا همیشه اختیار امور را به دیگران می‌دهند. این می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس و احساس گیر افتادن و بی‌قدرتی شود.
قابل درک است که فردی با تله مطیع بودن، در زندگی روزمره خود مقدار زیادی استرس تحمل کند و شاید به راهکارهای مقابله‌ای ناسالمی از جمله مصرف مواد مخدر یا الکل رو بیاورد. علاوه بر این، سرکوب احساسات منفی مانند خشم و استرس تاثیر منفی جدی بر سلامت جسمی فرد نیز خواهد داشت.

طرحواره اطاعت می‌تواند موجب افزایش اضطراب در فرد شود

سبک‌های مقابله‌ای طرحواره اطاعت

افراد دارای ذهنیت مطیع به یکی از سه روش زیر برای مقابله متوسل می‌شوند:

اجتناب

فرد از موقعیت‌هایی که مجبور شود به نیاز دیگران اولویت بدهد، فاصله می‌گیرد.

جبران افراطی

بعد از مدتی خشم فرو خورده و مطیع بودن، فرد ناگهان عوض می‌شود: همه درخواست‌ها را رد می‌کند و حتی سلطه‌جو می‌شود تا دوباره تحت سلطه قرار نگیرد.

تسلیم شدن

فرد کاملا باور می‌کند که برای جلوگیری از آسیب باید با نیاز دیگران اولویت دهد. پس کاملا مطیع حرف بقیه می‌شود.

درمان طرحواره اطاعت

افراد دارای طرحواره سلطه پذیری برای مدیریت احساسات گناه، ترس و کمبود اعتماد به نفس و عزت نفس خود به روان درمانی‌هایی چون طرحواره درمانی، روانکاوی و درمان شناختی رفتاری نیاز دارند. به طور خاص، طرحواره درمانی یا اسکیما تراپی روشی است که به حل تله‌های ذهنی می‌پردازد.

اسکیما تراپی یک رویکرد یکپارچه است که عناصر مختلفی را از سایر رویکردها ترکیب کرده است. هدف اصلی این رویکرد، کاهش تله‌های ناسازگار اولیه و تقویت جنبه‌های سالم بیمار است، بنابراین در تلاش برای برآورده کردن نیازهای عاطفی اصلی مراجعین است. درمانگران این رویکرد، درد عاطفی را می‌پذیرند و تاریخچه آن را واکاوی می‌کنند. اسکیما تراپی بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی تمرکز می‌کند تا تله‌های ناسازگار، مانند طرحواره اطاعت را به چالش بکشد. تغییر ذهنیت ناسازگار دشوار است، اما با تعهد، ثبات و درمان مناسب، دستیابی به پیشرفت و بهبودی کامل نیز امکان‌پذیر است.

چند عکس از دوران کودکی خود بردارید و در مورد آنچه تجربه کرده‌اید که منجر به سلطه‌پذیری شما شده است، فکر کنید

۴ گام برای درمان طرحواره اطاعت

در ادامه تکنیک‌هایی برای غلبه بر تله اطاعت معرفی می‌کنیم:

1. با کودک درون خود ارتباط برقرار کنید. چند عکس از دوران کودکی خود بردارید و در مورد آنچه تجربه کرده‌اید که منجر به سلطه‌پذیری شما شده است، فکر کنید. حتی می‌توانید یک داستان کوتاه در مورد آنچه این کودک از سر گذرانده، بنویسید. به کودک درون خود بگویید که اکنون شما به عنوان بزرگسال مسیول هستید و می‌خواهید اوضاع را طوری مرتب کنید تا او احساس بهتری داشته باشد.
2. خاطرات، احساسات و نیازهای خود را بنویسید. اگر در آگاهی از نیازها و احساسات خود مشکل دارید، هر روز وقت بگذارید و از خود بپرسید چه احساس و چه نیازی دارید. با خود مهربان باشید و به نیازهای خود به دقت گوش دهید. به یاد داشته باشید که این تمرین سخت و زمان بر است، اما شما ارزشش را دارید.
3. احساسات و نیازهای خود را به حالت گفتاری ترجمه کنید. وقتی به شناخت نیازها و احساسات خود می‌پردازید، باید بتوانید آنها را به شکلی توصیف کنید که گویی می‌خواهید درباره آنها با دیگران حرف بزنید. در دفتر خاطرات خود، آنچه از شریک زندگی، دوستان یا همکاران خود نیاز یا طلب دارید را با کلمات بیان کنید.
4. حرف بزنید! سعی کنید با گام‌های کوچک نیازها و انتظارات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید. عجله نکنید و این کار را با خواسته‌های کوچک شروع کنید. سپس به سمت مسایل چالش‌انگیزتر پیش بروید. می‌توانید این خواسته‌ها را به این شکل از آسان به سخت مرتب کنید: کدام رستوران را دوست دارید، برای تعطیلات کجا می‌خواهید بروید و درنهایت از شریک زندگی‌تان بخواهید تا به احساسات و عواطف شما بیشتر توجه کند.

راهنمای مراجعه به روانشناس

تله سلطه پذیری یا مطیع بودن قابل مدیریت است. مراجعه به روانشناس می‌تواند یک گام مهم برای بهبود از آن باشد. مرکز مشاوره روانشناسی سها با ارایه خدمات تخصصی در این زمینه، فضایی امن و حمایت‌کننده برای مراجعان فراهم می‌کند تا زندگی راحت‌تری را تجربه کنند. اگر شما یا عزیزانتان علایم طرحواره اطاعت را دارید، همین حالا با ما تماس بگیرید:

09198791784