دژاوو (Déjà vu) چیست؟ اصطلاحی فرانسوی به معنای پیشتر دیده شده، یکی از تجربه‌های مرموز و شگفت‌انگیزی است که تقریبا همه افراد در مقطعی از زندگی خود آن را تجربه کرده‌اند. این حس به فرد القا می‌کند که موقعیتی که هم اکنون در حال تجربه آن است، قبلا نیز رخ داده، حتی اگر هیچ دلیل یا مدرکی برای اثبات این ادعا وجود نداشته باشد. در این مقاله، به بررسی جامع این پدیده، علل، انواع، تاثیرات و مسایل مرتبط با آن می‌پردازیم.
دژاوو : من این لحظه را قبلا دیدم!
سارا با عجله از پله‌های مترو بالا رفت. دیر کرده بود و صدای قطار در حال ورود به ایستگاه را می‌شنید. وارد سکوی ایستگاه که شد، ناگهان حس عجیبی او را متوقف کرد. به صحنه مقابلش نگاه کرد: مردی با کلاه مشکی که روزنامه‌ای در دست داشت، زنی که کیفش را روی شانه جابه‌جا می‌کرد و دختری که هدفون در گوش داشت و سرش را تکان می‌داد. همه این‌ها به طرز غیر قابل توضیحی برایش آشنا بود. با خودش گفت: «من این لحظه رو قبلا دیدم! انگار قبلا اینجا بودم!». او اطمینان داشت که دقیقا این صحنه را قبلا دیده؛ اما کجا؟ هرچه ذهنش را جستجو کرد، چیزی پیدا نکرد. این حس که انگار قبلا همین لحظه را تجربه کرده، او را بهت زده کرده بود. قلبش تندتر می‌زد و برای چند لحظه احساس کرد که در یک رویای تکراری گرفتار شده. سعی کرد این حس را کنار بگذارد. سوار قطار شد و روی یک صندلی خالی نشست. اما ذهنش آرام نمی‌گرفت. وقتی به محل کار رسید، همچنان درگیر آن لحظه آشنا بود و مدام با خود فکر می‌کرد آیا این فقط یک خطای ذهنی است یا نشانه‌ای فراتر از آن؟!
دژاوو یعنی چه؟
دژاوو چیست؟ دژاوو یا آشناپنداری تجربه‌ای است که فرد احساس می‌کند یک لحظه یا موقعیت به نحوی برایش آشنا است، گویی قبلا آن را تجربه کرده است. این حس می‌تواند با یک مکالمه، دیدن یک منظره یا حتی شنیدن یک صدا ایجاد شود. تحقیقات نشان داده‌اند که دژاوو معمولا بدون هیچ دلیل مشخصی و تنها به مدت چند ثانیه رخ می‌دهد و سپس از بین می‌رود. از نظر علمی، دژاوو یک خطای ادراکی یا حافظه‌ای است. وقتی مغز انسان اطلاعات را از محیط اطراف پردازش می‌کند، گاهی اوقات به اشتباه این اطلاعات را به‌عنوان چیزی که قبلا تجربه شده، تفسیر می‌کند. این موضوع باعث می‌شود که موقعیت حاضر به نظر فرد آشنا بیاید. این پدیده می‌تواند نتیجه تداخل در سیستم حافظه یا عملکردهای شناختی مغز باشد.
زنی که کیفش را روی شانه جابه‌جا می‌کرد و دختری که هدفون در گوش داشت و سرش را تکان می‌داد. همه این‌ها به طرز غیر قابل توضیحی برایش آشنا بود. با خودش گفت: «من این لحظه رو قبلا دیدم! انگار قبلا اینجا بودم!»
احساس دژاوو چیست؟
تجربه دژاوو یک حس مبهم اما قوی است که برای چند لحظه کوتاه فرد را درگیر می‌کند. این حس به شکلی است که فرد مطمین می‌شود این لحظه یا تجربه را قبلا دیده یا حس کرده است. این تجربه به طور کلی غیرقابل توضیح و حتی گاهی گیج کننده است. دژاوو می‌تواند با احساساتی مانند حیرت، شگفتی یا حتی اضطراب همراه باشد.
انواع دژاوو
انواع دژاوو را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد که هرکدام از این دسته‌ها ویژگی‌های خاصی دارند و نشان دهنده جنبه‌های متفاوت این پدیده هستند. این دسته بندی‌ها بر اساس تفاوت‌های ظریف در نوع تجربه و حسی که فرد از آن می‌گیرد، تعریف شده‌اند:
1.Déjà vécu یا دژاوو مربوط به تجربه
این نوع، رایج‌ترین نوع دژاوو است و به معنای «از پیش تجربه شده» است. در این حالت، فرد احساس می‌کند که یک رویداد خاص را دقیقا همانگونه که در حال وقوع است، قبلا تجربه کرده است. تفاوت آن با سایر انواع دژاوو این است که این حس معمولا شامل یک «داستان» یا «روایت» است. یعنی فرد نه تنها حس آشنا بودن با این موقعیت را دارد، بلکه گاهی احساس می‌کند قادر است اتفاقات بعدی را نیز پیش بینی کند. این نوع از دژاوو معمولا با خاطراتی که در حافظه بلندمدت ذخیره شده‌اند، مرتبط است و می‌تواند نتیجه تداخل در نحوه ذخیره و بازیابی اطلاعات در مغز باشد. این خطا ممکن است ناشی از هم‌زمانی بین حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت باشد.
مثال: فرض کنید در یک مهمانی هستید و فردی را می‌بینید که به شما چیزی می‌گوید. در همان لحظه، این حس به شما دست می‌دهد که این مکالمه، دقیقا به همین شکل و ترتیب، قبلا اتفاق افتاده است.
2.Déjà senti یا دژاوو مربوط به احساس
این نوع به معنای «پیشتر احساس شده» است و بیشتر به سطح عاطفی و شناختی مرتبط است. در Déjà senti، فرد حس آشنایی با یک فکر یا احساس خاص دارد، اما برخلاف نوع اول، این حس معمولا با یک رویداد خارجی یا محیطی مرتبط نیست. این نوع دژاوو اغلب کوتاه مدت است و تاثیر عمیقی بر حافظه فرد باقی نمی‌گذارد.
مثال: ممکن است در حال فکر کردن به یک ایده خاص باشید و ناگهان این حس به شما دست دهد که این ایده دقیقا به همین شکل، قبلا به ذهن شما رسیده است.
3.Déjà visité یا دژاوو مربوط به مکان
این نوع دژاوو به معنای «پیشتر بازدید شده» است و به حس آشنا بودن با یک مکان اشاره دارد، حتی اگر فرد قبلا به آنجا نرفته باشد. این حس معمولا قوی‌تر از دو نوع دیگر است و می‌تواند بسیار گیج کننده باشد. این نوع دژاوو ممکن است به دلیل شباهت محیط جدید به مکانی باشد که قبلا در زندگی فرد دیده شده است. گاهی اوقات، مغز سعی می‌کند این شباهت‌ها را تفسیر کند و به اشتباه نتیجه می‌گیرد که مکان فعلی همان مکان قبلی است.
مثال: شما به شهری سفر می‌کنید که هیچگاه قبلا در آن نبوده‌اید، اما حس می‌کنید مسیرها و ساختمان‌ها برایتان آشنا هستند، گویی قبلا بارها از آنجا عبور کرده‌اید.
علت دژاوو چیست؟
علل دژاوو هنوز کاملا مشخص نشده، اما نظریه‌های متعددی درباره آن وجود دارد. از جمله علل احتمالی دژاوو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال در حافظه: دژاوو ممکن است ناشی از خطا در نحوه ثبت و ذخیره‌سازی اطلاعات در مغز باشد. اطلاعات جدید گاهی به اشتباه به عنوان اطلاعات قدیمی پردازش می‌شوند و این خطا باعث می‌شود که فرد فکر کند قبلا این لحظه را تجربه کرده است.
- عدم هماهنگی در پردازش اطلاعات: مغز اطلاعات را از طریق چند مسیر به صورت موازی پردازش می‌کند. اگر یکی از این مسیرها کندتر از دیگری عمل کند، ممکن است مغز به اشتباه اطلاعات را به‌عنوان خاطره‌ای گذشته تعبیر کند.
- تاثیرات هیپوکامپ: هیپوکامپ، بخشی از مغز است که مسیول پردازش حافظه و ادراک است. هرگونه فعالیت غیرعادی در این بخش می‌تواند باعث دژاوو شود.
این عوامل ممکن است در افراد مختلف به شکل‌های متفاوتی عمل کنند و دلیل دقیق دژاوو هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز دارد.
دلایل پزشکی دژاوو چیست؟
دژاوو می‌تواند با برخی شرایط پزشکی یا روانی نیز مرتبط باشد. از جمله دلایل پزشکی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صرع لوب تمپورال: دژاوو یکی از علایم شایع پیش از حمله صرع در افرادی است که از این بیماری رنج می‌برند. فعالیت‌های غیرمعمول الکتریکی در لوب تمپورال مغز می‌تواند این حس را ایجاد کند.
- اختلالات اضطرابی: افراد مبتلا به اضطراب یا استرس مزمن ممکن است بیشتر دژاوو را تجربه کنند. زیرا این شرایط می‌تواند باعث تداخل در پردازش حافظه شوند.
- کمبود خواب: خستگی و بی خوابی می‌تواند باعث ایجاد اختلال در عملکرد مغز و افزایش احتمال دژاوو شوند.
منشا دژاوو در برخی موارد ممکن است نشانه‌ای از مشکلات عصبی جدی‌تر باشد و نیاز به بررسی دقیق‌تر داشته باشد.
دژاوو چگونه اتفاق می‌افتد؟
دژاوو زمانی رخ می‌دهد که مغز اطلاعات حسی جدید را به اشتباه به عنوان خاطرات قدیمی ذخیره‌شده پردازش می‌کند. این موضوع ممکن است به دلیل سرعت متفاوت عملکرد بخش‌های مختلف مغز باشد. لوب تمپورال و هیپوکامپ نقش کلیدی در این فرآیند دارند.
آیا دژاوو طبیعی است؟
دژاوو به طور کلی یک پدیده طبیعی و غیر خطرناک است که در بسیاری از افراد سالم رخ می‌دهد. تقریبا 60 تا 80 درصد افراد حداقل یکبار دژاوو را تجربه می‌کنند.
چه کسانی دژاوو را تجربه می‌کنند؟
دژاوو در افراد جوان و کسانی که خواب کافی ندارند، بیشتر رخ می‌دهد. این پدیده ممکن است با بالا رفتن سن، کمتر شود.
چه زمان باید نگران بود؟
دژاوو در بیشتر موارد یک پدیده طبیعی و بی خطر است، اما اگر تجربه‌های دژاوو:
- مکرر و شدید باشد؛ یعنی چندین بار در روز یا هفته رخ دهند
- با علایم دیگری مانند سردرد، سرگیجه، یا از دست دادن هوشیاری همراه باشد
- در موقعیت‌های غیرمعمول مثلا در هنگام انجام فعالیت‌هایی که هیچ ارتباطی با خاطرات قبلی ندارند، رخ دهد
ممکن است نشان‌دهنده مشکلات عصبی مانند صرع لوب تمپورال باشد. در چنین مواردی مراجعه به متخصص مغز و اعصاب ضروری است.
در هنگام دژاوو چه اتفاقی در مغز می‌افتد؟
پیشتر اشاره کردیم که دژاوو با فعالیت‌های پیچیده در بخش‌های مختلف مغز، به ویژه لوب تمپورال، مرتبط است. تحقیقات نشان داده‌اند که در هنگام دژاوو این پدیده‌ها در مغز دیده می‌شوند:
- فعال سازی لوب تمپورال که این بخش مسئول حافظه و پردازش اطلاعات است.
- تداخل در پردازش حافظه که در آن مغز ممکن است اطلاعات جدید را به اشتباه در دسته خاطرات قبلی ذخیره کند.
- برخی نظریه‌ها معتقدند که دو مسیر پردازشی مغز (حافظه کوتاه مدت و بلند مدت) به صورت همزمان اما با تاخیر جزیی عمل می‌کنند، که باعث ایجاد حس آشناپنداری می‌شود.
تاثیرات و تجربه‌های مرتبط با دژاوو
تاثیرات دژاوو ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- افزایش حس کنجکاوی: فرد ممکن است به دنبال توضیحی برای این حس آشنا باشد.
- اضطراب یا هیجان: در برخی موارد، دژاوو می‌تواند منجر به حس نگرانی در فرد شود.
- ارتباط با حافظه گذشته: این تجربه می‌تواند خاطرات فراموش شده را دوباره به ذهن بیاورد.
مدیریت و کنترل دژاوو
دژاوو معمولا نیازی به درمان ندارد، اما اگر به صورت مداوم تکرار شود باید با روش‌های زیر کنترل شود:
- مدیریت استرس و اضطراب: استرس می‌تواند دژاوو را تشدید کند. تمرین‌های آرامش بخش مثل مدیتیشن در درمان استرس مفید هستند.
- بررسی سلامت خواب: کم خوابی یا اختلالات خواب ممکن است باعث افزایش این پدیده شوند.
- مراجعه به پزشک: اگر دژاوو با علائم غیر معمول همراه است، مشاوره با روانپزشک یا روانشناس متخصص ضروری است.
سوالات متداول
آیا دژاوو خطرناک است؟
در اغلب موارد دژاوو بی‌خطر است. تنها زمانی خطرناک می‌شود که نشانه‌ای از اختلالات عصبی مانند صرع باشد.
متضاد دژاوو چیست؟
متضاد دژاوو Jamais Vu به معنای «هرگز دیده نشده» است. در این حالت، فرد حس می‌کند که چیزی که باید آشنا باشد، کاملا ناآشنا به نظر می‌رسد.
دژاوو و ارتباط با بیماری‌های روانپزشکی
دژاوو معمولا با اختلالات روانپزشکی ارتباط مستقیم ندارد. اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از شرایط زیر باشد:
- صرع لوب تمپورال: رایج‌ترین اختلال مرتبط. مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به صرع بیشتر دژاوو را تجربه می‌کنند.
- اضطراب یا PTSD: در شرایط استرس زا یا آسیب زا، ممکن است دژاوو افزایش یابد.
تفاوت بین یک رویا، توهم و دژاوو چیست؟
- دژاوو: حس آشنایی با یک موقعیت که واقعا جدید است.
- رویا: تصاویری که در خواب دیده می‌شوند و ممکن است مشابه موقعیت‌های واقعی باشند.
- توهم: درک حسی که وجود خارجی ندارد (مانند دیدن یا شنیدن چیزی که واقعی نیست).
دژاوو معمولا یک پدیده شناختی و حافظه‌ای است، در حالی که رویا و توهم با خواب و اختلالات حسی در ارتباط هستند.
چرا مردم دژاوو را تجربه می‌کنند؟
دلایل اصلی دژاوو شامل موارد زیر است:
- اشتباهات پردازشی در حافظه: تداخل بین حافظه کوتاه مدت و بلند مدت.
- تشابه محیطی: شباهت موقعیت جدید به خاطرات قبلی.
- تاخیر در پردازش‌های مغزی: مغز ممکن است اطلاعات را به اشتباه دوباره پردازش کند.
دژاوو چقدر طول می‌کشد؟
دژاوو معمولا چند ثانیه طول می‌کشد و به ندرت بیشتر از این زمان ادامه می‌یابد. اما اگر مدت بیشتری طول بکشد، ممکن است نشان دهنده مشکل عصبی باشد.
نتیجه گیری
در این مقاله خواندید دژاوو چیست . دژاوو همچنان یکی از پدیده‌های جذاب و پیچیده‌ای است که مرز میان علم، روانشناسی و فلسفه را به چالش می‌کشد. اگرچه مطالعات متعددی درباره آن انجام شده، اما هنوز پاسخی قطعی برای علت وقوع این تجربه وجود ندارد. آنچه روشن است این است که دژاوو می‌تواند به دلیل تداخل در پردازش مغز، ارتباط بین حافظه کوتاه مدت و بلند مدت یا شباهت با خاطرات گذشته باشد. در نهایت، تجربه دژاوو اگرچه عجیب به نظر می‌رسد، می‌تواند بخشی از مکانیزم‌های پیچیده مغز برای درک و تطبیق با جهان اطراف باشد. همچنان تحقیقات بیشتری برای کشف جزئیات این پدیده لازم است تا به درک بهتر از ذهن انسان و نحوه عملکرد آن دست یابیم.
منابع
verywellmind sciencedirect psychologicalscience apa psychologytoday healthline
