اختلال استرس پس از تروما یا PTSD یک عارضه رایج سلامت روان است که بعد از تجربه یک رویداد آسیب‌زا ایجاد میشود. این وضعیت شامل علایمی چون فلش بک‌ها، اضطراب، افکار و باورهای منفی، بیش‌برانگیختگی و … است. در این مقاله در مورد علایم، علل و روش‌های درمان PTSD بیشتر می‌خوانیم.
بیشتر بخوانید: 11 علامت هشداردهنده آزار جنسی در کودکان
اختلال استرس پس از تروما چیست؟
PTSD یک عارضه سلامت روان است که برخی مردم پس از تجربه یا مشاهده‌ی یک رویداد آسیب‌زا به آن دچار می‌شوند. رویداد آسیب‌زا ممکن است مرگبار باشد یا اثری چشمگیر بر سلامت جسمی، روانی و معنوی بر جا بگذارد. PTSD می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد.
افراد مبتلا به PTSD افکار و احساسات شدید و مزاحمی دارند که با آن تجربه خاص مرتبط است و پس از رفع تهدید، از بین نمی‌رود. PTSD پاسخ‌های استرسی شبیه به موارد زیر را شامل میشود:
- اضطراب، خُلق افسرده یا احساسات گناه یا شرم
- تجربه فلش‌بک‌ها یا کابوس‌ها
- دوری از موقعیت‌ها، مکان‌ها و فعالیت‌های مربوط به رویداد آسیب‌زا
این علایم سبب رنج و تداخل در کارکرد روزانه شما می‌شوند.
رویداد آسیب‌زا یا تروماتیک چیست؟
تروما و رویداد آسیب‌زا هرچیزی است که شدیدا وجود یا احساس ایمنی شما را تهدید می‌کند. لازم نیست این صرفا یک اتفاق مانند تصادف رانندگی باشد. ترومای بلندمدت مانند زندگی در جنگ یا قرارگیری در معرض بدرفتاری مداوم نیز می‌تواند سبب این اختلال شود.
تروما همچنین حتما نباید مستقیما برای شما رخ داده باشد. شما می‌توانید شاهد یک رویداد تروماتیک باشید. افزون بر این، ممکن است پس از اطلاع از اینکه رویداد آسیب‌زا برای یکی از عزیزانتان رخ داد، به PTSD دچار شوید.
نمونه‌هایی از رویداد تروماتیک شامل (اما نه محدود به) موارد زیر است:
- تصادفات جدی، مانند تصادف با اتومبیل
- جراحت شدید یا بیماری ناگهانی
- حضور در جنگ و نبرد نظامی
- بلایای طبیعی مانند گردباد، زلزله، آتش‌سوزی یا طوفان
- بدرفتاری جسمی
- بدرفتاری کلامی
- تجاوز یا بدرفتاری جنسی
- قلدری
- مرگ ناگهانی یک عزیز
بیشتر بخوانید: ترومای کودکی و آثار منفی آن بر روابط بزرگسالی
انواع PTSD چیست؟
دو عارضه مشابه با اختلال استرس پس از تروما وجود دارد، شامل:
- اختلال استرس حاد: این یک اختلال کوتاه مدت است که طی اولین ماه پس از تجربه رویداد تروماتیک رخ می‌دهد. اگر علایم بیش از چهار هفته طول بکشد، ممکن است معیارهای PTSD را برآورده کند.
- اختلال استرس پس از ترومای پیچیده: این یک بیماری روانشناختی است که در صورت تجربه ترومای مزمن (دراز مدت) ایجاد میشود. نمونه‌هایی از ترومای مزمن شامل سواستفاده جنسی یا جسمی طولانی مدت از کودک، خشونت خانگی درازمدت و جنگ است. افراد دچار PTSD پیچیده معمولا علایم PTSD را افزون بر مسایل گسترده با تنظیم هیجان، برداشت از خود و روابط تجربه می‌کنند.
PTSD چقدر شایع است؟
اختلال استرس پس از تروما از بیماری‌های شایع است. 5 تا 10% افرادی که تروما تجربه کرده‌اند، به این وضعیت دچار می‌شوند. زنان دو برابر بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند.
علایم و علل اختلال استرس پس از تروما چیست؟
برای دریافت تشخیص اختلال استرس پس از تروما، علایم باید به مدت بیش از یک ماه طول بکشند و سبب رنج یا مشکلات قابل توجه در کارکرد روزانه شوند. علایم PTSD در چهار زیرگروه قرار می‌گیرد:
مزاحمت
- افکار مزاحم مانند خاطرات ناخواسته و تکرارشونده
- کابوس‌ها
- فلش‌بک‌هایی از رویداد تروماتیک که می‌تواند بسیار شفاف و واقعی باشد
اجتناب
- دوری از عوامل یادآور رویداد آسیب‌زا، مانند افراد، مکان‌ها، فعالیت‌ها، چیزها و موقعیت‌های مربوطه
- دوری از یادآوری یا فکر کردن به رویداد آسیب‌زا
- دوری از حرف زدن درباره آنچه رخ داده یا احساس خود نسبت به آن
تغییرات در تفکر و خُلق
- ترس، وحشت، خشم، گناه یا شرم ادامه‌دار
- از یاد بردن جنبه‌های مهم رویداد آسیب‌زا
- افکار و احساسات منفی و تحریف‌شده‌ی ادامه‌دار نسبت به خود یا دیگران
- افکار تحریف‌شده درباره علت یا اثرات رویداد که منجر به سرزنش اشتباه خود یا دیگران میشود
- احساس جداشدن از دیگران
- لذت نبردن از فعالیت‌هایی که قبلا لذت‌بخش بودند
- ناتوانی در تجربه هیجانات مثبت
تغییرات در برانگیختگی و واکنش‌دهی
- تحریک‌پذیری و انفجار خشم
- بی‌قراری یا رفتارهای خودتخریبگر
- بیش از حد محتاط بودن نسبت به محیط اطراف (گوش به زنگی افراطی)
- به سادگی وحشتزده شدن (از جا پریدن)
- مشکلاتی در تمرکز یا خواب
بیشتر بخوانید: آیا بازماندگان تروما در زمان بحران بهتر از دیگران عمل می کنند؟
علایم PTSD در کودکان
کودکان دچار اختلال استرس پس از تروما ممکن است در اظهار چگونگی احساسات خود مشکل داشته باشند. ممکن است آنها ترومایی را تجربه کنند که شما از آن بی‌خبر هستید. علایم آنان شامل بی‌قراری، بی‌تابی یا دشواری در توجه یا حفظ نظم است.
این نشانه‌ها می‌تواند با علایم اختلال نقص توجه-بیش فعالی (ADHD) اشتباه گرفته شود. به این دلیل، مهم است که پس از مشاهده چنین علایمی، کودک خود را نزد یک متخصص روانشناسی کودک ببرید که در تشخیص PTSD مجرب باشد.
پیامدهای اختلال استرس پس از تروما چیست؟
عارضه‌های زیر در مبتلایان به PTSD رایج است که می‌توانند علایم آن را شدیدتر سازند:
- اختلالات خُلقی
- اختلالات اضطرابی
- بیماری‌های عصب‌شناسی شامل دمانس
- اختلالات مصرف مواد شامل سومصرف الکل
مبتلایان به اختلال استرس پس از تروما همچنین در معرض خطر بالای بروز افکار و اقدامات خودکشی هستند.
علل PTSD چیست؟
تقریبا 61 تا 80 درصد افراد در مقطعی از زندگی خود دستخوش یک رویداد آسیب‌زا می‌شوند. PTSD در حدود 5 تا 10 درصد از این جمعیت ایجاد میشود.
مشخص نیست که چرا مردم واکنش متفاوتی به تروما نشان می‌دهند. اما طبق مطالعات، افراد دچار PTSD سطوحی غیر طبیعی از برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌ها دارند. آنها همچنین تغییرات مغزی را تجربه می‌کنند.
انتقال‌دهنده‌های عصبی و تغییرات هورمونی
مطالعات نشان می‌دهد افراد مبتلا به PTSD با وجود استرس مداوم، سطوح کورتیزول (هورمون استرس) طبیعی تا پایین و سطوح بالایی از عامل آزادکننده کورتیکوتروپین (CRF) دارند. CRF باعث آزاد شدن نوراپی نفرین میشود که منجر به افزایش پاسخ سیستم عصبی سمپاتیک میشود. این پاسخ «جنگ یا گریز» منجر به افزایش موارد زیر میشود:
- ضربان قلب
- فشار خون
- واکنش آگاهی و از جا پریدن
علاوه بر این، برخی از مطالعات تغییر عملکرد سایر ساختارهای انتقال‌دهنده عصبی را نشان می‌دهد، از جمله:
- گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA)
- گلوتامات
- سروتونین
تغییرات مغزی
PTSD با تغییرات در کارکرد و آناتومی مغز شما مرتبط است:
- اندازه هیپوکامپ (بخشی از مغز که مسیول تنظیم انگیزه، هیجان، یادگیری و حافظه است) کاهش می‌یابد
- آمیگدال (بخشی از مغز که هیجانات و پاسخ‌های ترس را پردازش می‌کند) به طور افراطی تحریک‌پذیر میشود
- قشر پیش پیشانی میانی که واکنش‌پذیری هیجانی آمیگدال را کنترل می‌کند، کوچک‌تر میشود و پاسخدهی کمتری دارد.
عوامل خطر برای PTSD کدامند؟
هیچ راهی برای پیش بینی اینکه چه کسی پس از یک رویداد آسیب‌زا دچار PTSD میشود وجود ندارد. اما PTSD در افراد دارای تجربه‌های زیر بیشتر شایع است:
- انواع خاصی از تروما، به ویژه جنگ نظامی یا تجاوز جنسی
- ترومای دوران کودکی
- جراحت در طول یک رویداد
- وحشت، درماندگی یا ترس شدید در زمان وقوع
- عدم برخورداری از حمایت اجتماعی پس از یک رویداد آسیب‌زا
- ترومای طولانی مدت یا مکرر
- ابتلای قبلی به بیماری‌های روانشناختی یا مصرف مواد
بیشتر بخوانید: رابطه مادر و دختر، روابط آسیب زا
تشخیص و تست اختلال استرس پس از تروما چیست؟
هیچ تستی برای تشخیص PTSD وجود ندارد. به جای آن، متخصص سلامت روان بعد از پرسش درباره موارد زیر روی وضعیت شما تشخیص می‌گذارد:
- علایم
- تاریخچه پزشکی
- تاریخچه سلامت روان
- مواجهه با تروما
ممکن است صحبت در مورد تروما دشوار باشد. در صورت تمایل، می‌توانید یکی از عزیزانتان را برای حمایت و کمک به ارایه جزییات علایم و شرح رویداد با خود به جلسه ببرید.
متخصصان از معیارهای تشخیصی برای PTSD در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانشناسی آمریکا (DSM-5) استفاده می‌کنند. آخرین نسخه‌ی این راهنما، DSM-5-TR است. برای تشخیص PTSD، باید حداقل یک ماه علایم زیر وجود داشته باشد، به تعداد دست کم:
- یک علامت مزاحمت و نفوذ
- یک علامت اجتنابی
- دو علامت فکری و خُلقی
- دو علامت برانگیختگی و تحریک‌پذیری
متخصص شما همچنین ممکن است یک معاینه جسمی انجام دهد و آزمایش‌های خاصی (مانند آزمایش خون) را تجویز کند تا از وجود یا عدم وجود علل جسمی مطمین شود.
مدیریت و درمان ختلال استرس پس از تروما
روان‌درمانی (گفتگودرمانی) و مخصوصا درمان شناختی رفتاری (CBT) درمان اصلی PTSD است.
اشکال خاص CBT برای PTSD عبارتند از:
- درمان پردازش شناختی: این درمان به طور خاص برای PTSD طراحی شده است. بر تغییر احساسات منفی دردناک (مانند شرم و گناه) و باورهای ناشی از تروما متمرکز است. همچنین به شما کمک می‌کند تا با خاطرات و احساسات ناراحت‌کننده مقابله کنید.
- درمان حساسیت زدایی از حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR): این روش شامل حرکت دادن چشم‌ها به روشی خاص در حین پردازش خاطرات آسیب‌زا است. هدف EMDR این است که به شما کمک کند تا از تروما یا سایر تجربیات ناراحت‌کننده زندگی بهبود پیدا کنید. در مقایسه با سایر روش‌های درمانی، EMDR نسبتا جدید است. اما ده‌ها آزمایش بالینی از اثربخشی این فن حمایت می‌کند. این شیوه می‌تواند سریع‌تر از بسیاری از روش‌های دیگر به فرد کمک کند.
- گروه درمانی: این نوع درمان، بازماندگان حوادث آسیب‌زای مشابه را تشویق می‌کند تا تجربیات و احساسات خود را در یک محیط راحت و بدون قضاوت به اشتراک بگذارند. خانواده درمانی نیز ممکن است کمک کند، زیرا چالش‌های PTSD می‌تواند کل خانواده را تحت تاثیر قرار دهد.
- مواجهه طولانی مدت: این درمان از تجسم مکرر و دقیق تروما یا مواجهه پیش‌رونده با محرک‌های علایم به روشی ایمن و کنترل‌شده استفاده می‌کند. این به شما کمک می‌کند با ترس روبرو شوید و کنترل و نحوه کنارآمدن با آن را یاد بگیرید.
- CBT متمرکز بر تروما: این درمان شامل یادگیری درباره چگونگی واکنش بدن‌تان به تروما و استرس است. شما همچنین الگوهای تفکر مشکل‌ساز را شناسایی و قالب‌بندی می‌کنید و مهارت‌های مدیریت علایم را یاد می‌گیرید. این شامل مواجهه درمانی نیز میشود.
دارودرمانی برای اختلال استرس پس از تروما چیست؟
سازمان غذا و دارو (FDA)، هیچ دارویی را برای درمان PTSD تایید نکرده است. با این حال، متخصص سلامت روان ممکن است داروهای مشخصی را برای کمک به کاهش علایم PTSD تجویز کند؛ از جمله:
- ضد افسردگی‌ها مانند بازدارنده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) یا بازدارنده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI)
- داروهای ضد اضطراب
پیشگیری از PTSD
الزاما نمی‌توانید از وقوع یک رویداد آسیب‌زا جلوگیری کنید. اما برخی مطالعات نشان می‌دهد می‌توانید کارهای مشخصی را برای کمک به پیشگیری از PTSD بعد از تجربه رخداد ناگوار انجام دهید. این کارها، عوامل «محافظت‌کننده» نامیده میشود که عبارتند از:
- جستجوی کمک از دیگران (مثل خانواده و دوستان) پس از تجربه رویداد ناگوار. این به برقراری حس ایمنی کمک می‌کند.
- پیوستن به گروه حمایتی بعد از تجربه رویداد آسیب‌زا
- یادگیری شکل‌دهی احساسات مثبت در مورد اقدامات‌تان در مواجهه با خطر
- داشتن راهبرد مقابله سالم پس از تجربه تروما
- توانایی اقدام و پاسخدهی موثر با وجود احساس ترس
- کمک به دیگران؛ خصوصا در مواردی که رویداد آسیب‌زا افراد زیادی را متاثر کرده است (مانند بلایای طبیعی)
پیش‌آگهی PTSD چگونه است؟
پیش‌آگهی یا چشم انداز PTSD متفاوت است، اما درمان اغلب کمک می‌کند. با درمان، حدود 30 درصد افراد در نهایت بهبود می‌یابند. حدود 40 درصد بهبود می‌یابند، اما علایم خفیف تا متوسط ممکن است باقی بماند. برای برخی دیگر، علایم PTSD به مرور زمان با حمایت عزیزان و بدون درمان حرفه‌ای از بین می‌رود.
چه زمانی باید به متخصص سلامت روان مراجعه کنم؟
مهم است که به دنبال یک رویداد آسیب‌زا، به طور منظم با یک متخصص سلامت روان ملاقات کنید. همچنین اگر علایم رو به تشدید بود، حتما آنها را با خبر سازید.
کلام پایانی
ممکن است پس از یک رویداد آسیب‌زا، جستجوی کمک حرفه‌ای بسیار دشوار باشد. بدانید که PTSD قابل درمان است و با گذشت زمان، درمان می‌تواند به شما کمک کند احساس بهتری را به خود، دیگران و جهان شکل دهید. با متخصص سلامت روان خود در مورد گزینه‌های درمانی صحبت کنید و به یاد داشته باشید که آنها بدون قضاوت و همدلانه برای کمک و حمایت از شما در دسترس هستند.
آیا تا کنون اختلال استرس پس از تروما را تجربه کرده‌اید؟ تجارب خود را با ما در میان بگذارید و نیز به ما بگویید برای کاهش علایم‌تان چه اقداماتی انجام دادید؟
منبع:
https://my.clevelandclinic.org
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
