اگر اصطلاح خود ارزشمندی را شنیده باشید، احتمالا این سوال از ذهن‌تان گذشته که خود ارزشمندی چیست و چه معنایی دارد. در این مقاله با مفهوم خود ارزشمندی و راه‌های تقویت آن بیشتر آشنا می‌شوید.
خود ارزشمندی چیست؟
خود ارزشمندی چیست؟ بر اساس انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، خود ارزشمندی شما به ارزیابی‌تان از خود به عنوان یک انسان توانا، ارزشمند و شایسته توجه و احترام اشاره دارد. این به معنای داشتن حسی درونی از شایستگی نسبت به تجربه‌ی عشق است.
ما اغلب مفاهیمی مانند «احترام»، «عشق» و «توجه» را در رابطه با دیگران، مانند دوستان، اعضای خانواده و همکاران معنا می‌کنیم. با این حال، اصطلاح «خود ارزشمندی» معیاری است برای سنجش میزان احترام، عشق و ارزش‌گذاری به خودمان.
افرادی که خود ارزشمندی مثبت دارند، از اعتماد به نفس و عزت‌نفس بیشتری برخوردارند. از سوی دیگر، قایل‌شدن ارزش پایین برای خود به معنای قضاوت سخت، داشتن نظر منفی و تمایل به تمرکز بر اشتباهات و کاستی‌های خود است.
عواملی که بر خود ارزشمندی اثر می‌گذارند
خود ارزشمندی یک مفهوم ذهنی است که از متغیرهای زیادی تاثیر می‌پذیرد. برخی از عوامل اثرگذار عبارت اند از:
- باورها و ارزش‌های اساسی
- افکار و احساسات
- هیجانات و به‌زیستی روانی
- تجربیات و تعاملات با دیگران
- روابط گذشته و حال
- سلامت و آمادگی جسمانی
- شغل و حرفه
- فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها
- وضعیت اجتماعی و اجتماعی
- موقعیت مالی
- ظاهر فیزیکی
- تجربیات دوران کودکی
سنجش خود ارزشمندی
اگر می‌خواهید ارزش خود را بسنجید، پرسیدن سوالات زیر می‌تواند مفید باشد:
- چقدر خودتان را دوست دارید، به خودتان احترام می‌گذارید و برای خود ارزش قایل هستید؟
- از کدام کلمات در توصیف خود برای یک غریبه استفاده می‌کنید؟
- وقتی به خودتان فکر می‌کنید، افکارتان به طور کلی مثبت، منفی یا جایی در این بین هستند؟
- آیا معتقدید که شایسته‌ی محبت، احترام و توجه دیگران هستید؟
پرسیدن این سوالات از خود می‌تواند به شما کمک کند تا به درونتان بپردازید و از میزان احساس ارزشمندی خود با خبر شوید.
همانطور که این افکار را بررسی می‌کنید، فکر کردن در مورد اینکه افکار و باورهای شما در مورد ارزش شخصی‌تان از کجا سرچشمه گرفته‌اند نیز می‌تواند مفید باشد.
اهمیت خود ارزشمندی
در ادامه، دکتر رومانوف، روانشناس بالینی و استاد دانشگاه، توضیح می‌دهد اهمیت خود ارزشمندی چیست و داشتن یا نداشتن آن چه مزایا و معایبی دارد.
مزایای خود ارزشمندی مثبت
افرادی که دارای خود ارزشمندی بالایی هستند، همواره این حس اعتماد به نفس را دارند که خوب و با کفایت‌اند و هر چالشی را که سر راه‌شان باشد مدیریت خواهند کرد. در حالی که آنها از زمینه‌هایی که می‌توانند در آن پیشرفت کنند آگاه‌اند، اما اجازه نمی‌دهند کاستی‌هایشان هویت آنها را مشخص کند. آنها از دنبال‌کردن فرصت‌ها نمی‌ترسند و به توانایی خود برای تحقق بخشیدن به اهدافشان ایمانی معقولانه دارند.
خود ارزشمندی همچنین نقش مهمی در پویایی روابط دارد. برای مثال، اگر با فردی بدرفتاری شود، خود ارزشمندی احتمالا تاثیر زیادی بر تفسیر آنها از این رویداد خواهد داشت؛ شخصی که ارزش خود را پایین می‌داند، ممکن است به سرزنش خود دست بزند، در حالی که شخصی با احساس خود ارزشمندی سالم احتمالا خود را لایق بدرفتاری نمی‌داند.
بنابراین، داشتن خود ارزشمندی مثبت می‌تواند به افراد کمک کند تا حد و مرزهایی را در مورد نحوه برخورد دیگران با خود تعیین کنند.
معایب ضعف در خود ارزشمندی
خود ارزشمندی پایین با دیدگاه منفی نسبت به خود و عدم اعتماد به توانایی‌های فرد مشخص می‌شود. در نتیجه، ترس دایمی از شکست، مشکل در پذیرش نظرات مثبت و تمرکز نامتناسب بر نقاط ضعف وجود دارد.
از آنجا که افراد تمایل شدیدی برای ناشایست دانستن خود دارند، برای جبران، دیگران را برتر می‌بینند. بنابراین ممکن است شخصی که خود ارزشمندی پایینی دارد، نیازهای خود را به حداقل برساند و اجازه دهد مرزهایش زیر پا گذاشته شود. او احتمالا برای خشنودسازی دیگران از مسیر شخصی خارج شود و قادر به دفاع از خود نباشد.
خود ارزشمندی اندک، ارتباط زیادی با افسردگی و اضطراب دارد. در نتیجه، افراد ممکن است علایمی مانند خلق و خوی پایین، تحریک پذیری، اضطراب، خستگی، تغییر وزن، مشکلات خواب و ناتوانی در تمرکز را تجربه کنند.
راهبردهایی برای بهبود خود ارزشمندی
راهبردهای ایجاد خود ارزشمندی چیست؟ این نکات را رعایت کنید.
- کاری را انجام بده که از آن لذت می‌بری و در آن خوب هستی: مهارت یافتن در یک کار و لذت بردن از آن می‌تواند تقویتی مثبت ارایه کند و احساس مفید بودن و توانمندی را برایتان به ارمغان بیاورد. یادآوری‌های منظم از استعدادها و نقاط قوت می‌تواند شما را در سایر حیطه های زندگی معتمدتر به نفس سازد.
- ورزش کنید و خود را به چالش بکشید: در واقع، بیشتر اوقات، باورهای منفی، تحریفاتی هستند که از منتقدان درونی، استرس و خواسته‌های موقعیتی ناشی می‌شوند. ایجاد فشار متوسط بر بدن و تلاش برای رسیدن به اهداف پیشرفته هر بار به شما مدرک ملموسی می‌دهد که بیش از آنچه فکر می‌کردید توانایی دارید. ورزش همچنین ذهنیت شما را باز‌‍تنظیم می‌کند و فواید جسمی و روحی دارد.
- افکار منفی را به چالش بکشید: به یاد داشته باشید که افکار دارای خود اندیشی منفی نیستند، به فکر یک جایگزین واقع بینانه برای آنها باشید.
- به دنبال حمایت باشید: اگر متوجه شدید که کیفیت عملکردتان در روابط، کار یا به‌زیستی عاطفی، شما را محدود می‌کند، می‌توانید از یک درمانگر کمک بگیرید. در این موارد، دیدگاه یک متخصص بی طرف و آموزش‌دیده می‌تواند بسیار موثر باشد.
گام هایی برای ایجاد خود ارزشمندی
گام های ایجاد خود ارزشمندی چیست؟ در ادامه به چند گام برای ساخت این احساس در خود می‌پردازیم:
-
گام 1: مرحله‌ی درک خود
اولین قدم دربردارنده‌ی شناخت خود در سطحی عمیق‌تر است.
چشمانتان را ببندید و تصور کنید هر چه دارید ناگهان از بین می‌رود. هر چیزی، از جمله دارایی، شغل، پول، روابط، دوستی‌ها، دستاوردها و هر چیز دیگری که فیزیکی و ملموس باشد. از خودتان بپرسید:
- اگر همه چیزهایی که دارم ناگهان از من گرفته شود چه می‌شود؟
- چه می‌شود اگر همه چیزی که برایم بماند، خودم باشد؟
- این اتفاق باعث می‌شد چه احساسی داشته باشم؟
- در این حالت واقعا چه چیزی دارم که با ارزش باشد؟
این یک سناریوی جالب است. حالتی که بسیاری از مردم احتمالا هرگز برای فکر کردن به آن وقت نمی‌گذارند. جالب است؛ زیرا احساسی که بعد از از بین رفتن همه چیز نسبت به خودتان دارید، اساسا معیاری برای سنجش خود ارزشمندی شماست.
اگر سطح بالایی از خود ارزشمندی دارید، پس‌گرفتن همه چیز از شما، هویت‌تان را به عنوان یک شخص تغییر نمی‌دهد. افزون بر این، اعتماد به نفس‌تان متزلزل نخواهد شد؛ زیرا ارزش خود را بر اساس شرایط بیرونی نمی‌سنجید. در عوض، ارزش شما از درونتان ناشی می‌شود.
خوب فکر کنید
به همین دلیل است که بسیار مهم است تا وقت بگذارید و در مورد آخرین سوال خوب فکر کنید. بکوشید تا با صداقت واقعی به آن پاسخ دهید. هرچه بیشتر روی این پرسش فکر کنید، بیشتر پی می‌برید که خود ارزشمندی‌تان از کجا نشات می‌گیرد. از خودتان بپرسید: من چه کسی هستم؟ چه کسی نیستم؟ در این جهان چگونه ام؟ دیگران مرا چطور می‌بینند؟ دیگران در مورد من چطور صحبت می‌کنند؟ کدام لحظات کلیدی زندگی ام، شخصیت امروز من را تعریف می‌کنند؟
ضعف ها و کشمکش های خود را نیز از نظر بگذرانید. از خودتان بپرسید: با چه چیزی بیش از همه کشمکش دارم؟ در چه حیطه ای نیاز به بهبود دارم؟ چه ترس هایی اغلب مرا از پیشرفت بازمی‌دارند؟
سپس قوت های خود را بررسی کنید: چه توانایی هایی دارید؟ در چه کارهایی واقعا خوب هستید؟
-
گام 2: مرحله‌ی پذیرش خود
این بخش از مقاله خود ارزشمندی چیست، به گام دوم می‌پردازیم. اکنون، احتمالا تصویری کاملا واضح از سطح فعلی ارزشمندی خود دارید. مطمینا چیزهای خوب یا خنثایی وجود خواهد داشت که ممکن است به آنها افتخار نکنید. با این حال، برای ایجاد خود ارزشمندی واقعی، باید همیشه با خود صادق باشیم. این مستلزم آن است که از صمیم قلب ماهیت واقعی خود را چه خوب و چه بد و زشت بپذیرید.
بله، شما کامل نیستید. نقایصی دارید. بارها و بارها مرتکب اشتباه و شکست شدید. با این‌حال، این شما هستید.
خود را به خاطر هر کاری که در گذشته انجام داده اید، ببخشید.
-
گام 3: مرحله‌ی عشق‌ورزی به خود
با پذیرش کامل خود، اکنون زمان آن رسیده که ارزش واقعی‌تان را بپذیرید. برای انجام این کار، مهم است شروع به تمرین کمی عشق‌ورزی به خود کنید. یعنی با مهربانی، بردباری، سخاوت و شفقت با خود رفتار کنید.
بله، شما محدودیت ها و ضعف های زیادی دارید، اما همه‌ی ما آنها را داریم. این بخشی از انسان بودن است. به جای تمرکز بر ضعف‌ها، شفقت به خود را تمرین کنید.
یک روش ساده برای شروع عشق‌ورزی به خود این است که به گفتگوی مثبت و حمایتی با خود عادت کنید:
- احساس می‌کنم با ارزش و خاصم
- خودم را از صمیم قلب دوست دارم
- آدم شایسته و توانمندی هستم
اینگونه توجه شما بر زیبایی نهفته در درونتان متمرکز می‌شود.
-
گام 4: مرحله‌ی به رسمیت شناسی
گام بعدی در ایجاد خود ارزشمندی چیست؟ زمانی که خودتان را به طور کامل پذیرفته باشید و وقتی به مرحله ای رسیدید که عشق و شفقت به خود را تمرین می‌کنید، آن وقت است که دیگر افراد، رویدادها و شرایط تعریف‌کننده شما نیستند. بلکه خودتان، خود را تعریف می‌کنید.
با توجه به این، خوب است این موضوع را به رسمیت بشناسید که دیگر نیازی به خشنودسازی دیگران ندارید.
دیگران نظرات خود و زندگی خود را دارند؛ شما نیز زندگی و نظرات خود را دارید. مهم نیست مردم چه می‌کنند یا چه می‌گویند؛ صرف نظر از آنچه بیرون از شما اتفاق می‌افتد، شما به تنهایی دیدگاه و نگرش خود را کنترل می‌کنید.
بنابراین، شما قدرت پاسخگویی به رویدادها و شرایط زندگی خود را بر اساس امکانات داخلی، منابع و توانمندی خود دارید که همگی بازتابی از ارزش واقعی شما هستند.
با توجه به این‌ها، مهم است که ارزش واقعی خود را بدون در نظر گرفتن درآمد، شغل، دارایی، مرتبه اجتماعی، وضعیت روابط و غیره به رسمیت بشناسید.
-
خود ارزشمندی و راه های ایجاد آن گام 5: مرحله‌ی مسیولیت پذیری
گام نهایی در این فرایند شامل مسیولیت‌پذیری کامل نسبت به زندگی، شرایط و مشکلات‌تان است.
منظور این نیست که خودتان را فدای دیگران کنید. بلکه بهتر است مسیولیت تمام اتفاقاتی را که برای شما می‌افتد بپذیرید.
مسیولیت‌پذیری به معنای تصدیق این موضوع است که تا حدی از قدرت شخصی برای تغییر و تاثیرگذاری بر رویدادها و شرایط زندگی خود برخوردارید.
نتیجه‌گیری
وقتی سطح بالایی از خود ارزشمندی دارید، دیگر برای تصمیم‌گیری به دیگران تکیه نمی‌کنید. شما به تنهایی خود را مسیول می‌دانید و شخصا قدرت ایجاد تغییرات مثبت در زندگی خود را دارید.
دیگر هیچ شکایت، سرزنش، قضاوت یا بهانه ای وجود ندارد. شما اکنون قدرت را در دست دارید؛ چرا که کاملا به خود و توانایی‌تان در تصمیم‌گیری اعتماد کرده اید.
شما دیگر تحت تاثیر شرایط متلاطم بیرون قرار نمی‌گیرید. بله، دنیای بیرون یک آشفتگی دیوانه‌کننده است. با این حال، دنیای درونی شما تا جای ممکن ثبات دارد. و این چیزی است که همه تفاوت را رقم می‌زند. با این وضعیت، در تلاطم زندگی، مجدد کنترل خود را بر اوضاع به دست می‌آورید و به ساحل امن بازمی‌گردید. همه این‌ها به این دلیل است که شما برای ایجاد ارزش شخصی وقت گذاشته اید.
سخن پایانی
داشتن احساس خود ارزشمندی سالم اهمیت دارد و می‌تواند به روابط بهتر، کار، سلامت و به‌زیستی کلی ذهنی و هیجانی بیانجامد. دوست داشتن، احترام گذاشتن و ارزش قایل شدن برای خود می‌تواند اولین قدم برای جلب محبت، احترام و توجه دیگران باشد.
شما بنویسید؛ احساس خود ارزشمندی‌تان را از 0 تا 10، چند ارزیابی می‌کنید؟ فکر می‌کنید چقدر برای ایجاد این حس در خود متعهد هستید؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
منابع:
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
