اعتیاد به معنای نداشتن کنترل بر انجام کاری یا استفاده افراطی و آسیب‌رسان از چیزی است. در این مقاله از کلینیک روانشناسی سها، به این موضوع می‌پردازیم که اعتیاد چیست، چه انواع و علایمی دارد و روش‌های مقابله با آن کدامند.
| عنوان | خلاصه |
| تعریف | نداشتن کنترل بر انجام یا استفاده از چیزی که به فرد آسیب می‌زند. اختلال مزمن مغزی در سیستم‌های پاداش، انگیزه و حافظه. |
| علایم | عدم توانایی در فاصله گرفتن، کنترل نداشتن، میل زیاد، بی‌توجهی به مشکلات، رفتارهای خطرناک، تغییرات خلق و خو و عادات غذایی. |
| انواع اعتیاد چیست | شامل مواد (الکل، نیکوتین، مواد مخدر و …) و رفتارها (قمار، خرید، کار، خوردن هیجانی و …). |
| مراحل شکل‌گیری | امتحان کردن، مصرف اجتماعی، خطر و وابستگی. |
| درمان | ترکیبی از سم زدایی، داروها، رفتار درمانی شناختی، مصاحبه انگیزشی، گروه درمانی، خانواده درمانی، آموزش مهارت‌های زندگی و توانبخشی. |
تعریف اعتیاد چیست؟
اعتیاد چیست؟ مصرف وسواسی یا Addiction یک بدکارکردی مزمن ساختار مغز در نظر گرفته می‌شود که سیستم‌های پاداش، انگیزه و حافظه را درگیر می‌کند. در این حالت، بدن شما نسبت به یک ماده یا رفتار، عطشی خاص پیدا می‌کند و این وضعیت می‌تواند به پیگیری وسواسی و جبری پاداش و فقدان نگرانی نسبت به پیامدهای آن منجر شود.
این وضعیت ممکن است شامل استفاده از موادی مانند الکل، مواد استنشاقی، مواد افیونی، کوکایین و نیکوتین یا رفتارهایی مانند قمار باشد.
هم اختلالات مصرف مواد و هم رفتارهای قمار، احتمال همراهی با عارضه‌های سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب یا سایر مشکلات از پیش موجود را افزایش می‌دهند. مصرف مواد و اختلالات قمار نه تنها مکانیسم‌های مغزی مشابهی را درگیر می‌کنند، بلکه به بسیاری از رویکردهای درمانی یکسان پاسخ می‌دهند.
بیشتر بخوانید: انواع آسیب های اجتماعی
علایم اعتیاد چیست؟
استفاده مکرر از یک ماده یا درگیرشدن در فعالیتی که منجر به اختلال یا پریشانی می‌شود، هسته اصلی اختلالات addiction است.
فرد به اصطلاح معتاد به کسی گفته می‌شود که:
- قادر به فاصله گرفتن از ماده یا توقف رفتار افراطی خود نیست
- کنترلی بر خودش ندارد
- میلی فراوان به آن ماده یا رفتار احساس می‌کند
- توجهی به مشکلاتی که این وضعیت ایجاد می‌کند، ندارد
- به دزدی یا فروش برخی وسایل رو می‌آورد تا هزینه معتاد بودن خود را بدست آورد
- رفتارهای خطرناک دارد
- علاقه‌اش را به سایر مسایل از دست می‌دهد
- خشمگین، خشن، افسرده یا دمدمی می‌شود
- تغییراتی در عادات غذایی، خواب یا وزنش رخ می‌دهد
- هنگام تلاش برای خلاص شدن از این وضعیت، احساس بیماری یا آشفتگی می‌کند
انواع
انواع اعتیاد چیست؟ عبارت است از:
- سیگار
- نوشیدن الکل
- قماربازی
- مصرف مواد مانند کانابیس، آیس، ال اس دی و متامفتامین‌ها
- داروهای تجویزی
- اعتیاد به سکس
- غذا و خوردن هیجانی
سوء مصرف‌های کمتر شناخته شده
برخی از موارد مصرف وسواسی چندان شناخته شده نیستند اما به نوعی معتاد بودن محسوب می‌شوند. مثلا:
فضای مجازی و گیم
معتاد بودن به فضای مجازی و گیم رو به افزایش است. ممکن است ساعت‌ها را صرف گردش در اینترنت و بازی‌های کامپیوتری کنید. این وضعیت می‌تواند به بی خوابی و جابجاشدن نادرست اولویت‌های زندگیتان شود.
قماربازی
قمار می‌تواند به حس اوج لذت پس از یک برد منجر شود. اوج لذت، معمولا به تمایلی قوی به قمار برای کسب مجدد این حس می‌انجامد. این چرخه می‌تواند به عادتی توقف ناپذیر بدل شود.
مواد استنشاقی
سو مصرف مواد فرار، زمانی رخ می‌دهد که شخص عمدا دود اگزوز ماشین یا مواد شیمیایی را تنفس کند. این شامل موادی چون چسب، ذرات معلق هوا، رنگ یا سوخت های سبک‌تر است. ممکن است احساس مستی یا هیجان به‌تان دست دهد. سو مصرف حلال‌ها بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث مرگ شود.
خرید
خرید زمانی وابستگی در نظر گرفته می‌شود که به صورت تکانشی، چیزی را بخرید که نیازی به آن ندارید. این نیز به حس لذت بسیار و هیجانزدگی می‌انجامد اما به سرعت با احساسات گناه، شرم و ناامیدی همراه می‌شود.
کار
رابطه کار زیاد و اعتیاد چیست ؟ معتادان به کار کاملا روی شغل خود تمرکز می‌کنند. آنها انرژی فراوانی را برای کار صرف می‌کنند. اگر روابط، خانواده و زندگی اجتماعیتان از این مسیله متاثر می‌شود و هیچگاه استراحت نمی‌کنید، ممکن است دچار وابستگی ناسالم به کار باشید.
عوارض معتاد بودن
زندگی با وابستگی افراطی به هر ماده یا رفتاری می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد. این وضعیت بر سلامت جسمی، بهداشت روانی، روابط اجتماعی و وضعیت مالی اثر منفی می‌گذارد. برخی پیامدهای مهم عبارت‌اند از:
-
کاهش بازدهی شغلی و تحصیلی
-
آسیب به روابط عاطفی و خانوادگی
-
گرفتاری در چرخه عود و بازگشت
-
افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عفونی مثل ایدز و هپاتیت
-
صدمات عصب‌شناختی و اختلال در عملکرد مغز
-
افزایش مسایل روانی مانند اضطراب، استرس و افسردگی
-
کاهش انگیزه و احساس نبود معنای زندگی
-
افزایش بدهی‌ها و مشکلات مالی
علل ایجاد عادات مخرب
چرا سوءمصرف ایجاد می‌شود؟ علل زیر احتمالا دخیل اند:
عوامل زیستی اعتیاد چیست ؟
- ژنتیک: تخمین ها متفاوت است، اما دانشمندان دریافتند که عوامل ژنتیکی حدود نیمی از خطر ابتلا به اختلال مصرف مواد را تشکیل می‌دهند.
- فیزیولوژی: تغییرات در آنزیم های کبدی که مواد را متابولیزه می‌کنند، بر خطر ابتلا به سوءمصرف مشروبات غیر قانونی تاثیر می گذارد.
- جنسیت: احتمال ابتلای مردان به اختلال مصرف مواد بیشتر از زنان است، اگرچه ممکن است شکاف جنسیتی در مورد الکل در حال کاهش باشد.
عوامل روانشناسی
- شخصیت: تکانشگری و هیجان‌خواهی هر دو با مصرف مواد و اختلالات قمار مرتبط است. تکانشگری ممکن است به ویژه با خطر عود مرتبط باشد.
- تروما و بدرفتاری: قرار گرفتن زودهنگام در معرض ترومای کودکی می تواند با برهم‌زدن توانایی مقابله‌ای فرد به ایجاد اختلالات مصرف مواد کمک کند.
- افت سلامت روان: شرایطی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال کمبود توجه و اختلال استرس پس از تروما (PTSD) خطر وابستگی را افزایش می دهند.
عوامل محیطی
- خانواده: رابطه خانواده با اعتیاد چیست ؟ داشتن والد یا همشیر مبتلا به یک نوع سوءمصرف، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. همچنین فقدان نظارت یا حمایت والدین، روابط بی کیفیت یا مشکل‌دار و مسایل خانوادگی مانند طلاق ، آزار جنسی، جسمی یا عاطفی اثر منفی دارند.
- دسترسی آسان: دسترسی آسان به مواد یا حتی پورن در خانه، مدرسه یا محل کار، استفاده مکرر را افزایش می دهد. برای چگونگی صحبت با کودکان درباره پورن کلیک کنید.
- گروه همسالان: خصوصا نوجوانان به دنبال علاقه به دوستان خود، ممکن است بسیاری از رفتارهای آنها را تقلید کنند.
- وضعیت شغلی: نداشتن شغل می‌تواند عاملی خطر برای معتاد شدن باشد.
مراحل شکل گیری اعتیاد چیست ؟
عادات وسواس‌گون اغلب در چند مرحله نمایان می‌شوند.
4 مرحله بروز این وضعیت عبارتند از:
- امتحان کردن: افراد از روی کنجکاوی مصرف می‌کنند
- دوره مصرف اجتماعی یا در دورهمی‌ها: در موقعیت‌های اجتماعی یا بنا به دلایل اجتماعی دست به مصرف می‌زنند
- مشکل یا خطر: به شکلی شدید و بی اعتنا به پیامدها به مصرف ادامه می‌دهند
- وابستگی: مصرف‌کنندگان با وجود عوارض منفی، روزانه یا چندین بار در روز به این کار روی می‌آورند
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
هرکسی که دست به عادات ناسالم می‌زند، حتی به طور تفریحی در دورهمی‌ها، بهتر است با یک پزشک مشورت کند تا از مصرف ایمن خود مطمین شود و بر علایم مصرف خود نظارت داشته باشد.
اگر کسی حالت اُوردز (بیش‌مصرف) را تجربه کند، اطرافیان باید فورا با خدمات اورژانس تماس بگیرند. شخص نجات‌یافته از اوردز ممکن است بخواهد برای درمان وابستگی خود از کمک حرفه‌ای برخوردار شود.
وقتی شخص آماده و خواهان دریافت کمک است، می‌تواند برای بحث در مورد گزینه‌های درمانی با یک متخصص صحبت کند.
بیشتر بخوانید: چطور میل به الکل را کاهش دهیم؟
تشخیص و آزمایش
تشخیص و آزمایش اعتیاد چیست ؟ برای تشخیص، متخصص مراقبت‌های بهداشتی ممکن است شما را به مشاوره روانشناسی فردی، روانپزشکی یا متخصص مواد ارجاع دهد. این شخص، از شما یا احتمالا یکی از نزدیکانتان سوالاتی در مورد الگوی مصرف و رفتارهای مشکل‌زایتان می‌پرسد.
سپس ممکن است تقاضای انجام آزمایش خون و ادرار داشته باشد. این آزمایش ها، اطلاعات کافی را از سلامت کلی شما در اختیار متخصصین قرار می‌دهند. آنها همچنین ممکن است احتمال وجود بیماری‌های زمینه ای را بررسی کنند.
راه های مقابله با اعتیاد
راه های ترک اعتیاد چیست؟ بهبودی اغلب یک فرآیند طولانی مدت است که شاید شامل تلاش‌های مداوم می‌شود. برنامه های بسیاری برای کمک به افراد دارای سو مصرف که آماده‌ی پرهیز کامل نیستند، در دسترس است. درمان خوب بر بسیاری از ابعاد زندگی از جمله نقش‌های خانوادگی، مهارت‌های کاری و همچنین سلامت روان تمرکز دارد. درمان می‌تواند شامل چند مولفه باشد که اغلب به صورت ترکیبی به کار می‌روند و احتمالا در طول دوره بهبودی تغییر می‌کنند:
سم زدایی:
این کار تحت نظارت پزشکی انجام می شود. که ممکن است در مرحله اول درمان مورد نیاز باشد.
داروها:
داروهایی که مصرف مواد غیرقانونی را کاهش می‌دهند یا با آن مقابله می‌کنند، برای برخی افراد مناسب هستند. همچنین ممکن است از داروها برای هدف قرار دادن اختلالات همزمان مانند اضطراب و افسردگی استفاده شود.
مصاحبه انگیزشی:
یک فرآیند مشاوره کوتاه مدت است که به فرد کمک می‌کند تا ابهامات خود را در مورد درمان برطرف سازد و انگیزه هایی را برای تغییر پیدا و حفظ کند.
رفتار درمانی شناختی:
نقش رفتار درمانی شناختی (CBT) در اعتیاد چیست ؟ می تواند به فرد کمک کند تا موقعیت هایی را که میل به مصرف مواد را تحریک می‌کند، تشخیص دهد و با آن مقابله کند.
گروه درمانی:
گروه درمانی و سایر برنامه های حمایت همتایان، از تجربه مستقیم بسیاری افراد برای حمایت از بهبودی فردی و جلوگیری از عود استفاده می‌کنند.
خانواده درمانی:
مشاوره خانواده به افراد کمک می‌کند تا هرگونه آسیب وارد‌شده به روابط خانوادگی را ترمیم کنند و روابط حمایتی بیشتری ایجاد کنند.
آموزش مهارت های زندگی:
آموزش مهارت های زندگی از جمله مهارت های اشتغال، ممکن است بخشی از برنامه درمانی فرد باشد.
توانبخشی:
متخصصان در طول دوره توانبخشی به شما مشاوره، آموزش، حمایت و تشویق ساختاریافته ارایه می‌دهند. ممکن است در یک مرکز توانبخشی اقامت گزینید (توانبخشی بستری) یا برای جلسات برنامه ریزی شده به طور منظم به یکی از آنها مراجعه کنید (توانبخشی سرپایی). تمرکز خدمات توانبخشی بر کمک به شما در مدیریت طولانی مدت و داشتن یک زندگی سالم‌تر است.
بستری:
برخی مواد علایم ترک ایجاد می‌کنند که ممکن است خطرناک باشند. مراکز بستری خاصی وجود دارند که خدمات پایش و روان‌درمانی را برای مراقبت از شما در حین ترک ارایه می‌کنند. برنامه های درمانی خوب همچنین دارای نظارت منظم بر پیشرفت فردی هستند.
درمان در مراکز
در حال خواندن مقاله اعتیاد چیست هستید. درمان در بافت‌های مختلف، از مطب پزشک یا کلینیک سرپایی گرفته تا مراکز اقامتی طولانی مدت، در دسترس است. هیچ روشی نیست که برای همه افراد مناسب باشد و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد تعهد فرد به تغییر، مهم‌تر از نوع برنامه درمانی او است. به گفته محققان، درمان مورد نظر هر چه باشد، برای شناسایی یک برنامه موثر باید موارد زیر را در نظر بگیرید:
- بیماران تحت غربالگری جامع پزشکی و روانپزشکی قرار می‌گیرند.
- درمان، نیازهای فردی را از جمله اختلالات همزمان، درد مزمن، اضطراب یا هپاتیت برطرف می‌کند.
- خانواده ها درگیر درمان می‌شوند.
- تداوم مراقبت از طریق پیوندهای فعال با منابع در مراحل بعدی بهبودی وجود دارد.
- مرکز درمانی، محیطی محترمانه را فراهم می‌کند.
- کارکنان در رشته‌هایی که به آن مشغولند دارای مجوز و گواهینامه هستند.
- پاسخ بیمار به درمان پایش می‌شود و مرکز، داده های نتیجه را که بازتاب عملکرد درمان هستند، ارایه می دهد.
اگر عزیز شما مایل به مراجعه حضوری نیست، مشاوره انلاین با روانشناس می‌تواند به او کمک کند. برای دریافت وقت فوری، کلیک کنید: 09198791784
آیا می‌توان از وابستگی ناسالم پیشگیری کرد؟
بله، گام‌هایی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به مصرف وسواسی بردارید، از جمله:
- اجتناب از یا محدودکردن موادی که خاصیت وابستگی دارند: در مورد داروهای تجویزی، همیشه نگرانی خود را با پزشکتان در میان بگذارید. اگر احساس می‌کنید به یک داروی تجویزی وابسته شده اید، فورا آن را به پزشک خود اطلاع دهید.
- دانستن پیشینه خانوادگی: اگر تاریخچه مصرف مواد در خانواده شما وجود دارد، مهم است در مورد راه‌های کاهش خطر ابتلا با یک متخصص صحبت کنید.
- مدیریت سالم استرس: خطر ابتلا به سومصرف در مواقع استرس و تغییر افزایش می‌یابد. مهم است در این مواقع به مکانیسم‌های مقابله ای سالم مانند ورزش، مدیتیشن یا یادگیری یک فعالیت جدید روی بیاورید. اگر در درمان استرس مشکل دارید، حتما با یک روانشناس در این زمینه گفتگو کنید.
چطور می‌توانم به شخص معتاد کمک کنم؟
فهمیدن این موضوع که کسی که دوستش دارید ممکن است درگیر عادات ناسالم شده باشد، استرس‌آور و چالش‌زا است. اما راه کمک به فرد مبتلا به اعتیاد چیست ؟ چند نکته هست که می‌توانید برای کمک به عزیزتان به کار ببرید:
- هرچه زودتر در این باره صحبت کنید. نگرانی های خود را نادیده نگیرید و به آنها کمک کنید تا در اسرع وقت به دنبال درمان بروند. پیشنهاد صحبت با یک متخصص سلامت روان، ورود به یک برنامه درمانی یا رفتن به یک مرکز ترک را بدون قضاوت و با ملایمت مطرح کنید.
- همدلی را تمرین کنید. حتی زمانی که با او موافق نیستید، گوش دهید. هرچه شخص مورد علاقه تان بیشتر احساس کند که شنیده می‌شود، بیشتر به شما و پیشنهاداتتان اعتماد می‌کند.
- صبور باشید. انتظار نداشته باشید که یک مکالمه یا اقدام، عادت ناسالم عزیزتان را برطرف کند. این شرایط پیچیده مزمنی است و هیچ راه حل سریعی برای غلبه بر آن وجود ندارد.
- مراقب خودتان باشید. دوستان و اعضای خانواده افراد مبتلا، اغلب استرس، افسردگی، اندوه و انزوا را تجربه می‌کنند. مهم است که از سلامت روان خود مراقبت کنید و در صورت مشاهده این علایم در خود کمک بگیرید. پیوستن به یک گروه یا سازمان پشتیبانی در محله خود می‌تواند مفید باشد.
جمع بندی
وابستگی به مواد یا سایر رفتارهای ناسالم یک مشکل پیچیده است که می‌تواند بر سلامت جسمی، روانی، روابط و کیفیت زندگی شما اثر منفی فراوانی بگذارد. اما خبر خوب اینجاست که درمان ممکن است. هرچه زودتر اقدام کنید، شانس بهبودی و بازگشت به زندگی سالم بیشتر می‌شود. ما در مرکز مشاوره روانشناسی سها با کمک متخصصان مجرب، برنامه‌های درمانی اختصاصی برای ترک و بازیابی آرامش ارایه می‌کنیم.
همین امروز برای مشاوره و دریافت وقت ملاقات اقدام کنید. تلفن تماس: 09198791784
سوالات متداول
آیا ممکن است اعتیاد برای همیشه درمان شود؟
خیلی از افراد با دریافت درمان مناسب میتوانند به زندگی سالم بازگردند. اما بهبودی دایمی کار راحتی نیست. دوستان حمایتگر، خانواده پشتیبان و متخصصان متعهد نقشی ضروری در اثربخشی درمان دارند.
معتاد کیست؟
معتاد کسی است که به دنبال مصرف مکرر و مداوم، به مواد مخدر یا یک عادت ناسالم وابسته شده است.
اعتیاد چیست؟
به مصرف افراطی یا مشغولیت بیش از حد با یک ماده یا رفتار آسیب‌زا گفته می‌شود.
منابع
