توهم زمانی رخ می دهد که فرد چیزی را که وجود خارجی ندارد، ببیند، بشنود، بچشد و احساس یا استشمام کند. در این مقاله می‌خوانیم انواع توهم کدام اند و به چه دلایلی و در چه بیماری هایی نمایان می‌شوند.
توهم چیست؟
انواع توهم کدام است؟ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، توهم را به عنوان یکی از علایم اصلی اختلالات روان پریشی طبقه بندی می‌کند. توهم به معنای دیدن، شنیدن، چشیدن، لمس یا استشمام چیزی است که وجود خارجی ندارد. توهمات معمولا با اسکیزوفرنی ارتباط دارند و حدود 60 تا 70 درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی این علامت را تجربه می‌کنند. توهمات شنوایی شایع ترین نوع توهم ها هستند.
در این مقاله به بررسی علل مختلف بروز توهم در افراد و انواع، علایم و روش های احتمالی درمان آن می‌پردازیم.
انواع توهم
توهم می‌تواند هر یک از حواس پنج‌گانه را درگیر کند. این بدان معناست که ادراکات نادرست را می‌توان از طریق گوش، چشم، پوست، بینی یا زبان احساس کرد.
-
توهمات شنوایی
این توهمات زمانی رخ می‌دهند که فرد صداهایی را می‌شنود که در واقع وجود ندارند. در برخی مطالعات، توهمات شنوایی در بین 5 تا 28 درصد جمعیت مشاهده شده است.
توهم شنوایی که در اسکیزوفرنی بسیار شایع است، در 20 تا 50 درصد افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز دیده می‌شود. بر اساس برخی تخمین‌ها، 10 درصد از جمعیت مبتلا به افسردگی شدید و 40 درصد افراد مبتلا به PTSD نیز اختلالات ادراک شنوایی را تجربه می‌کنند.
توهمات شنوایی ممکن است در قالب صداهای مختلف ظاهر شوند. وقتی محتوای آن از صدای انسان تشکیل می‌شود، به آنها توهم شنیداری کلامی گفته می‌شود.
حدود 9 درصد از کودکان توهمات شنوایی را تجربه می‌کنند، این عدد در نوجوانی به 5 تا 16 درصد تغییر می‌کند. وقتی توهمات کلامی هستند، صداها ممکن است به اندازه‌ای تحقیرگر، آمرانه یا آزاردهنده باشند که بر عملکرد روزانه‌ی فرد تاثیر بگذارند.
-
توهم های بصری یا بینایی
یکی دیگر از انواع توهم، توهمات بصری است. افرادی که توهمات بینایی را تجربه می کنند، اغلب تصاویری را می بینند که در واقعیت وجود ندارد. این پدیده بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌شود.
توهمات بینایی معمولا در بیماری‌های تحلیل برنده‌ی مغز و چشم دیده می‌شوند. بیماران مبتلا به پارکینسون بسته به مدت زمان مداومت این بیماری، ممکن است توهمات بینایی را تجربه کنند. همچنین داروهای دوپامینی که برای مدیریت پارکینسون استفاده می‌شوند، خطر بروز توهم را افزایش می‌دهند.
زوال عقل و بیماری های مسیر چشمی/بصری نیز با توهمات بینایی در بیماران مرتبط است.
-
توهمات لامسه
زمانی که فردی با تجربه توهم لمسی درگیر است، معمولا در غیاب هرگونه تحریک واقعی، لمسی را بر رو یا زیر پوست خود احساس می‌کند.
توهمات لمسی می‌تواند مانند سوزن سوزن شدن، احساس عبور مایع یا باد از روی پوست، دست روی شانه و غیره باشد.
توهمات جسمی گونه ای از این وضعیت هستند که در آنها بدون تحریک واقعی، احساساتی درون بدن درک می شود.
به طور کلی توهمات لمسی در عارضه های عصبی و روانی نادر اند. با این حال، یک مطالعه نشان داد که این نوع احساسات دومین نوع شایع توهم در جمعیت عمومی هستند.
-
توهمات بویایی و چشایی
توهمات بویایی در تعداد چشمگیری از بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود. حدود 4% تا 25% از افراد مبتلا به این اختلال این نوع توهم را تجربه می‌کنند. با این حال، تحقیقات کمی پیرامون آن موجود است.
گزارش شده است که توهمات بویایی در حدود 5 درصد از جمعیت مسن‌تر رخ می‌دهد که عموما با اختلال در حس بویایی مرتبط است.
با این حال، گاهی در این نوع از انواع توهم، بوها بدون وجود منبع واقعی درک می‌شوند. این حالت، علاوه بر بیماری های روان پریشی، در زمینه حملات صرع، افسردگی، میگرن و بیماری‌های گوش، حلق و بینی گزارش شده است.
شایع ترین توهمات بویایی گزارش شده، بوی سوختگی/دود است. بیماران همچنین بوهای متعفن، ناخوشایند، فاسد یا پوسیده را گزارش می‌دهند.
استشمام این بوها می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را کاهش دهد.
توهمات بویایی معمولا همراه با توهمات چشایی رخ می‌دهد. با این حال، امکان تجربه‌ی این دو شرایط به طور مستقل از هم وجود دارد.
چه چیزی باعث ایجاد توهم می شود؟
توهمات اغلب نتیجه‌ی یک اختلال روان پریشی یا بیماری مرتبط اند. هرچند مکانیسم دقیق پشت این علایم چندان روشن نیست، اما چند توضیح احتمالی وجود دارد که در ادامه به آنها می پردازیم.
توهمات شنوایی
بررسی‌های تصویربرداری تشدید مغناطیس کارکردی (fMRI) نشان داده‌اند که چگونه فعال شدن خود به خودی شبکه شنوایی می‌تواند به بروز توهم کمک کند.
به همین ترتیب، یک مدل عصب-شناختی به نام مدل VOICE پیشنهاد کرده است که یک ساختار لیمبیک نامتعادل که با یک ساختار مهاری پیش‌پیشانی کم‌فعال ناهمخوانی دارد، در این میان نقش دارند.
سیستم لیمبیک بخشی از مغز است که مسیولیت پردازش هیجانات، حافظه، ترس، لذت، گرسنگی و غیره را برعهده دارد. هنگامی که این سیستم بیش از حد فعال می شود و ناحیه پیشانی مغز که در کنترل شناختی نقش دارد، قادر به تعدیل صحیح آن نیست، ممکن است توهم رخ دهد.
توهمات بصری
علت توهمات بصری از دیگر انواع توهم چیست؟ مکانیسم های مختلفی برای توضیح توهمات بینایی در عارضه های چشم و مغز وجود دارد:
- اختلال توجه و ادراک: در این حالت، شبکه های ادراک و توجه بدن مختل می‌شود و بر پردازش بصری تاثیر می‌گذارد. این اختلال بینایی با زوال عقل یا بیماری پارکینسون مرتبط است.
- تحریک‌پذیری بیش از حد: این مدل با سندرم چارلز بونت مرتبط است؛ وضعیتی که در آن توهمات بصری هنگام سازگار شدن مغز با کاهش بینایی رخ می‌دهد. این می تواند منجر به افزایش فعالیت خود به خودی در بخش هایی از مغز شود که با بینایی مرتبط است. در چنین مواردی، توهم بینایی ممکن است مشاهده شود.
- تفسیر ضعیف: این مدل پیشنهاد می‌کند که مغز ممکن است در توانایی خود در تشخیص منبع درونی احساسات تولیدشده سردرگم شود.
توهمات لمسی
در حالی که توهمات لمسی می تواند به عنوان بخشی از بیماری روانپزشکی ظاهر شوند، بیماری های عصبی (مانند پارکینسون)، مصرف مواد مخدر و دارو نیز ممکن است به بروز توهماتی مانند خزیدن حشرات روی پوست و سایر احساسات لامسه بیانجامند.
توهمات بویایی و چشایی
استشمام بوی غیرواقعی می تواند ناشی از ضربه یا عارضه های بینی مانند سینوزیت باشد. برخی از بیماری های عصبی تحلیل برنده مانند پارکینسون و آلزایمر نیز با توهمات بویایی ارتباط دارند.
عفونت های ویروسی همچنین می توانند باعث آسیب به نورون های گیرنده بویایی (ORNs) شوند. مکانیسم مستقیم پشت این موضوع نامشخص است.
هنگام تجربه طعم های غیرواقعی، ممکن است ضربه یا عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی مسیول این وضع باشد.
کدام بیماری های رایج توهم ایجاد می‌کنند؟
توهم اغلب از بیماری های زیر ناشی می‌شود:
- اسکیزوفرنی. اسکیزوفرنی از دلایل انواع توهم است. بیش از 70 درصد افراد مبتلا به این بیماری دچار توهمات بینایی می‌شوند و 60 تا 90 درصد آنها صداهایی غیر واقعی می شنوند. برخی نیز ممکن است چیزهایی را که وجود ندارد، بو و مزه کنند.
- پارکینسون. بیش از نیمی از افراد دچار پارکینسون، گاهی اوقات چیزهایی را می بینند که وجود خارجی ندارد.
- آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل، به ویژه دمانس بادی لوی. این بیماری‌ها باعث ایجاد تغییراتی در مغز می شوند که می‌تواند توهم ایجاد کند. ممکن است توهمات زمانی نمایان شوند که بیماری شما به سطح پیشرفته رسیده باشد.
- میگرن. حدود یک سوم افراد مبتلا به این نوع سردرد دچار «هاله»، نوعی توهم بصری هستند. این می‌تواند مانند یک هلال نور چند رنگ به نظر برسد.
- تومور مغزی. بسته به موقعیت آن در مغز، می‌تواند انواع مختلفی از توهم ایجاد کند. اگر تومور در منطقه ای باشد که با بینایی مرتبط است، ممکن است فرد شروع به دیدن چیزهایی کند که واقعی نیستند. همچنین ممکن است نقاط یا اشکال نور را ببینید. تومورها در برخی از قسمت های مغز می‌توانند توهمات بویایی و چشایی ایجاد کنند.
- سندرم چارلز بونت. این وضعیت باعث می‌شود افراد مبتلا به مشکلات بینایی مانند دژنراسیون ماکولا، گلوکوم یا آب مروارید چیزهایی غیر واقعی را مشاهده کنند. در ابتدا، ممکن است متوجه نشوید که این یک توهم است، اما در نهایت، پی می‌برید که آنچه می‌بینید واقعی نیست.
- صرع. تشنج هایی که همراه با این اختلال هستند می توانند احتمال بروز توهم را در شما افزایش دهند. نوع توهم بستگی به این دارد که تشنج کدام قسمت از مغز شما را تحت تاثیر قرار داده باشد.
درمان توهم چیست؟
درمان انواع توهم چگونه است؟ توهمات را می توان با استفاده از رویکردهای مختلف مدیریت کرد. از جمله:
- دارو درمانی
دارو درمانی رویکرد اصلی برای درمان توهم در بیماری‌های روان‌پریشی و سایر بیماری‌هاست. داروهای ضد روان پریشی، بسیاری از علایم سایکوز مانند اختلال اضطراب، بیقراری، هذیان و توهم را کنترل می‌کنند.
با این حال، توجه به این نکته مهم است که 25 تا 30 درصد از توهمات شنوایی ممکن است به داروهای ضد روان پریشی مقاومت نشان دهند.
- تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS)
TMS مکرر یک گزینه درمانی نسبتا جدید است و طبق برخی پژوهش ها ممکن است در مدیریت توهمات موثر باشد.
- آموزش روانشناختی
آموزش در مورد ماهیت توهمات و بیماری های روانی می تواند به افراد و عزیزان‌شان کمک کند تا این علایم را بهتر مدیریت کنند.
آموزش و مشاوره روانشناسی همچنین به افراد کمک می‌کند تا در مورد عوامل موثر بر این وضعیت و نحوه مدیریت بهتر آن بیاموزند. این روش در مدیریت برچسب زنی پیرامون توهمات نیز ابزار مفیدی است.
- درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری، روش مناسب دیگری در مدیریت توهمات است. این نوع روان‌درمانی می‌تواند در به چالشکشیدن و تغییر طرز تفکر و پاسخ فرد به این تجربیات مفید باشد.
سخن پایانی
وقتی واقعیت با آنچه حواس شما تجربه می‌کند متفاوت است، می تواند فوق العاده برای تان چالش انگیز باشد. توهم ها ممکن است نتیجه‌ی عارضه های روانی یا جسمی باشند و اغلب نیاز به درمان فعال دارند. اگر به هر شکلی با تجربه توهم دست به گریبان اید، دریافت تشخیص دقیق از سمت یک متخصص سلامت روان کلینیک روانشناسی حایز اهمیت است. تشخیص می‌تواند گام اول در شروع روش های مدیریتی مناسب برای این وضعیت باشد.
سوالات خود را در زمینه‌ی توهم و انواع آن با ما در میان بگذارید.
منابع
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
