بیشتر کودکان عاشق بازی‌های خطرناک مانند گلاویز‌شدن، غلت‌زدن و هل‌دادن هستند. اما در مورد برخی از کودکان، به نظر می‌رسد که این شیطنت‌های کودکانه در مرز پرخاشگری یا خشونت شدید قرار دارند. اگر این رفتارها در دوران کودکی کنترل نشود، برخی از این بچه‌ها می‌توانند در آینده به افراد ضد اجتماعی تبدیل شوند. در این مقاله به علایم، علل و درمان رفتارهای پرخطر کودکان می‌پردازیم.
رفتار پرخطر کودکان چیست؟
رفتارهای پرخطر کودکان کدامند؟ پرخاشگری در کودکان می‌تواند علامتی از بسیاری از مشکلات زیربنایی باشد. پرخاشگری و رفتارهای پر خطر وجه مشترک عارضه‌های گوناگون روانپزشکی، پزشکی و مسایل محیطی هستند و بنابراین در درمان آنها، ابتدا از علل آن سر در بیاوریم.
پل تیفین و کارول کاپلان در مقاله‌ای با عنوان «کودکان خطرناک: ارزیابی و مدیریت خطر» عوامل خطری را که توسط خردسالان به نمایش گذاشته شده است، بررسی کردند. آنها خاطرنشان می‌کنند که ویژگی‌های ضد اجتماعی را می‌توان از طریق مصاحبه یا از اطرافیان کودک شناسایی کرد.
به طور خاص، آنها تاکید دارند که ویژگی‌های سادیستی در کودکان پرخطر گاهی اوقات از طریق رفتارهاي قبلی، مانند ظلم به سایر سایر کودکان یا حیوانات، قابل پیش‌بینی است. آنها اشاره می‌کنند که ظلم به حیوانات به طور خاص با پیش‌آگهی ضعیف در اختلال سلوک همراه است. یعنی وقتی این ویژگی در مبتلایان به اختلال سلوک دیده می‌شود، درمان دشوارتر خواهد بود.
پژوهشگران همچنین مشاهده کردند که ویژگی‌های تکانشی می‌تواند خطر رفتارهاي ضد اجتماعی کودک را افزایش دهد و توضیح می‌دهند که چنین کودکانی بدون فکر کردن به عواقب آن عمل می‌کنند.
علایم اولیه‌ی رفتار خشونت آمیز در کودکان
با افزایش درک عموم از اقدامات خشونت آمیز کودکان، به والدین توصیه می‌شود تا نسبت به رفتارهای فرزندانشان هشیار باشند و نشانه های خطر را جدی بگیرند. با این حال، تشخیص رفتارهای خطرناک واقعی از شیطنت های کودکانه دشوار است.
در ادامه به علامت‌هایی اشاره می‌کنیم که برای درک زودهنگام رفتارهای پرخطر کودکان باید آنها را زیر نظر داشته باشیم:
- طغیان‌های شدید خشم، حتی برای مسایل جزیی
- کج خلقی خارج از کنترل
- نگرش منزوی و جدا از دیگران؛ با همسالان خود عجین نمی‌شود، از والدین و خواهر و برادرش دوری می‌کند
- به محتوای خشونت‌آمیز (فیلم یا بازی) در تلویزیون یا رسانه‌های دیگر علاقه نشان می‌دهد
- ظلم نسبت به سایر موجودات (به حیوانات و حشرات آسیب می‌زند)
- نسبت به احساسات دیگران بی توجه است
- انجام رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه (تهدید و ارعاب، تخریب اموال و …)
- درگیر رفتارهای اخلالگر می‌شود (هنگام بازی با همسالان، در کلاس درس، رویدادهای اجتماعی)
- با نظم و انضباط مشکل دارد
- با بچه های خشن دوست است
- در امور درسی ضعیف است
- احساس طرد شدن را نشان می‌دهد (به دلیل طرد شدن توسط همسالان و سایر افراد)
- به خودش آسیب می‌زند
- تهدید به استفاده از خشونت می‌کند
- آتش زدن یا سایر اَشکال آسیب رسانی به اموال
اختلالات روانشناختی که در آنها رفتارهای پرخطر دیده می‌شود
-
اختلالات خلقی
نخست، باید بررسی شود آیا مسایل خلقی زیربنایی وجود دارد؟ کودکانی که دچار اختلال دوقطبی هستند، در فاز مانیک یا شیدایی مکررا پرخاش می‌کنند. آنها کنترل خود را از دست می‌دهند و تکانشی رفتار می‌کنند. در سمت دیگر این طیف، وقتی کودکان افسرده هستند، ممکن است تحریک‌پذیر شوند. این تحریک پذیری و بدخلقی می‌تواند باعث از کوره در رفتن کودک بشود.
-
روان‌پریشی
بیماری‌های روان‌پریشی نیز ممکن است با پرخاشگری نمایان شوند. برای مثال، کودکان مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب به محرک‌های درونی پاسخ می‌دهند که می‌توانند آزاردهنده شوند. گاهی اوقات بچه‌های مبتلا به اسکیزوفرنی بی‌اعتماد یا مشکوک می‌شوند و به‌دلیل ترس خودشان از بین می‌روند.
-
ناامیدی
کودکانی که مشکلات شناختی (آنچه که اکنون به آن اختلال ذهنی می‌گویند) یا ارتباطی (از جمله اوتیسم) دارند نیز ممکن است پرخاشگری نشان دهند. هنگامی که این کودکان پرخاشگری می‌کنند، اغلب دلیلش این است که در مقابله با اضطراب یا ناامیدی خود دچار مشکل اند و نمی‌توانند احساسات‌شان را مانند دیگران به زبان بیاورند. پرخاشگری ممکن است نوعی تکانشگری نیز باشد.
-
تکانشگری
در اختلالات با رفتار اخلالگرانه، خصوصا در کودکان دچار اختلال بیش فعالی-نقص توجه، تکانشگری و ضعف در تصمیم‌گیری می‌تواند به رفتارهای پرخطر کودکان تفسیر شود. این کودکان اغلب پیامدهای رفتار خود را در نظر نمی‌گیرند، که سبب می‌شود بی‌رحم یا کینه‌توز به نظر برسند.
-
اختلال سلوک
در اختلال سلوک، پرخاشگری بخشی از صفات اصلی بیماری است. برخلاف کودکی که صرفا به پیامد رفتارش فکر نمی‌کند، کودکان دچار اختلال سلوک، عمدا کینه‌توز هستند و پیش‌آگهی (پیش‌بینی بهبودی) آنها کاملا متفاوت است.
-
صدمه
صدمات و گاهی اوقات دلایل زیستی برای طغیان‌های تهاجمی وجود دارد؛ مثلا زمانی که کودک به صدمه‌ی قشر پیشانی یا انواع خاصی از صرع دچار است. در این موارد ممکن است دلیل قابل درک برای رفتار تهاجمی وجود نداشته باشد. رفتار تهاجمی در این موارد می‌تواند با انفجار خشم همراه باشد.
-
تروما
در نهایت، مواقعی وجود دارد که پرخاشگری در کودکان یا نوجوانان توسط عوامل استرس زا در موقعیت تحریک می‌شود و نشان‌دهنده یک بیماری هیجانی زمینه‌ای نیست. با این حال، زمانی که پرخاشگری به طور مکرر رخ می‌دهد، معمولا نشان‌دهنده یک مشکل هیجانی است.
علل رفتارهای خشونت‌آمیز
شرطی شدن ذهنی ما این باور را برای‌مان دشوار می‌سازد که کودکان نیز می‌توانند دست به خشونت بزنند. با این حال، با توجه به مقاله «رشد پرخاشگری جسمی» نوشته ریچارد ای ترمبلی (2012)، مطالعات اکنون نشان داده اند که بیشتر کودکان از پایان سال اول و دوم پس از تولد شروع به استفاده از پرخاشگری جسمی می‌کنند. مقاله ای با عنوان «درک رفتار خشونت‌آمیز در کودکان و نوجوانان» (2011) منتشر شده است، چندین عامل را فهرست می‌کند که می‌تواند سبب پرخاشگری کودکان شود. بر اساس این مقاله، برخی از عوامل عبارتند از:
- قربانی خشونت بودن
- قربانی سواستفاده جنسی بودن
- تماشای خشونت در رسانه ها
- عوامل استرس زا مانند فقر و گرسنگی
- آسیب به مغز
- خلق و خوی کودک
- رابطه کودک با والدین
وقتی کودک رفتار خشونت‌آمیز انجام می‌دهد، والدین چه واکنشی باید داشته باشند
نمایش رفتارهای خشونت آمیز کودکان فقط به خانه محدود نمی‌شود، بلکه در محیط‌های خارج از خانه مانند مدرسه یا زمین بازی هم اتفاق می‌افتد. در مواقع مواجهه با رفتارهای پرخطر کودکان:
- آرام باشید و سعی نکنید او را تنبیه کنید
- از لحن و ژست مقتدرانه برای جلوگیری از رفتار او استفاده کنید
- به حرف های کودک گوش دهید و سعی کنید او را درک کنید
- سعی کنید حواس کودک را پرت کرده و او را به سمت چیز دیگری هدایت کنید
- از کودک بخواهید از صحنه دور شود و استراحت کند
همچنین، در هنگام طغیان‌های خشونت‌آمیز، مهم است بررسی کنیم که آیا کودک شی مخاطره‌آمیزی با خود دارد یا خیر. احتمال دارد آنها از این شی برای ایجاد آسیب استفاده کنند. اگر چنین است، در حین مداخله، تدابیری را برای صدمه ندیدن رعایت کنید.
رسیدگی و مدیریت پرخاشگری در کودکان پرخطر
برای مدیریت بهتر رفتارهای پرخطر، می‌توانید روش های زیر را به کار ببرید:
-
زمان مناسبی برای گفتگو انتخاب کنید
بسیاری از والدین حتی با کودکان بسیار کوچک هم می‌توانند به کمک مهارت‌هاي ارتباطي‌شان، رابطه ای موثر برقرارکنند اما مانند اختلافات بزرگسالان، در اینجا هم «زمان» بسيار اهميت دارد.
موثرترین ارتباط زمانی اتفاق می‌افتد که افراد در شرايط هيجاني نباشند. مهم است که در برابر انگیزه‌ي تلاش برای متقاعد ساختن افراد در زمان هاي بحران مقاومت کنید.
ایجاد یک محیط مسالمت‌آمیز و آرام برای انجام يک گفت و گوی سازنده بسيار مهم است. این امر در رابطه با مسایلی که فرزندانشان با آنها دست به گریبان اند، به والدین بینش می‌دهد.
-
به رفتارهای خوب پاداش دهید
این انگیزه آشکار اغلب زمانی که والدین قویا بر کاهش آسیب های فوری ناشی از فوران خشم کودک تمرکز می‌کنند، فراموش می‌شود. پاداش دادن به رفتار مثبت، یک روش هدفمند و راهبردی برای ایجاد تعادل بین انگیزه و آموزش است.
-
با متخصصان در ارتباط باشيد
اگر کودکی رفتار خطرناکِ نامتناسب با سن از خود نشان دهد، والدین باید از یک متخصص در این زمینه کمک بگیرند. مشاور کودک یا متخصصان مراقبت‌های بهداشتی که به طور ويژه در برخورد با کودکان پرخطر تجربه دارند، می‌توانند خدمات و توصیه‌هایی را ارایه دهند که به طور خاص برای رسیدگی به چنین مشکلاتی طراحی شده اند.
خوشبختانه والدینی که با این مشکلات روبرو هستند تنها نیستند، کمک برای کار در جهت ایجاد روابط خانوادگی سالم، ایمن و دوست‌داشتنی همواره در دسترس است.
والدین چطور می‌توانند از رفتارهای پرخطر کودکان جلوگیری کنند
اقدامات مناسب برای مهار رفتار خشونت‌آمیز می‌تواند از تبدیل شدن آن به بخشی از عادت کودک جلوگیری کند. به گفته ریچارد ای ترمبلی، «سال‌های اولیه زندگی، احتمالا بهترین فرصت برای کمک به کودکانی است که در معرض تبدیل شدن به پرخاشگران جسمی خطرناک هستند. زیرا بیشتر کودکان در این دوره جایگزین‌های پرخاشگری جسمی را بهتر یاد می‌گیرند».
برخی از کارهایی که والدین می‌توانند انجام دهند عبارتند از:
- فنون خودآرام سازی را آموزش دهید
- برای کاهش تکانشگری، خودکنترلی را آموزش دهید
- به رشد همدلی کودک کمک کنید
- به کودک زمان و توجه کافی اختصاص دهید
- به رشد عزت نفس او کمک کنید
درمان
متخصص سلامت روان پس از انجام ارزیابی جامع، بسته به سن کودک با استفاده از روش های بازی درمانی، قصه درمانی، آموزش مهارت ها و رسیدگی به مشکلات احتمالی در رابطه‌ی بین والد و فرزند به درمان رفتارهای پر خطر کودکان می‌پردازد. معمولا هرچه درمان در سنین پایین‌تر شروع شود، پیش آگهی بهتر خواهد بود.
سخن پایانی
با تولد یک نوزاد، والدینش نیز دوباره متولد می‌شوند. آنها اکنون بخشی از خلقت جدیدی هستند که به آینده تعلق دارد. موجود جدید دارای هویتی خاص است که باید شناخته شود و با عشق و حمایت پرورش یابد.
آیا ما فرزندانمان را رشد می‌دهیم یا اجازه می‌دهیم خودشان رشد کنند؟ آیا خودخواهی ما با مسیولیت‌های‌مان در قبال فرزندانمان تداخل دارد؟ چگونه مسیولیت و ارزش‌ها را در آنها درونی کنیم؟
ما باید به آنها کمک کنیم تا اهمیت مفهوم «ما» را نسبت به «من» بدانند. وقتی با هم راه می‌رویم، با هم غذا می‌خوریم و دارایی خود را با هم به اشتراک می‌گذاریم، در حال پرورش و تقویت رابطه‌مان هستیم. با این حال، بحث‌ها و مخالفت‌ها نیز بخشی از فرایند رسیدن به درک هستند. کودکان باید بدانند که لزومی ندارد والدین بی‌نقص باشند. آنها همچنین باید در مورد ارایه و دریافت بخشش بیاموزند. بخشش از نشانه‌های عشق مشفقانه است و تاثیری به‌سزا در ریشه‌کن‌ساختن رفتارهای پرخطر کودکان و خشونت آنها دارد.
اگر کودکان را همانطور که هستند بپذیریم، آنها با اعتماد به نفس رشد می‌کنند. از طرفی، هیچ کودکی بدون نوعی استعداد یا خلاقیت به دنیا نمی‌آید. تشخیص و تشویق استعدادهای خاص آنان و پذیرش نقاط ضعف‌شان به تقویت رابطه سالم و شکل‌گیری پیوند نیرومند بین والدین و فرزندان کمک زیادی می‌کند.
شما بنویسید؛ چه رفتارهای پرخطری را در فرزندان خود دیده اید که به نظرتان نیاز به مداخله دارد؟ می‌توانید سوالات خود را در این زمینه در بخش نظرات مطرح سازید تا کارشناسان ما در اسرع وقت پاسخگوی شما عزیزان باشند.
مرکز مشاوره سها به عنوان بهترین کلینیک روانشناسی در تهران آماده ارائه برترین خدمات روانشناسی کودک به صورت آنلاین، تلفنی و حضوری می‌باشد.
منابع:
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
