خانواده درمانی چیست؟  نوعی روان درمانی است که به حل مشکلات و تعارضات درون بافت خانواده می‌پردازد. در این مقاله می‌خوانیم خانواده درمانی چیست، چه انواعی دارد، از چه فنونی استفاده می‌کند و مزایای آن چیست.

خانواده درمانی چیست؟

خانواده درمانی یا مشاوره خانواده نوعی از درمان است که به منظور کمک به حل مسایلی که به طور خاص بر سلامت روانی و عملکرد خانواده اثر می­گذارند طراحی شده است.

مشاوره روانشناسی

این درمان به اعضای خانواده کمک می‌کند تا روابط قوی­تری ایجاد کنند، ارتباطات شان تقویت شود و تعارضات درون خانواده را مدیریت کنند. برخی اهداف اولیه‌ی خانواده درمانی، خلق محیطی بهتر در خانه، حل مسایل خانوادگی و درک مشکلات منحصری است که خانواده با آن رو به رو می­شود.

تعریف خانواده در خانواده درمانی

در این نوع روان‌درمانی، خانواده به صورت گروهی از افراد تعریف می‌شود که به یکدیگر اهمیت می‌دهند و خود را خانواده می‌نامند. آنها می‌توانند شامل والدین و فرزندان، والدین، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، خواهران و برادران، عمه/خاله ها و عمو/دایی ها و فرزندان آنها، دوستان، مراقبان و هر کس دیگری که به این گروه نزدیک است، باشند.

اهداف خانواده درمانی

هدف خانواده درمانی، کمک به همه اعضای خانواده است تا یکدیگر را بفهمند و از هم حمایت کنند. این نوع درمان می‌تواند در مواقعی چون زیر وارد عمل شود:

• سازگاری با یک تغییر جدید در زندگی (مانند نقل مکان) یا یک بیماری جسمی.
• برطرف ساختن تغییرات و چالش‌هایی که با بالا رفتن سن به وجود می‌آید
• تسهیل سوگ و مسایل مرتبط با مرگ
• تعارض های ارتباطی مانند مشکلات بین والد-کودک یا مشکلات خواهر و برادرها
• کمک به برطرف ساختن احساس پریشانی، اندوه یا خشم خانواده
• کمک به پیشروی، وقتی که خانواده ایده ای ندارد که چطور ادامه‌ی مسیر را طی کند
• حل و فصل رفتارهای آسیب‌رسان یکسانی که خانواده مکررا مرتکب می‌شود
• کمک به سازگاری، وقتی که یکی از اعضای خانواده درگیر یک بیماری روانی، سو مصرف مواد، بیکاری و تروما است
• سازگاری با طلاق و جدایی

متخصص خانواده درمانی همچنین از این روش برای درمان انواع مشخصی از بیماری‌های روانی یا عارضه‌های رفتاری استفاده می‌کند. برای مثال، خانواده درمانی برای کمک به بهبود بی اشتهایی عصبی یکی از اعضای خانواده، همه یا چندین عضو خانواده را به درمان فرا می‌خواند.

انواع خانواده درمانی

انواع خانواده درمانی چیست؟ خانواده درمانی انواع مشخصی دارد، از جمله:

• خانواده درمانی سیستمی: این رویکرد بر کمک به افراد برای به کارگیری نقاط قوت روابطه‌ی خود به منظور غلبه بر مشکلات سلامت روان متمرکز است.
• خانواده درمانی کارکردی: این درمان کوتاه مدت اغلب برای افراد جوانی به کار برده می‌شود که مشکلاتی مانند رفتار پرخطر، خشونت یا مصرف مواد را تجربه می‌کنند. این به نوجوانان و خانواده ها یاری می‌رساند تا در عین حال که به یکدیگر اعتماد می‌کنند و به هم احترام می‌گذارند، به دنبال راه حل بگردند.
• خانواده درمانی روایتی: این شیوه، اعضای خانواده را تشویق می‌کند تا هر یک داستان مشکلات خود را بیان کنند تا همگی دریابند که چطور این تجارب شخصیت آنها را شکل داده و چطور این روایت ها به دیگران مرتبط می‌شوند. با این شیوه، شخص می‌تواند به جای تنها از دید خود به قضیه نگاه کردن، به صورت عینی‌تر مشکلات را ببیند.
• آموزش روانشناختی: این نوع درمان حول کمک به اعضای خانواده برای درک عارضه های سلامت روان متمرکز است. با آگاهی بیشتر نسبت به داروها، گزینه‌های درمانی و رویکردهای خودیاری، اعضای خانواده می‌توانند به صورت یک ساختار حمایتی یکپارچه عمل کنند.
• خانواده درمانی حمایتی: این درمان بر خلق محیطی امن تاکید دارد که اعضای خانواده در آن قادر به ابراز صادقانه‌ی احساسات خود باشند و از سوی سایر اعضا پشتیبانی شوند.

ممکن است برخی درمانگران به رویکرد خاصی تکیه کنند. در مقابل، بعضی دیگر طرفدار استفاده از رویکردهای التقاطی هستند که با توجه به نیاز مراجع شامل ابعادی از درمان های گوناگون می‌شود.

فنون خانواده درمانی

فنونی که در خانواده درمانی به کار برده می‌شود معمولا به عواملی چون جهت­گیری نظری درمانگر و نیازهای خاص خانواده بستگی دارد. برخی از این شیوه‌ها شامل موارد زیر است:

• فنون رفتاری: این روش ها اغلب بر آموزش مهارت و آموزش روانشناختی به اعضای خانواده تمرکز دارد تا آنها قادر شوند مشکلات خاص خود را برطرف سازند. برای مثال، فنون مدل‌سازی و ایفای نقش می‌توانند برای کمک به حل مشکلات ارتباطی به کار گرفته شوند.
• فنون روانپویشی: این شیوه ها، دربردارنده‌ی ارزیابی نحوه‌ی تفسیر و واکنش هر یک از اعضا نسبت به مشکلات خود هستند. درمانگر با خانواده کار می‌کند تا بینش‌های عاطفی جدیدی کسب کنند و راه های تازه ای را برای پاسخدهی موثرتر کشف کنند.
• فنون ساختاری: این روش ها از طریق مرزها و پویایی های قدرت درون خانواده به اعضای خانواده کمک می‌کنند. چنین تکنیک هایی باعث می‌شوند خانواده مرزهای تازه ای ایجاد کند و عادات روزمره ای را برای بهبود عملکرد خانواده بنا سازد.

فنون مورد استفاده در خانواده درمانی بر ارتقای آگاهی هیجانی، همکاری در گذر از تغییرات مهم در خانواده، کمک به پذیرش مسایل غیر قابل کنترل و تقویت ارتباط و مشارکت تاکید دارند. سایر فنون خاصی که در این حیطه به کار می‌روند می‌توانند شامل یادگیری همدلی، معتبر شماردن هیجانات، گوش دادن فعال و بازسازی شناختی باشد.

خانواده درمانی در چه مشکلاتی می‌تواند وارد عمل شود؟

مشکلات مورد مداخله در خانواده درمانی چیست؟ موضوعات بسیاری وجود دارد که این نوع درمان می‌تواند به آنها بپردازد. از جمله:

• مشکلات رفتاری در کودکان یا نوجوانان
• تغییرات درون خانواده
• مشکلات تعاملی
• مرگ یک عزیز
• طلاق، جدایی یا مشکلات ازدواج
• تعارضات والد-کودک
• مشکلات بین خواهر و برادرها
• مسایل فرزندپروری
• رویدادهای استرس­زا یا تحولات مهم در زندگی
• تروما

خانواده درمانی همچنین می‌تواند به برطرف‌سازی مشکلات سلامت روان افراد (مثل اضطراب، بیماری مزمن، افسردگی و مصرف مواد مخدر) که کل خانواده را تحت الشعاع قرار می‌دهند، کمک کند.

در طول جلسات خانواده درمانی چه اتفاقی می‌افتد؟

پیش از هر چیز، درمانگر با هر یک از اعضای خانواده صحبت می‌کند تا به آنها بفهماند که چه اتفاقی در حال رخ دادن است. او ممکن است سوالاتی دراین باره مطرح کند که هر فرد چه دیدگاهی در مورد مشکلات، زمان شروع مشکلات و نحوه‌ی تلاش خانواده برای مدیریت مشکلات دارد.

سپس، درمانگر یک طرح درمانی می‌ریزد. هدف این طرح، بهبود تعارض های درون خانواده است نه سرزنش اعضا برای مسایلی که تجربه می‌کنند.

درمانگر به اعضای خانواده کمک می‌کند تا بهتر ارتباط برقرار کنند، مهارت حل مسیله را یاد بگیرند و راه های تازه ای برای همکاری پیدا کنند. خانواده درمانی همیشه مشکل را برطرف نمی‌کند، اما می‌تواند به اعضای خانواده مهارت‌های جدیدی را برای مدیریت سالم‌تر موقعیت‌های دشوار فراهم کنند.

خانواده درمانی، زمان زیادی نمی‌برد. میانگین جلسات 12 جلسه است. اینکه چندبار یک خانواده‌درمانگر را ملاقات کنید، به مسیله‌ی خاصی که تمرکز درمان شماست، بستگی دارد.

مزایای خانواده درمانی

مزایای خانواده درمانی چیست؟ از آنجا که این نوع درمان تعاملات را بررسی می‌کند، اعضای خانواده می‌توانند یاد بگیرند تا افکار و نیازهای خود را بهتر اظهار کنند و به گونه‌ای کمتر آسیب‌زا برای روابط، به حل تعارضات بپردازند.

همچنین خانواده درمانی بر این مسیله تمرکز دارد که اعضای خانواده چگونه با مشکلات یکدیگر برخورد می‌کنند. برای مثال اگر یک عضو خانواده دچار یک عارضه‌ی روانی باشد، این درمان می‌تواند به تغییر وضعیت هایی که اغلب به این مشکل دامن می‌زنند، کمک کند.

زمانی که افراد به بیماری های روانی مبتلا می‌شوند، ممکن است اعضای خانواده از نحوه‌ی امدادرسانی به او آگاه نباشند. در نتیجه، احتمالا دست به رفتارهایی می‌زنند که ابعاد بیماری را حفظ یا حتی گسترده می‌کند. در این مواقع، خانواده درمانی می‌تواند رفتارهای مفیدی را به اعضا آموزش دهد که در عین مراقبت از به­زیستی خود، بتوانند از فرد دچار اختلالات روانی حمایت کنند.

اثربخشی

تحقیقات نشان می‌دهند که خانواده درمانی با اهداف گسترده ای به کار می‌رود و سودبخش است. در ادامه، بعضی از شواهد حمایت کننده را ذکر می‌کنیم:

• یک مطالعه‌ی بازنگری در سال 2018 دریافت که خانواده‌درمانی می‌تواند در درمان مشکلات بزرگسالان از جمله ناراحتی‌های درون رابطه، خشونت در رابطه، اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی، روان پریشی، سو مصرف الکل و بیماری‌های جسمی مزمن اثربخش باشد.
• پژوهشی در سال 2019 نشان داد که خانواده درمانی باعث بهبود حوزه های مختلفی از عملکرد خانواده می‌شود و در نتیجه به نوجوانانی که از مشکلات سلامت روان رنج می‌برند، کمک می‌کند.
• یک مطالعۀ بازنگری در سال 2019 اثربخشی خانواده درمانی را بر مشکلات سلوک، مشکلات هیجانی، اختلالات خوردن و مشکلات جسمانی سازی و بهبودی از سو رفتار یا غفلت نشان داد. این مطالعه همچنین دریافت که خانواده درمانی صرف نظر از اینکه از برنامه های درمانی مستقل استفاده می‌کرد یا در قالب برنامه‌ی تلفیقی به کار می‌رفت، سودمند بوده است.

تحقیقات بیشتری نیاز است تا بهتر متوجه شویم که خانواده درمانی چگونه می‌تواند بیشترین تاثیر مثبت را به همراه بیاورد و چگونه با سایر اشکال درمان مقایسه می‌شود.

ملاحظات

از آنجا که خانواده درمانی دربردارنده‌ی گفتگو در مورد مشکلات و تعارضات هیجانی است، ممکن است ناراحت کننده و دشوار باشد.

در بعضی موارد امکان دارد افراد در آغاز و پیش از رسیدن به بهبودی، احساس کنند حالشان بدتر شده است. مهم است به یاد داشته باشید که درمانگر حرفه ای آنجاست تا به اعضا کمک کند تا از این تعارضات به خوبی عبور کنند و هیجانات شدیدی که تجربه می‌شوند را مدیریت کنند.

وقتی می‌گوییم خانواده درمانی برای مسایل زیادی مفید است، به این معنا نیست که برای هر فرد یا هر موقعیتی جواب می‌دهد. برخی اشکال دیگر درمان نیز هستند که می توانند اثربخش باشند؛ مانند درمان شناختی رفتاری(CBT)  و یا روان درمانی کودک .

چطور یک خانواده درمانگر پیدا کنم؟

در این بخش از مقاله خانواده درمانی چیست، به این می‌پردازیم که چطور می‌توانیم یک خانواده درمانگر پیدا کنیم؟ چند روش‌ برای یافتن یک خانواده درمانگر وجود دارد. شما می‌توانید:

• از پزشک خود بخواهید شما را به یک خانواده‌درمانگر ارجاع دهد
• از دوستانتان بخواهید اگر به خانواده درمانگر خوبی مراجعه کرده اند به شما معرفی کنند
• در اینترنت جستجو کنید

شما می‌توانید در زمینه‌ی خانواده درمانی، رزومه‌ی متخصصان سها کلینیک را در این سایت مشاهده کنید.

چطور بفهمم این خانواده درمانگر مناسب من هست یا خیر؟

می‌توانید سوالات زیر را از درمانگر مورد نظرتان بپرسید:

• آیا تخصص خانواده درمانی دارید؟
• آیا در زمینه‌ی مشکلات خاص خانواده‌ی ما تجربه دارید؟
• زمان جلسات چند دقیقه است؟
• فکر می‌کنید به چند جلسه نیاز داشته باشیم؟
• هزینه‌ی جلسات چقدر است؟

خلاصه

خانواده درمانی اغلب کوتاه مدت است، اما بسته به موقعیت و نیازهای خانواده، ممکن است یک سال یا بیشتر طول بکشد. در حالی که اغلب این روش همه اعضای واحد خانواده را درگیر می‌کند، اما می‌تواند بر آنهایی تمرکز کند که مشتاق یا قادر به مشارکت در درمان هستند.

در طول جلسات درمان، درمانگر سوالاتی می‌پرسد تا از مشکلی که خانواده را به اتاق درمان کشانده، آگاهی بهتری کسب کند. همچنین او ممکن است عوامل دیگری (مانند استرس‌های محیطی و بیماری‌های روانی) را که به نظر می‌رسد در مسیله‌ی فعلی دخیل باشند، بررسی کند.

این درمان، اغلب توسط درمانگر دارای پروانه در حوزه‌ی ازدواج و خانواده ارایه می‌شود، اما سایر متخصصان سلامت روان نیز همچون مشاوران حرفه‌ای، روانشناسان و مددکاران اجتماعی دارای پروانه می‌توانند چنین خدماتی را فراهم کنند.

چنانچه مایل به امتحان‌کردن جلسات خانواده درمانی هستید، می‌توانید از پزشک تان بخواهید که چنین درمانگری را به شما معرفی کنند یا درمورد متخصصانی که در محل زندگی شما چنین خدماتی ارایه می‌دهند پرس و جو کنید. همچنین می‌توانید از طریق جستجوی اینترنتی و مطالعه‌ی آنلاین رزومه و پروانه کار روانشناسان اقدام کنید.

سوالات و نظرات ارزشمندتان را در بخش نظرات برای ما بنویسید.

https://www.verywellmind.com

https://www.webmd.com

https://www.camh.ca

https://my.clevelandclinic.org

کلینیک روانشناسی