روان پریشی چیست؟ روانپریشی، اصطلاحی روانشناختی است و به گروهی از علایم اشاره دارد که ذهن را متأثر می¬کنند، تا جایی که ارتباط دهن با واقعیت تقریباً از بین می¬رود. در این مقاله، به تعریف روان پریشی، علایم هشدار و نشانه‌های بالینی، انواع اختلالات روان پریشی، تفاوت روان¬پریشی با روان¬رنجوری، علل آن، نحوه کمک به عزیز مبتلا به این وضعیت و گزینه‌های درمانی می‌پردازیم.
فهرست محتوا
- روانپریشی چیست؟
- علایم هشدار
- علایم بالینی
- انواع اختلالات روانپریشی
- سایر اختلالات با علایم مشابه روانپریشی
- روانپریشی با روان‌رنجوری چه تفاوتی دارد؟
- علل روانپریشی
- آیا دوستان خیالی در کودکی نشانهی روانپریشیاند؟
- گزینه‌های درمانی
- چطور به عزیزی که به روان پریشی دچار شده است کمک کنم؟
- کلام پایانی
روان پریشی چیست؟
روان پریشی چیزی بیش از فقط اسکیزوفرنی و شنیدن صداهای غیرواقعی است. در حالی که این بیماری، پادشاه حوزه اختلالات روان پریشی درنظر گرفته میشود، اما علایم روان پریشی در تمام دسته‌های تشخیصی یافت می¬شود و همچنین میتواند بسیار شدید باشد.
اصطلاح روان پریشی از واژه یونانی روان به معنای ذهن و پریش به معنای عارضۀ غیرعادی تشکیل میشود. این اصطلاح برای نشان‌دادن جدایی از واقعیت (مانند توهمات و هذیان‌ها) یا اختلال فکری جدی (بهم‌ریختگی فکری شدید) در روانپزشکی تکامل یافت.
مهم است توجه داشته باشید که علائم روانپریشی بسیار بیشتر از نشانگان بارزِ توهم و هذیان است که اغلب می‌شنویم. علاوه بر آنها، علایم منفی، بهم‌ریختگی و کاتاتونیک نیز وجود دارد؛ علایم منفی به معنای غیاب چیزهایی است که باید وجود داشته باشند از جمله بیان عاطفی، گفتار یا محتوای فکری قابل توجه
علایم هشدار روانپریشی
بر اساس مرکز ملی سلامت روان، علایم هشداری وجود دارد که ممکن است پیش از شروع روان پریشی ظاهر شوند و باید جدی گرفته شوند. این علایم عبارتند از:
- یک اُفت ناگهانی در عملکرد تحصیلی یا شغلی
- دشواری در تفکر شفاف
- دشواری در تمرکز
- احساس بدگمانی یا سوءظن نسبت به دیگران
- فاصله¬گرفتن از دوستان و عزیزان
- هجوم احساسات جدید و عجیب یا درمقابل، هیچ احساسی نداشتن
- عدم تمایل به انجام نظافت شخصی
- دشواری در جداکردن واقعیت از غیر واقعیت
- مشکل در برقراری ارتباط
علایم بالینی روان‌پرشی
وقتی شخصی یک اپیزود یا دوره‌ی وانپریشی را تجربه میکند، علایم اصلی که ظاهر میشود شامل موارد زیر است:
- توهمات
- هذیان‌ها
- رفتار نامنظم (رفتارهایی که بی‌معنی به نظر می‌رسند یا تکانشی‌اند)
- علایم منفی (ظاهراً هیچ هیجانی وجود ندارد، فقدان علاقه به فعالیت‌هایی که قبلاً لذتبخش شناخته می‌شدند، ظاهر غیر پاکیزه و …)
- کاتاتونیا (یک ظاهر منجمدشده یا انعطاف‌ناپذیر)
- شخصی که در حال تجربه‌ی روانپریشی است ممکن است افکار بهم‌ریخته یا بی‌نظمی نیز داشته باشد، مانند:
- حرف زدن مداوم با الگوی صحبت کردن سریع
- بدون هیچ توضیحی و وسط جملات به بحث دیگری پریدن
- از دست دادن ناگهانی رشته افکار که باعث میشود فرد ناگهان مکث کند یا خشکش بزند
انواع اختلالات روان پریشی
طبقه‌بندی اختلالات روانپریشی چند عارضه مشخص و مجزا را شامل میشود. این اختلالات عبارتند از:
اختلال اسکیزوافکتیو
این اختلال مشابه اسکیزوفرنی است اما دوره‌هایی از اختلالات خُلقی مانند افسردگی اساسی یا مانیک را نیز شامل میشود.
اختلال روانپریشی گذرا
در اینجا، علایم روانپریشی در پاسخ به یک رویداد استرس¬آمیز نمایان می-شوند، کمتر از یک ماه به طول می‌انجامند و بازگشت نخواهند داشت.
اختلال هذیانی
شخص بدون هیچ سند و مدرک واقعی‌ای، قویاً به موضوعی غیرمنطقی و اغلب عجیب باور دارد. در اینجا هذیان‌ها باید به مدت دست‌کم 1 ماه حضور داشته باشند.
روان پریشی در اختلال دوقطبی
برخی افراد دچار اختلال دوقطبی در طی یک دوره خُلقی بسیار بالا یا پایین، علایم روانپریشی را تجربه می¬کنند. در حالی که خودبزرگ¬بینی یک ذهنیت رایج افراد در فاز شیدایی است، اغلب آنها از این مرز تا باور به اینکه ابرقدرت یا خدا هستند، عبور می‌کنند.
افسردگی شدید
افسردگی شدید ممکن است گاهی با ویژگی‌های روانپریشی همراه شود. برای افراد دچار افسردگی شدید، غیرعادی نیست که صداهایی مثلاً در مورد اینکه چقدر شکست‌خورده هستند بشنوند، یا احساس گناه شدیدی داشته باشند که ابعاد هذیانی به خود بگیرد.
روان پریشی پسا زایمانی
این نوع از روان پریشی میتواند پس از تولد نوزاد نمایان شود.
روان پریشی ناشی از مصرف مواد
سوءمصرف الکل، برخی داروهای تقویتی و تعدادی داروی تجویزی مشخص می¬تواند باعث بروز علایم روانپریشی شود.
سایر اختلالات با علایم مشابه روان پریشی
اختلالات وسواسی-جبری
برخی دیگر مانند اختلالات وسواسی-جبری، احتکار و بدریخت‌انگاری بدن دارای مشخصه‌ای با عنوان «فاقد بینش/ همراه با باورهای هذیانی» هستند. این مشخصه زمانی تشخیص داده میشود که فرد با وجود شواهد مخالف، باور داشته باشد که وسواس‌هایش درست‌اند و احتکاری که انجام می‌دهد هیچ مشکل‌ساز نیست. یا با وجود شواهد متضاد و عینی، اعتقادش بر این باشد که باورهایش در مورد نقص‌های بدنی درک‌شده کاملاً درست‌اند.
اختلالات شخصیت
در طبقه‌بندی اختلالات شخصیتی شخصیت، افراد در خوشه‌ی A ماهیت «نیمه روان پریشی» دارند. اختلال شخصیت اسکیزوتایپال یک عارضه سلامت روان است که با الگویی ثابت از ناراحتی در روابط صمیمانه و تعاملات اجتماعی، برداشت تحریف¬شده از واقعیت، بدگمانی، عقاید خرافی و رفتارهای غیرعادی مشخص میشود.
علاوه بر اسکیزوتایپال، شخصیت‌های اسکیزوئید و پارانوئید نیز وجود دارند. افرادی که دارای اختلال شخصیت اسکیزوئید هستند، انزوای اجتماعی، فقدان بیان عاطفی و بی‌تفاوتی نشان میدهند؛ نشانگانی که در روان پریشی، «علائم منفی» شناخته میشود. شخصیت پارانوئید همیشه به انگیزه‌ها و مقاصد دیگران مشکوک است و گاهی اوقات به ابعاد کاملاً هذیانی میرسد.
روانپریشی زودگذر در اختلال شخصیت مرزی نیز ظاهر میشود. در واقع، این عارضه به این دلیل با عنوان «مرزی» شناخته می¬شود که بیمار در مرز بین روان‌رنجوری و روانپریشی قرار دارد. برخی از افراد مبتلا به شخصیت مرزی با نگرانی از ترک یا طردشدن آنقدر دچار استرس می‌شوند که دوره‌های مختصری از توهمات شنیداری یا هذیان‌های مرتبط با رابطه‌ی مورد نظر پیدا می‌کنند. مثلاً اگر یک شریک عاطفی مجبور شود قرار ملاقات را به وقت دیگری موکول کند، فرد مبتلا به شخصیت مرزی ممکن است فکر کند که او حتماً در حال خیانت است و با معشوق واقعی خود تبانی کرده تا به وی صدمه بزند.
اختلالات مرتبط با تروما
آخرین دسته‌ی تشخیصی که علائم روان پریشی را نشان می‌دهد، تروما و عارضه‌های مرتبط با عامل استرس‌زا است. گاهی‌اوقات، افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه‌ای، که در گذشته با عنوان اختلال شخصیت چندگانه شناخته می‌شد، گزارش میدهند که صدای هویت‌های دیگر خود را می‌شنوند و ممکن است به نظر برسد که به گفتگویی توجه می‌کنند که بقیه حاضران قادر به شنیدنش نیستند. هر کسی که با اختلال استرس پس از تروما کار میکند احتمالاً شنیده است که بیماران از شنیدن، دیدن، احساس‌کردن، چشیدن یا بوییدن چیزهای مرتبط با موقعیت آسیب‌زا صحبت می‌کنند.
روانپریشی با روان‌رنجوری چه تفاوتی دارد؟
روان‌رنجوری اصطلاحی است که برای توصیف برخی عارضه‌های سلامت روان به کار می‌رود. معمولاً شامل اظهار رفتارهای وسواس‌آمیز، خودبیمارانگاری، نیاز شدید به کنترل، افسردگی و اضطراب است. این یک اصطلاح تشخیصی بالینی نیست و برخی نیز آن را نوعی صفت شخصیتی می‌دانند که همه ما تا حدی از آن را دارا هستیم.
از سمتی دیگر، روان پریشی اصطلاحی است که برای توصیف یک حالت ذهنی غیرعادی در تشخیص بالینی به کار می‌رود. این حالت ذهنی میتواند شامل تجربه‌ی هذیان‌ها، پارانویا، توهمات و دشواری در تفکیک واقعیت از غیر واقعیت باشد. این وضعیت میتواند به حالات هیجانی آشفته و کلام بی‌نظم بیانجامد.
علل روان پریشی
پزشکان علت دقیق روانپریشی را نمی‌دانند اما برخی عوامل خطر وجود دارد که میتواند سبب این وضعیت شود، از جمله:
- ژنتیک: ژنتیک تأثیر به‌سزایی در ابتلا به روانپریشی دارد اما داشتن ژن آن، همیشه به این معنا نیست که قطعاً مبتلا خواهید شد.
- مواد: برخی داروهای تجویزی و سوءمصرف الکل یا مواد مانند ماریجوانا، LSD و آمفتامین‌ها میتوانند برانگیزاننده‌ی روانپریشی باشند.
- تروما: مرگ یک عزیز، یک تجاوز جنسی یا جنگ میتواند به روان-پریشی منجر شود. نوع تروما و سنی که در آن تروما را تجربه کردید در این موضوع نقشی کلیدی دارند.
- بیماری‌ها و صدمات: صدمه‌ی مغزی شدید، سکته‌های مغزی، بیماری پارکینسون، آلزایمر، زوال عقل، ایدز و تعدادی بیماری دیگر همگی میتوانند روان پریشی را به دنبال بیاورند.
آیا دوستان خیالی در کودکی نشانه روان پریشی هستند؟
خیلی از نشانه‌های روانپریشی در بزرگسالان، در افراد کمسن علامت روان پریشی نیستند. برای مثال، کودکان کوچکتر اغلب دوستان خیالی دارند و با آنها حرف می‌زنند. این فقط نشاندهنده بازی تخیلی است که کاملاً در کودکی طبیعی در نظر گرفته میشود.
اما اگر در مورد علایم روانپریشی در کودک یا نوجوان خود نگران هستید، بهترین کار توصیف رفتار او نزد پزشک یا متخصص سلامت روان است.
راه‌های درمان روان پریشی
هرکسی که با روانپریشی دستوپنجه نرم میکند، بهتر است خدمات فوری پزشکی دریافت کند. درمان میتواند کمکه‌ای کوتاهمدت و درازمدتی ارائه دهد. گزینه‌های ئرمانی میتواند شامل موارد زیر باشد:
-
داروهای آنتیسایکوتیک یا ضد روان پریشی
داروها خط اول درمان بیماری‌های روان پریشی هستند. آنتیساکوتیک‌ها میتوانند علایم روانپریشی مانند توهم و هذیان را در مبتلایانی همچون افراد درگیر با اسکیزوفرنی کاهش دهند. با اینحال، آنها به عارضه زیربنایی کاری ندارند.
مثال‌هایی از این دسته از داروها عبارت است از:
- هالوپریدول
- کلرپرومازین
- کلوزاپین
به دلیل عوارض جانبی، افراد تنها با تجویز و نظارت پزشک میتوانند این داروها را مصرف کنند.
پزشک همچنین به درمان هرگونه عارضه زیربنایی که مسئول روانپریشی است می‌پردازد.
در بسیاری از موارد، افراد تنها نیاز به مصرف کوتاهمدت آنتیسایکوتیک‌ها دارند تا علایم‌شان قابلمدیریت شود. در موارد شدید، افراد نیاز دارند تا پایان عمر به مصرف داروها ادامه دهند که در این شرایط به منظور مدیریت عوارض جانبی، پزشک دُزهای پایین دارو را تجویز میکند.
-
آرامبخشهای فوری
برخی افراد طی تجربه روانپریشی ممکن است بهمبریزند و به خود یا دیگران صدمه بزنند. در این موارد، آرام ساختن فوری آنها ضروری به نظر میرسد.
در این هنگام، پزشک یا کادر اورژانس، تزریقی سریع-پاسخ از مادهای مخصوص برای آرام سازی فوری شخص انجام میدهند.
-
درمان شناختی-رفتاری
درمان شناختی رفتاری نوعی روان درمانی است که بر تغییر افکار و رفتار تمرکز میکند و نیازمند داشتن جلسات منظم با روانشناس است.
این درمان، میتواند به رفع آن دسته از علایمی کمک کند که هدف آنتیسایکوتیک ها نیستند.
سایر گزینه های درمانی که ممکن است متخصص پیشنهاد کند میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بستری در بیمارستانها یا مراکز روانپزشکی
- گروه‌درمانی
- برنامه‌های آموزشی و حمایتی برای خانواده
- ارایه‌ی خدمات آموزشی به بیماران و حمایت از آنها از طریق استخدام در مشاغل ساده
چطور به عزیزی که به روان پریشی دچار شده است کمک کنم؟
وقتی عزیزی دارید که از سوی پزشک تشخیص روانپریشی دریافت کرده و تحت درمان است، بهتر است موارد زیر را در ارتباط با او در نظر بگیرید:
- واضح و با جملات کوتاه و با صدایی آرام و غیر تهدیدآمیز صحبت کنید.
- در مورد احساسات آنها نسبت به باورها و تجاربشان ابراز همدلی کنید.
- تجارب فرد را در مورد ناامیدی یا پریشانی‌اش معتبر بشمارید.
- به شیوهای که او سعی دارد تجربه خود را به شما توضیح دهد گوش کنید و برای درکش تلاش کنید.
- هیچ قضاوتی درباره محتوای باورها یا تجارب او بیان نکنید. به‌جای تجاربشان بر احساسات آنان تمرکز کنید.
- در مورد باورها یا تجارب او، بحث نکنید یا او را به چالش نکشید.
- اگر نمی‌خواهند با شما صحبت کنند، بپذیرید اما اگر نظرشان عوض شد، در دسترس باشید.
- با آنها برخوردی احترام‌آمیز داشته باشید.
- آگاه باشید که آنها ممکن است از تجارب خود هراسان شوند.
کلام پایانی
روان پریشی و اختلالات زیرمجموعه آن چیزی نیستند که به سادگی بتوان از آنها گذشت. با درمان زودهنگام و پیگیری‌های مداوم، این مجموعه علایم قابل مدیریت و بهبودیافتن هستند اما عدم دریافت درمان مناسب، میتواند عواقبی جبران‌ناپذیر برجای بگذارد.
اگر فکر می‌کنید علایم هشدار را در خود یا یکی از عزیزانتان مشاهده کردهاید، بهتر است هرچه سریعتر با یک پزشک یا متخصص سلامت روان مشورت کنید.
در بخش نظرات، تجربه خود را از مشاهدهی علایم روانپریشی در خود یا اطرافیان با ما به اشتراک بگذارید. اگر در خانه عزیزی دارای این علایم دارید، به ما بگویید زندگی با این افراد چگونه است؟ همچنین میتوانید سوالات خود را در این زمینه ارسال کنید، کارشناسان ما در سریعترین زمان ممکن پاسخگو خواهند بود.
منبع
https://www.psychologytoday.com
بررسی توسط جسیکا اشریدر – ۲۰۲۱
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
