وسواس فکری چیست ؟ یک آهنگ مدام در ذهنم تکرار می‌شود، آیا من وسواس فکری دارم؟! با اینکه بیشتر ما گهگاهی فکرهای مزاحم داریم، اما افکار وسواسی شدیدتر از آنها هستند. آنها باعث پریشانی زیاد و تاثیر منفی بر بسیاری از جنبه های زندگی مان می‌شوند. در این مقاله می‌خوانیم وسواس فکری چیست، چه تفاوتی با افکار مزاحم دارد، علایم و علل آن چیست و راه های درمان آن کدامند.
وسواس فکری چیست؟
«دوباره این فکر اومده تو ذهنم. اصلا مطمین نیستم در رو قفل کردم یا نه. اینجوری نمی‌شه! باید برگردم و قفلش رو چک کنم. دوباره و دوباره و دوباره.»
تقریبا همه‌ی ما در موقعیت مشابه سناریوی بالا بوده ایم. اما برای برخی افراد، این موقعیت صرفا یک رویداد گذرا نیست. در واقع، افکار وسواسی، دایمی و نافذ هستند.
افکار وسواسی یا وسواس ها از علایم اختلال وسواسی جبری یا OCD هستند. آنها افکار، خیالات یا امیالی اند که معمولا ناخواسته و با پریشانی زیاد رخ می‌دهند. این افکار با روتین های اجباری همراه می‌شوند تا رنج ناشی از وسواس ها را کاهش دهند.
بیشتر بخوانید: اختلال وسواسی جبری چیست؟
افکار مزاحم در برابر افکار وسواسی
افکار مزاحم، رایج اند و در خیلی از شرایط، طبیعی و قابل انتظارند. آنها شامل خاطراتی هستند که در ذهن شما تکرار می‌شوند یا موسیقی‌ای که به طرز سمجی در مغزتان پخش می‌شود.
برای مثال، این طبیعی است که بعد از جدا شدن از پارتنر سابق مان، افکار مزاحم مداومی در مورد آنها داشته باشیم. این افکار مزاحم ممکن است بر خُلق و برخی رفتارهای شما اثر بگذارد. اما در نهایت، شدت و فراوانی آنها رو به کاهش می‌رود.
حتی ممکن است وقتی روی یک فعالیت پرت کننده‌ی حواس با خانواده یا دوستان تان متمرکز می‌شوید، بتوانید این فکرها را کنار بزنید.
همه ما این افکار مزاحم را داریم. اما تفاوت وسواس فکری چیست؟ افکار وسواسی دایمی و به طرز چشمگیری پریشان‌کننده اند و به سادگی نادیده گرفته نمی‌شوند.
برای مثال، ممکن است دایما به فکر صدمه زدن به پارتنر قبلی تان یا پارتنر جدید آنها باشید، از خجالت زده شدن مقابل آنها بترسید یا از احتمال روبرو شدن با آنان در خیابان وحشت کنید. احتمالا کنار گذاشتن این افکار برای تان بسیار دشوار است. شاید این روند در خواب یا انجام فعالیت های روزمره تان نیز تداخل ایجاد کند.
شروع افکار وسواسی ممکن است مشابه افکار مزاحم باشد، اما آنها در شدت، فراوانی و میزان ناراحت کننده بودن تفاوت دارند.
گاهی، افکار وسواسی مانند نشخوارهایی هستند که در اختلالات اضطرابی می‌بینیم. تفاوت عمده‌ی آنها اینجاست که نشخوار، یک چرخه‌ی معیوب پریشان‌کننده در مورد فکر به گذشته می‌آفریند، در حالیکه افکار وسواسی ممکن است به ترس از پیشامدهای احتمالی آینده نیز بیانجامد.
انواع افکار وسواسی
وسواس‌ها ممکن است اغلب بر زمینه های خاصی متمرکز شوند، از جمله ترس از:
- آلوده شدن توسط میکروب ها
- باعث ایجاد تصادفات رانندگی شدن
- انجام یک عمل خجالت آور
- فراموش کردن یک کار مهم
- گم کردن یک وسیله
- اینکه اتفاق بدی برای یکی از عزیزان‌تان بیافتد
- از نظم و ترتیب خارج شدن اشیا
برخی افراد ممکن است وسواس ها را با اعمال یکی بدانند. ایتن مسیله با اصطلاح تخصصی «همجوشی فکر و عمل» شناخته می‌شود. به عبارت دیگر، برخی از مبتلایان به OCD، وسواس را به عنوان یک رویداد واقعی یا علت یک رویداد واقعی تجربه می‌کنند.
بیشتر بخوانید: وسواس در رابطه عاطفی چیست و چه علایمی دارد؟
عوارض وسواس فکری چیست؟
افکار وسواسی می‌تواند پیامدهای زیانباری داشته باشد. از جمله:
- اضطراب
- قادر نبودن به ادامه ی زندگی عادی
- افسردگی
- خستگی زیاد
- احساس ناتوانی در ترک منزل
- ناتوانی در رفتن به مدرسه یا محل کار
- منزوی ساختن خود از دوستان و خانواده
- دشواری در تمرکز بر امور
- از دست دادن برنامه‌ی زندگی
ذهن و بدن به طرز ظریف و پیچیده ای با هم مرتبط اند. بنابراین، عارضه های سلامت روان می‌توانند به مشکلات سلامت جسمی نیز منجر شوند. این مشکلات عبارتند از:
- فشار خون بالا
- سر درد
- مشکلات گوارشی
- دردهای ماهیچه ای
- درد مزمن
- افزایش خطر ابتلا به عفونت ها
افکار وسواسی در چه اختلالات روانشناختی دیگری دیده می‌شوند؟
در حالیکه افکار وسواسی بیشتر با OCD ارتباط دارند، ممکن است در سایر عارضه های سلامت روان نیز دیده شوند. این عارضه ها عبارت اند از:
- اختلال استرس پس از تروما (PTSD)
- افسردگی پس از زایمان
- سایکوز پسا زایمان
- اختلالات خوردن
بهترین راه برای شناسایی منشا افکار وسواسی، مشورت با یک متخصص سلامت روان است. آنها قادر به ارزیابی علایم شما و ارایه تشخیص و پیشنهادات درمانی هستند.
علل وسواس چیست؟
نظریات زیادی در مورد علل اختلال وسواسی جبری وجود دارد. هیچ یک از این نظریات تا کنون موفق نشده تجربه‌ی همه افراد را از وسواس توجیه کند، اما پژوهشگران احتمالات زیر را بیان می‌کنند:
- تجارب شخصی
- شخصیت
- عوامل زیستی
تجارب شخصی
نقش تجارب شخصی در وسواس فکری چیست ؟ برخی نظریات پیشنهاد می‌کنند که OCD ناشی از تجارب شخصی است. برای مثال:
- اگر تجارب دردناکی در کودکی داشته اید یا از تروما، بدرفتاری یا قلدری رنج برده اید، ممکن است یاد بگیرید تا از وسواس ها و اجبارها برای مقابله با اضطراب استفاده کنید.
- اگر والدین شما اضطراب های مشابهی داشتند و انواع یکسانی از رتفارهای اجباری را نشان می‌دادند، ممکن است یاد گرفته باشید تا رفتارهای OCD را به عنوان فنون مقابله ای به کار ببرید.
- اضطراب یا استرس پیشرونده یا حضور در یک رویداد استرس زا مانند تصادف زانندگی یا سروع شغل جدید می‌تواند آغاز OCD را تحریک یا علایم آن را تشدید کند.
- بارداری یا زایمان گاهی می‌تواند آغازگر اختلال وسواسی جبری اطراف زایمان باشد.
شخصیت
برخی پژوهش ها پیشنهاد می‌کند افراد دارای صفات شخصیتی خاص ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به OCD باشند. برای مثال، اگر شخصیتی تمیز، ریزبین و حسابگر با معیارهای بالا هستید، ممکن است با احتمال بیشتری به OCD مبتلا شوید.
عوامل زیستی
برخی از نظریات زیستی نشان می‌دهد که کمبود ماده شیمیایی مغز به نام سروتونین ممکن است در OCD نقش داشته باشد. با این حال، وضعیت علت و معلول آن مشخص نیست.
مطالعات، همچنین عوامل ژنتیکی و اینکه چگونه بخش‌های مختلف مغز ممکن است در ایجاد OCD نقش داشته باشند را مورد بررسی قرار داده‌اند، اما هنوز نتایج قطعی نیست.
بیشتر بخوانید: اختلال فکری چیست؟ علایم، علل و درمان
چرا سرکوب افکار نتیجه عکس می‌دهد؟
در حال خواندن مقاله وسواس فکری چیست ، هستید. با اینکه احتمالا می‌خواهید بدانید چگونه افکار OCD را متوقف کنید، تلاش برای سرکوب یا حذف چنین افکاری در واقع می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد. اگر یک فرد مبتلا به OCD فکر مزاحمی را خطرناک بداند، ممکن است سعی کند آن را از نزدیک تحت نظر بگیرد. شدت این نظارت می‌تواند به راحتی به هوشیاری بیش از حد تبدیل شود.
به محض اینکه فرد به یک فکر خاص، برچسب خطرناک بودن می‌زند و حساسیتی افراطی به آن پیدا می‌کند، ممکن است در آن غرق شود. پس از این اتفاق، احتمالا می‌کوشد با دور کردن این فکر پاسخ دهد.
شاید راه حل خوبی به نظر برسد، اما آسان نیست و لزوما هم جواب نمی‌دهد. طبق پژوهش‌ها، سرکوب افکار در مبتلایان به OCD می‌تواند به ایجاد افکار مزاحم‌تر منجر شود.
پذیرش افکار به معنای تسلیم شدن نیست. درک اینکه کنترلی بر آنها ندارید، به این معنی نیست که کنترل خود را به افکار مزاحمتان می‌دهید.
راهکارهای مقابله ای با وسواس فکری
راهکارهای مقابله با وسواس فکری چیست ؟ در ادامه توصیه هایی در این مورد خواهیم داشت:
-
هویت خود را از افکار وسواسی‌تان جدا کنید
اگرچه گفتن آن آسان‌تر از باور کردنش است، افکار فقط رشته کلمات هستند و ذاتا خطری ندارند. افکار وسواسیی که تجربه می‌کنید، لزوما بازتاب شخصیت شما نیستند.
افزون بر این، داشتن یک فکر «بد» به این معنی نیست که شما «بد» هستید.
به یاد داشته باشید که افکار مزاحم همیشه با ارزش ها، باورها و اخلاق اصلی شما همسو نیستند. در واقع، افکار OCD تمایل دارند به چیزهایی که شما را آزار می‌دهد، حمله کرده و روی آنها تمرکز کنند. همین امر می‌تواند در مورد افکار مزاحمی که باعث ترس می‌شوند نیز صادق باشد. این فکرها معمولا بر چیزی تمرکز می‌یابند که شما بیشتر نگران آن هستید (مثلا سلامت و ایمنی خانواده شما).
-
احساسات شرم و گناه را مدیریت کنید
افراد مبتلا به OCD معمولا نسبت به افکار مزاحم خود، ترس و گناه زیادی احساس می‌کنند. آنها همچنین ممکن است با شرم عمیق، خجالت و حتی نفرت از خود دست به گریبان شوند.
سعی کنید با خودتان مهربان و صبور باشید. به یاد داشته باشید که همه گاهی اوقات افکار مزاحم را از سر می‌گذرانند.
-
با افکار خود مواجه شوید
وقتی فکر وسواسی خود را شناسایی کردید، با آن صحبت کنید. به شکل منطقی، به فکر وسواسی خود توضیح دهید که «قبلا دستانت را شسته ای و در را هم قفل کرده ای».
ممکن است برای‌تان مفید باشد که به خود یادآوری کنید این افکار وسواسی، مفید یا دقیق نیستند. شما بر انتخاب ها و رفتارهای خود کنترل دارید.
-
بنویسید
در حال خواندن مقاله وسواس فکری چیست ، هستید. یک دفترچه یادداشت بردارید و در مورد آنچه فکر و احساس می‌کنید، بنویسید. نوشتن می‌تواند باعث تسکین هیجانی شود و به شما کمک کند افکارتان را بپذیرید.
-
در فعالیت های آرامش‌بخش شرکت کنید
هرچه بیشتر احساس اضطراب کنیم، افکار وسواسی راحت‌تر به سمتان هجوم می‌آورند. درک محرک های اضطراب و چگونگی کاهش و مدیریت آن بسیار مهم است.
فعالیت های زیادی هست که می‌تواند باعث آرامش‌تان شود. برخی از موارد زیر ممکن است مفید باشد:
- ورزش
- کشیدن نفس عمیق دست‌کم یک بار در روز یا هنگام پیش بینی اضطراب
- ماساژ
- مدیتیشن روزانه
- آرام سازی پیشرونده عضلانی
- یوگا
درمان‌های تخصصی برای افکار وسواسی
درمان‌های تخصصی علایم وسواسی معمولا شامل ترکیبی از دارو و روان درمانی ( مشاوره روانشناسی ) است. تعدادی از این درمان ها عبارت اند از:
مواجهه درمانی
یک شکل موفق درمان برای افکار وسواسی و سایر علایم OCD، مواجهه‌درمانی است که شامل موارد زیر می‌شود:
- یادگیری مهارت های مقابله ای
- افزایش تحمل پریشانی
- قرار گرفتن تدریجی در معرض محرک وسواس شما
ری سادون، متخصص سلامت روان و بهبود اعتیاد در لندن می‌گوید: «هرچقدر هم این کار چالش‌برانگیز باشد، قرار گرفتن در معرض ترس‌هایتان، مغزتان را آموزش می‌دهد تا از وسواس در مورد آنها دست بردارد».
او می‌گوید: «برای مثال، برای بیمار من که ترس از مرگ در تصادف اتومبیل را داشت، مواجهه درمانی شامل افزایش تدریجی مدت زمانی که در ماشین می‌گذراند، رانندگی در مکان‌های ناشناخته یا رانندگی با یک غریبه بود.»
درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی
بر اساس یک مطالعه در سال 2018 که بر روی 125 فرد مبتلا به OCD انجام شد، شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MCBT) ممکن است یک درمان مکمل موثر در کنار مواجهه درمانی و دارو باشد.
گروه های حمایت و پشتیبانی همتایان
احساس تعلق داشتن به یک اجتماع ممکن است به شما کمک کند افکار وسواسی و سایر علایم خود را مدیریت کنید. به این منظور، می‌توانید با مشورت با کارشناسان سلامت روان، گروه درمانی های مرتبط را پیدا کنید.
دارو درمانی
نقش دارو در درمان وسواس فکری چیست ؟ طبق اعلام انجمن روانپزشکی آمریکا، داروهای دسته مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولا برای درمان علایم OCD استفاده می‌شوند.
اینکه کدام دارو مصرف شود کاملا به تشخیص متخصص مراقبت های بهداشتی شما بستگی دارد.
شما بنویسید. تا کنون افکار وسواسی را تجربه کرده اید؟ وسواس شما بیشتر با چه زمینه هایی مرتبط بود؟ چه کارهایی را برای رفع آنها انجام داده اید؟ نظرات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.
منابع
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
