افسردگی در کودکان یکی از شایع‌ترین و پیچیده‌ترین اختلالات روانی است که به شدت بر سلامت روان کودکان تاثیر می‌گذارد. متاسفانه بروز افسردگی در سنین پایین نیز محتمل بوده و تاثیرات مخربی بر رشد عاطفی، اجتماعی و شناختی کودک خواهد داشت. با ما همراه باشید تا در این مقاله به معرفی علایم افسردگی کودکان پرداخته و روش‌های پیشگیری، تشخیص به موقع و درمان این اختلال را مورد بررسی قرار دهیم.
نمونه بالینی از کودک مبتلا به افسردگی
روایت زیر از زندگی امیر نشان‌دهنده چگونگی بروز افسردگی در کودکان و تاثیر آن بر زندگی روزمره است:
امیر همیشه کودکی شاد و پرانرژی بود، اما چند ماهی است که رفتارهایش تغییر کرده است. او قبلا با دوستانش در حیاط مدرسه بازی می‌کرد و به خنده‌های بلندش مشهور بود. اما حالا و در 12 سالگی، بیشتر اوقات تمایل دارد تنها در اتاقش بنشیند و حتی به درخواست‌های مادرش برای بازی یا رفتن به پارک اعتنایی نکند. به نظر می‌رسد که امیر دیگر از هیچ چیزی لذت نمی‌برد. همچنین مدتی است که پرخاشگر شده و با کوچک‌ترین بهانه، فریاد می‌زند. تغییرات در عادات خواب، از دست دادن اشتها و کاهش علاقه به مدرسه، نشانه‌هایی بودند که مادر امیر را نگران کردند. او بعد از مشورت گرفتن از مشاوره کودک ، فهمید که امیر به افسردگی کودکان دچار شده است. وقتی روانشناس وقایع اخیر زندگی امیر را جویا شد، پی برد که پدر و مادر او یک سال پیش از هم طلاق گرفته‌اند. حالا مادرش باید با کمک درمان و حمایت روانی، تلاش کند تا امیر را به دنیای شادی که روزی در آن زندگی می‌کرد، بازگرداند.
افسردگی در کودکان چگونه است؟
افسردگی در کودکان با علایمی مانند احساس غم مداوم، کاهش انرژی، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزانه و مشکلات خواب همراه است. در بازه سنی ۳ تا ۱۲ سال، کودک ممکن است علایم افسردگی را با رفتارهای ناپایدار و پرخاشگری نشان دهد، که اغلب توسط والدین و مربیان به عنوان نشانه‌های عادی نادیده گرفته می‌شود. در ادامه این علایم را به تفصیل و از نقطه نظرات مختلف مورد بحث قرار می‌دهیم.
علایم هشداردهنده کودک مبتلا به افسردگی
افسردگی در کودکان می‌تواند با علایم مختلفی همراه باشد. در ادامه برخی از مهم‌ترین این علایم را که می‌تواند به والدین و مربیان در شناسایی این وضعیت در کودکان کمک کند، معرفی می‌کنیم:
-
احساس غم مداوم
کودکی که دچار افسردگی شده، ممکن است برای مدت طولانی احساس ناراحتی و غم کند و به ندرت نشانه‌هایی از شادی از خود نشان دهد.
-
از دست دادن حس علاقه و شوق
این کودکان ممکن است علاقه خود را به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن لذت می‌بردند، از دست بدهند. این علامت به ویژه زمانی که کودک از بازی یا دوستانش کناره‌گیری می‌کند، بسیار مهم است.
-
تغییرات غیرعادی در وزن
کودکان مبتلا به افسردگی ممکن است کاهش یا افزایش وزن غیرعادی داشته باشند. برخی از کودکان ممکن است دچار بی‌اشتهایی شوند و برخی دیگر ممکن است به پرخوری روی بیاورند.
-
اضطراب و نگرانی بیش از حد
بسیاری از کودکان مبتلا به افسردگی احساس اضطراب شدیدی دارند و نگرانی‌های غیرعادی درباره مسایل روزمره زندگی‌شان نشان می‌دهند.
-
اختلالات خواب
کودکان افسرده ممکن است دچار مشکلات خواب شوند؛ برای مثال بی خوابی داشته باشند یا بیش از حد بخوابند.
-
تحریک‌پذیری و گریه شدید
تحریک‌پذیری و رفتارهای خشمگینانه در کودکان می‌تواند یکی از نشانه‌های افسردگی باشد. ممکن است کودک نسبت به مسایل کوچک بیش از حد واکنش نشان دهد و به راحتی اشک بریزد.
-
بی‌علاقگی به کارهای روزانه
کاهش تمایل به انجام فعالیت‌های روزانه و نداشتن انگیزه برای انجام وظایف و تکالیف مدرسه، علامتی دیگر از افسردگی است.
-
احساس خستگی غیر معمول
کودک افسرده ممکن است از خستگی دایمی شکایت کند، حتی اگر استراحت کافی داشته باشد. این خستگی ممکن است او را از انجام فعالیت‌های عادی بازدارد.
-
عدم تمرکز
کودکان مبتلا به افسردگی ممکن است در تمرکز بر روی موضوعات مشکل داشته باشند و توجه کافی به تکالیف مدرسه و وظایف‌شان نشان ندهند.
-
کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس
کودکانی که احساس بی‌ارزشی می‌کنند و عزت نفس و اعتماد به نفس آنها کاهش یافته، ممکن است تحت تاثیر آثار مخرب افسردگی باشند.
چه کودکانی دچار افسردگی می‌شوند؟ علل بروز افسردگی
چه کودکانی دچار افسردگی می‌شوند؟ امکان بروز افسردگی در همه کودکان وجود دارد. اما برخی از کودکان بیشتر مستعد این اختلال هستند. عللی مانند:
- سابقه خانوادگی افسردگی
- محیط زندگی پرتنش و ناپایدار
- استرس‌های طولانی‌مدت
- تجارب تلخ و ناگوار مانند طلاق والدین
- برخی بیماری‌های جسمی مانند چاقی و دیابت
- مصرف برخی مواد و الکل
می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی را در بچه‌ها افزایش دهد.
عوامل خطر برای ابتلای کودکان به افسردگی
عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به افسردگی در کودکان را بالا ببرند، از جمله:
- داشتن سابقه افسردگی در یکی از اعضای نزدیک خانواده
- ابتلای قبلی به افسردگی، اختلال اضطراب، اختلال هویت جنسی، اختلال کمبود توجه/بیش فعالی یا مشکلات رفتاری
- تجربیات آسیب‌زای دوران کودکی
- تخصیص جنسیت مونث هنگام تولد
- مورد آزار و قلدری بودن
- تعلق داشتن به گروه‌های اقلیت جنسی مانند نان‌باینری
- مشکلات خانوادگی
- از دست دادن عزیزان
- مشکلات با دوستان
- بلوغ
انواع افسردگی در کودکان
انواع افسردگی در کودکان متفاوت است. افسردگی در کودکان ممکن است به اشکال مختلف بروز یابد که شامل موارد زیر است:
- افسردگی عمده (Major depressive disorder): این شناخته‌شده‌ترین نوع افسردگی در کودکان است که با یک دوره 2 هفته‌ای از علایم افسردگی همراه است.
- افسردگی مزمن (Persistent depressive disorder or Dysthymia): علایم می‌تواند به صورت خلق تحریک‌پذیر ظاهر شود که حداقل یک سال طول می‌کشد.
- اختلال ملال پیش از قاعدگی (Premenstrual dysphoric disorder): ممکن است پس از شروع قاعدگی در کودک رخ دهد. در این صورتی کودک معمولاً یک هفته قبل از دوره قاعدگی، علایمی مانند افسردگی یا اضطراب را تجربه می‌کند. این علایم می‌توانند شامل عصبانیت، گریه بیشتر از حد معمول، مشکل در تمرکز، تحریک‌پذیری و کاهش توانایی مقابله با مشکلات روزمره باشد. در موارد خفیف‌تر، این مسیله تحت عنوان سندروم پیش از قاعدگی شناخته می‌شود.
- اختلال بی‌نظمی خلق اخلالگر (Disruptive mood dysregulation disorder): این اختلال معمولا در کودکان بالای 6 سال شایع بوده و مبتلایان به این اختلال دچار انفجارهای عصبی و خشم مکرر می‌شوند.
میزان شیوع افسردگی در کودکان
افسردگی در کودکان شیوع کمتری نسبت به بزرگسالان دارد، اما با این حال، میزان شیوع آن در حال افزایش است. مطالعات نشان می‌دهد که حدود 1 تا ۳ درصد کودکان به نوعی از افسردگی مبتلا می‌شوند. این رقم نشان می‌دهد که افسردگی در کودکان نگران‌کننده است و نباید نادیده گرفته شود.
پیشگیری از افسردگی در کودکان
اگرچه پیشگیری کامل از افسردگی در کودکان ممکن نیست، اما با والدین می‌توانند با رعایت موارد زیر از بروز علایم جدی جلوگیری کنند:
- ایجاد محیط امن و حمایت عاطفی
- تشویق به برقراری ارتباط
- تقویت اعتماد به نفس
- تشویق به فعالیت‌های جسمی و اجتماعی
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای
- رصد تغییرات رفتاری
- مدیریت استرس و فشارهای بیرونی
- برنامه‌ریزی برای داشتن خواب و تغذیه سالم
همچنین تشویق کودک به صحبت درباره احساسات و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای نیز می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از افسردگی در آنها داشته باشد.
درمان افسردگی کودکان
درمان افسردگی در کودکان شامل چندین روش اصلی است که می‌تواند بر اساس شرایط و نیازهای هر کودک متفاوت باشد. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
-
روان‌درمانی یا مشاوره:
روان‌درمانی یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان افسردگی در کودکان است. در این جلسات، کودک می‌آموزد که افکار منفی خود را شناسایی کرده و آنها را با افکار مثبت جایگزین کند. روان‌درمانی می‌تواند موارد زیر را در بربگیرد:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به کودک کمک می‌کند الگوهای فکری منفی و رفتارهای نادرست خود را شناسایی کند و تغییر دهد.
- بازی درمانی: برای کودکان خردسال که هنوز قادر به صحبت نیستند، از متدهای بازی درمانی استفاده می‌شود. این روش به روانشناس کمک می‌کند تا احساسات کودک را کشف کرده و او را در بیان مشکلات عاطفی‌اش یاری کند.
- آموزش مهارت‌های مقابله‌ای: در جلسات روان‌درمانی، کودک مهارت‌های مقابله‌ای برای مدیریت احساسات و استرس را یاد می‌گیرد. این مهارت‌ها به او کمک می‌کند تا با مشکلات روزمره و احساسات منفی بهتر مقابله کند.
-
دارودرمانی تحت نظر روانپزشک:
در صورتی که روان‌درمانی به تنهایی موثر نباشد، مصرف داروهای ضد افسردگی تحت نظر روانپزشک کودک و نوجوان، ممکن است به روند درمان افزوده شود. داروهای ضد افسردگی (مانند SSRI) باید تنها توسط روانپزشک تجویز شوند و مصرف آنها باید دقیقا طبق دستور پزشک صورت گیرد.
-
حمایت خانواده و محیط اجتماعی:
ایجاد محیطی امن و حمایتی در خانه و مدرسه برای کودک، که شامل حمایت عاطفی از سوی والدین و معلمان باشد، برای درمان افسردگی اهمیت زیادی دارد.
والدین چگونه می‌توانند به افسردگی کودکان کمک کنند؟
والدین نقش حیاتی در تشخیص زودهنگام افسردگی کودکان دارند. توجه به تغییرات رفتاری کودک و علایم هشداردهنده می‌تواند به تشخیص به موقع این اختلال کمک کند. بنابراین والدین باید:
- محیطی امن و حمایتی برای کودک فراهم کنند
- به احساسات کودک گوش دهند و او را تشویق کنند که درباره احساساتش صحبت کند
- از انتقاد، سرزنش یا اعمال فشار زیاد بر کودک بپرهیزند
- رفتارهای مثبت کودک را تقویت کنند
همچنین والدین باید به علایمی مانند تغییرات در عادات غذایی و خواب، روحیه‌ی غمگین و منزوی و کاهش انرژی کودک توجه داشته باشند و در صورت مشاهده‌ی مداوم این علائم، با یک روانشناس کودک مشورت کنند. مشاوره کودک به والدین کمک می‌کند تا رفتارهای مناسبی در برخورد با کودک افسرده داشته باشند.
سخن آخر
افسردگی در کودکان موضوعی جدی و نیازمند توجه دقیق است. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، علایم افسردگی در کودکان می‌تواند متنوع و در برخی موارد پنهان باشد. لذا والدین با توجه و آگاهی می‌توانند تاثیر مثبتی بر سلامت روان فرزندان خود داشته و در صورت نیاز از کمک‌های حرفه‌ای برای درمان بهره ببرند. شناسایی به‌موقع و اقدامات حمایتی می‌تواند به بهبود وضعیت کودکان کمک به سزایی کرده و آنها را از آسیب‌های بعدی نیز در امان نگه دارد. ایجاد محیطی پایدار و پرمحبت در خانه نیز می‌تواند نقش موثری در حمایت از کودکان داشته و به حفظ سلامت روان آنها کمک کند.
منابع
