طرحواره بی اعتمادی یعنی چه؟ اعتماد برخی افراد به راحتی جلب نمی‌شود. زیرا می‌ترسند که مبادا دیگران آنها را ناامید کرده، از آنها سواستفاده کنند یا بهشان صدمه بزنند. این احساس بی‌اعتمادی دایمی نسبت به نیات دیگران، ممکن است نشانه وجود طرحواره بی اعتمادی و بدرفتاری در فرد باشد. این پدیده از تجربیات ناگوار اوایل زندگی سرچشمه می‌گیرد که گویی کودک یاد گرفته با اعتماد نکردن، از خود دفاع کند. در این مقاله از کلینیک روانشناسی سها، به بررسی علایم، درک علل و ارایه راهکارهایی برای مقابله می‌پردازیم.
| موضوع | محتوا |
| تعریف | باوری درونی که به شما می‌گوید اگر گارد خود را پایین بیاورید، مردم به شما آسیب می‌رسانند. |
| علل | تجربیات دوران کودکی و سابقه سواستفاده جسمی، عاطفی، تحقیر یا خیانت. |
| نشانه‌ها | مشکل در اعتماد به دیگران، احساس بی‌قراری در روابط و انتظار خیانت همیشگی. |
| راهکارهایی برای غلبه | افزایش تاب‌آوری عاطفی، به چالش کشیدن باورهای منفی و دریافت کمک حرفه‌ای. |
| درمان | طرحوارهدرمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا الگوهای فکری مضر را شناسایی کرده و آنها را به چالش بکشند تا تفکر سازگارانه‌تری در پیش بگیرند. |
روایت مسعود
مسعود یک درخواست فوری برای مشاوره تلفنی از سهاکلینیک داشت. با صدایی که حاکی از کلافگی و خستگی بود، مسیله خود را اینگونه شرح داد [اسامی و روایت ساختگی است]:
«خب من از بازخوردهای همیشگی پارتنرم، خانواده‌م و دوستام متوجه شدم که آره، به آدما اعتماد ندارم! حتی به نزدیک ترین شخص یعنی مادرم! احتمالا براتون عجیبه، اما من همیشه ترجیح میدم مبنا رو بر بی‌اعتمادی بذارم تا کسی نتونه زمینم بزنه. و البته اینجوری موفق هم بودم. نمی‌تونم بگم اذیت نشدم. یه جاهایی خیلی خوب می‌شد اگه می‌تونستم با خیال راحت به پارتنرم اطمینان کنم. اما نمی‌تونم. یه حدسایی البته می‌زنم که این از کجا اومده. دقیق یادمه وقتی ۷ سالم بود، یه روز مامان و بابا گفتن می‌خوایم بریم جنگلای رامسر و بعدشم دریا. ما ماشین نداشتیم قرار بود با ماشین مهمونامون بریم. خیلی استرس داشتم که نکنه من جا نشم. یادمه مدام می‌پرسیدم و اونا هربار می‌گفتن معلومه که جامیشی، فقط برو وسایل سفرتو آماده کن.. هنوز وقتی یادش می‌افتم حالم بد میشه. روز سفر همه سوار شدن و بابام گفت کلاهتو جا گذاشتی، بدو برو بیارش. رفتم و اومدم رفته بودن! خواهر بزرگمم بردن. و من تا برگشتشون پیش همسایه موندم. فکر می‌کنم حتی گریه هم نکردم، نمیدونم یادم نیست. اما اون بهت عمیق از این نارو زدن رو هیچ‌وقت یادم نمی‌ره. کاش فقط صادقانه بهم می‌گفتن که نمی‌خوان بچه کوچیک تو سفر باشه…»
طرحواره بی اعتمادی چیست؟
طرحواره بی اعتمادی باوری درونی است که به شما می‌گوید اگر گارد خود را پایین بیاورید، مردم به شما آسیب می‌رسانند یا از شما سواستفاده و خیانت می‌کنند. اگر با این ذهنیت دست و پنجه نرم می‌کنید، به احتمال زیاد اعتماد کردن به هر کسی، حتی نزدیک‌ترین افراد، برایتان دشوار است. ذهن شما اغلب در حالت آماده‌باش کامل است، به دنبال تهدیدات می‌گردد و بدترین حالت را در مورد انگیزه‌های دیگران متصور می‌شود. این تله ذهنی می‌تواند روابط را چه در بعد شخصی و چه حرفه‌ای، چالش‌برانگیز کند.
با ذهنیت بی اعتمادی، به احتمال زیاد اعتماد کردن به هر کسی، حتی نزدیک‌ترین افراد، برایتان دشوار است.
علل طرحواره بی اعتمادی
ریشه این تله زندگی معمولا به ترومای کودکی و تجربه‌های تلخ دوران بچگی مانند سواستفاده جسمی یا عاطفی، تحقیر یا خیانت برمی‌گردد. تجربه‌هایی که در آن مرزهای فیزیکی، روانی یا جنسی فرد نادیده گرفته شده‌اند. در بسیاری از موارد، فردی که باید نقش حمایتی داشته باشد، خود تبدیل به منبع آسیب شده و کودک بی‌دفاع ناگزیر به تحمل آن بوده است. گاهی حتی والد دیگر نیز از حمایت یا مداخله موثر دریغ کرده و احساس ناامیدی دوچندانی به کودک وارد شده است. در چنین شرایطی، کودک نمی‌تواند مانند یک بزرگسال از خود محافظت کند یا از موقعیت خارج شود، به‌ویژه زمانی که آزارگر یکی از نزدیکانش باشد. نیاز عاطفی به حفظ ارتباط با آن فرد باعث می‌شود که کودک سواستفاده را تحمل کند، چون حتی یک رابطه آسیب‌زا بهتر از احساس تنهایی مطلق به نظر می‌رسد.
«هنوز وقتی یادش می‌افتم حالم بد میشه. روز سفر همه سوار شدن و بابام گفت کلاهتو جا گذاشتی، بدو برو بیارش. رفتم و اومدم رفته بودن!»
در ادامه نمونه‌هایی از رفتارهای نامناسب در کودکی که منجر به بروز تله بی اعتمادی شود را معرفی می‌کنیم:
- شخصی در خانواده در دوران کودکی شما را مورد آزار فیزیکی یا جنسی یا تحقیر روانی قرار داد.
- نافراد در خانواده شما مورد اعتماد نبودند (آنها به اطلاعات محرمانه خیانت کردند، از نقاط ضعف شما به نفع خود سواستفاده کردند، وعده‌هایی داده‌اند که قصد انجام آنها را نداشتند یا به شما دروغ گفتند.)
- به نظر می‌رسید کسی در خانواده شما از دیدن رنج شما لذت می‌برد.
- در دوران کودکی، به دلیل تهدید به مجازات شدید یا تلافی، مجبور به انجام کارهایی شده‌اید.
- یکی از والدین شما به طور مکرر به شما هشدار می‌داد که به افراد خارج از خانواده اعتماد نکنید.
- افراد در خانواده شما علیه شما بوده‌اند.
- مردم شما را با نام‌هایی خطاب می‌کردند که واقعا آزاردهنده بود.
شما می‌توانید اثرات منفی طرحواره بی اعتمادی را در خانواده خود کم کنید. برای دریافت مشاوره خانواده کلیک کنید
علایم طرحواره بی اعتمادی
اگر هر یک از نشانه‌های زیر را در وجود خود احساس می‌کنید، احتمال دارد در حال دست و پنجه نرم کردن با ذهنیت بی اعتمادی باشید:
- مشکل در اعتماد به دیگران، حتی زمانی که دلیل واضحی برای بدگمانی وجود ندارد
- مدام در روابط خود احساس بی قراری می‌کنید و همیشه انتظار خیانت دارید
- برای محافظت از خود در برابر آسیب‌پذیری عاطفی، فاصله خود را از دیگران حفظ می‌کنید
- در روابط ناسالمی که ترس‌های شما را تقویت می‌کنند، گرفتار می‌شوید
- احساس انزوا می‌کنید زیرا اجازه دادن به دیگران برای ورود به زندگی‌تان دشوار است
سبک‌های مقابله در طرحواره بی اعتمادی
افرادی که این تله را دارند، معمولا به یکی از سه روش زیر با آن مقابله می‌کنند:
- تسلیم: در این سبک، افراد ممکن است ناخودآگاه به دنبال روابطی باشند که تروماهای گذشته آنها را تکرار می‌کند. ممکن است به افراد اشتباهی اعتماد کنند، کسانی که به آنها آسیب می‌زنند یا از آنها سواستفاده می‌کنند. در عین حال، ممکن است نسبت به انگیزه‌های دیگران بیش از حد هوشیار و بدگمان شوند.
- اجتناب: برخی افراد با دور کردن کامل دیگران از خود، به این تله واکنش نشان می‌دهند. آنها از روابط نزدیک و آسیب‌پذیری اجتناب می‌کنند تا از آسیب دیدن جلوگیری کنند.
- جبران افراطی: برخی افراد با احتیاط بیش از حد یا کنترل‌گری به مقابله با این تله می‌پردازند. آنها ممکن است شرکای خود را آزمایش کنند یا سعی کنند موقعیت‌ها را کنترل کنند تا از غافلگیر شدن توسط خیانت جلوگیری کنند. برای مثال فرد دایما وفاداری شریک زندگی خود را چک می‌کند، حسادت در رابطه عاطفی دارد یا نیاز به کنترل تمام جنبه‌های یک رابطه دارند.
برخی افراد با احتیاط بیش از حد یا کنترل گری به مقابله با این تله می‌پردازند.
اثر بی اعتمادی افراطی بر زندگی فرد
وضعیتی که شما در آن دایما به دیگران سوظن دارید، می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی روزمره‌تان اثر منفی بگذارد:
- دوستی‌ها: مشکل در باز کردن دل و اعتماد به دیگران که منجر به احساس انزوا می‌شود.
- روابط عاشقانه: مشکل در ایجاد دلبستگی‌های ایمن یا دور کردن شرکای عاطفی، یا حتی گیر افتادن در روابط سمی.
- محل کار: دشوار بودن همکاری و انجام کار تیمی.
- سلامت روان: افزایش اضطراب، هوشیاری بیش از حد و احساس بی‌قراری دایمی که آرامش را از فرد سلب می‌کند.
در فرایند درمان، فرد یاد می‌گیرد چگونه به دیگران با دقت و شناخت بیشتری نزدیک شود.
راهکارهایی برای غلبه: رهایی از تله بی اعتمادی
بهبودی از طرحواره بی اعتمادی با صبوری و تلاش ممکن است. درمان این افراد شامل پذیرش این واقعیت است که آنها قدرت و انتخاب‌هایی برای آوردن مثبت‌اندیشی به زندگی خود دارند. این همان چیزی است که کودک آزاردیده درون ممکن است آن را درک نکرده باشد. یادگیری اعتماد به دیگران بر اساس قضاوت صحیح در مورد شخصیت آنها و نه مفروضات دوران کودکی، بخش حیاتی از روند بهبود است.
مسیر بهبودی می‌تواند طولانی و پیچیده باشد و به کمک حرفه‌ای و رشد شخصی نیاز دارد. بخش‌های آتی به سه راهکار مهم خواهند پرداخت.
دریافت کمک حرفه‌ای
درمان می‌تواند نقش مهمی در بهبود افرادی داشته باشد که با تله بی‌اعتمادی روبه‌رو هستند. با کمک درمانگر باتجربه، فرد می‌تواند ریشه احساسات خود را شناسایی کرده و راهکارهایی برای کنار آمدن با آنها پیدا کند. هرچند شکل‌گیری رابطه درمانی برای این افراد ممکن است دشوار باشد، اما درمانگر با رویکردی تدریجی و حرفه‌ای، مسیر ارتباطی ایمن و قابل اطمینانی را ایجاد می‌کند. در این فرایند، فرد یاد می‌گیرد چگونه به دیگران با دقت و شناخت بیشتری نزدیک شود.
مراقبت از خود و تقویت تاب‌آوری عاطفی
تاب‌آوری عاطفی یعنی توانایی بازگشت به حالت تعادل پس از تجربه‌های دشوار. افرادی که با تله بی اعتمادی مواجه‌اند، می‌توانند با رعایت اصول خودمراقبتی مثل خواب کافی، تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و استفاده از تکنیک‌های ذهن آگاهی، اضطراب را کاهش داده و مقاومت روانی خود را بالا ببرند. ایجاد روابط مثبت و پذیرش خود نیز نقش مهمی در تقویت این توانمندی دارد.
مقابله با باورهای منفی
غلبه بر ذهنیت بی اعتمادی افراطی نیازمند بررسی و بازنگری افکار منفی است. پرسش از صحت این افکار و یافتن شواهد مخالف به فرد کمک می‌کند تا دیدگاه واقع‌گرایانه‌تری پیدا کند. تمرین قدردانی از دستاوردها و توانمندی‌ها نیز باعث تقویت اعتماد به نفس و تغییر نگرش منفی خواهد شد.
درمان طرحواره بی اعتمادی
طرحواره درمانی نوعی روان‌درمانی یکپارچه است که برای تغییر الگوهای فکری و رفتاری طولانی‌مدت و ناسازگار، طراحی شده است. این روش در شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای فکری مضر و در نتیجه اتخاذ روش‌های تفکر سازگارتر کمک می‌کند. در طرحوارهدرمانی، درمانگر برای درک و تصدیق تجربیات آزارنده مراجع تلاش می‌کند. او محیطی حمایت‌کننده ایجاد می‌کند که در تضاد با آن تجربیات است. این روش از رابطه درمانی به عنوان یک بستر شفابخش استفاده کرده و یک پایگاه امن ارایه می‌دهد. ایجاد یک رابطه امن و قابل اعتماد با درمانگر برای افراد با طرحواره بی اعتمادی حیاتی است، زیرا به مقابله با باور اصلی آنها مبنی بر آسیب دیدن از دیگران کمک می‌کند.
درمانگران مجرب سها کلینیک با صبر و تخصص، به شما کمک می‌کنند تا ریشه بی‌اعتمادی را شناسایی کرده و مرزهای سالم در روابط خود تعریف کنید. شما می‌توانید دوباره اعتماد کردن را تجربه و لمس کنید. برای دریافت مشاوره روانشناسی آنلاین ، همین حالا فرم ارزیابی رایگان سهاکلینیک را پر کنید و منتظر تماس همکاران ما باشید.
سوالات متداول
طرحواره بی اعتمادی چیست؟
داشتن این ذهنیت یعنی شما انتظار دارید دیگران با شما بدرفتاری کنند. به احتمال زیاد دیگران را غیرقابل اعتماد می‌دانید و انتظار دارید که آنها (در صورت داشتن فرصت) به شما دروغ بگویند، ازتان سواستفاده کنند، تحقیرتان کنند، فریب‌تان دهند یا حتی به شما آسیب برسانند.
درمان طرحواره بی اعتمادی چگونه است؟
طرحوارهدرمانی با تمرکز بر تجربیات دوران کودکی و خود رابطه‌ی درمانی، به ذهنیت ناسازگار میپردازد. به خاطر داشته باشید، تغییر این تلهها دشوار است اما با تعهد، ثبات و درمان مناسب، دستیابی به تغییرات مثبت ممکن است.
منابع
