تفاوت‌های بین شخصیت افراد را می‌توان برحسب پنج ویژگی اصلی که اغلب « مدل پنج عاملی شخصیت » نامیده می‌شود، تقسيم بندي کرد. در این مقاله با جزییات پنج عامل شخصیت بیشتر آشنا می‌شویم.
مدل پنج عاملی شخصیت چیست؟
مدل پنج عاملی شخصیت چیست؟ بسیاری از روانشناسان شخصیت معاصر بر این باورند که شخصیت، پنج بُعد اساسی دارد؛ آنها اغلب از این ابعاد با عنوان «5 عامل شخصیت یا بیگ فایو» یاد می‌کنند. هر یک از این ابعاد، بخش مهمی از نحوه تفکر، احساس و رفتار یک فرد را منعکس می‌کنند. پنج ویژگی مهم شخصیت عبارتند از:
- گشودگی به تجربه (کنجکاوی فکری و تخیل خلاق)
- برونگرایی (جامعه‌پذیری، ابراز وجود، نقطه‌ی مقابل درونگرایی)
- وجدان‌مندی (سازمان‌دهي، بهره وری، مسیولیت پذیری)
- سازگاری یا توافق‌پذیری (شفقت، احترام، اعتماد به دیگران)
- روان رنجوری (گرایش به اضطراب و افسردگی)
تصور می‌شود که شخصیت افراد، ترکیبی از هر یک از این پنج ویژگی مهم است. هنگامی که صفات اندازه‌گیری می‌شوند، برخی افراد در برخی ابعاد نمرات بالاتر و برخی دیگر نمرات کمتری مي‌گيرند. برای مثال، ممکن است فردی نمره وجدان‌مندی بالایی بگیرد، ولی سازگاری کمتری با دیگران داشته باشد و در سایر ویژگی‌ها نمره متوسط بگيرد.
این صفات در دوران بزرگسالی نسبتا ثابت می‌مانند.
مدل پنج عاملی شخصیت به طور گسترده توسط محققان حوزه‌ي شخصیت به کار برده می‌شود. با این حال، این تنها مدل توضیح‌دهنده شخصیت نیست و تعریف‌‌های گوناگونی برای بررسی ابعاد انسان وجود دارند.
مدل پنج عاملی شخصیت چه ویژگی‌هایی را معرفی می‌کند؟
توجه به این نکته مهم است که هر یک از پنج ویژگی شخصیتی اولیه، محدوده‌ای بین دو سر یک طیف را نشان می‌دهد. برای مثال، برونگرایی نشان‌دهنده یک طیف بین برونگرایی شدید و درونگرایی افراطی است. در دنیای واقعی، بیشتر مردم در جایی بین این دو نقطه قرار می‌گیرند. این پنج صفت معمولا به شرح زیر توصیف می‌شوند:
گشودگی به تجربه
در مدل پنج عاملی شخصیت ، گشودگی (یا گشودگی به تجربه) بر تخیل و بینش تاکید می‌کند. افرادی که نمره بالایی در این بُعد می‌گیرند، طیف وسیعی از علایق دارند. آنها در مورد دنیا و افراد دیگر کنجکاو هستند و مشتاق یادگیری چیزهای جدید و لذت بردن از تجربیات تازه اند.
افراد دارای نمره بالا در این ویژگی، همچنین تمایل بیشتری به ماجراجویی و خلاقیت دارند. برعکس، افرادی که در این ویژگی شخصیتی نمره پایین می‌گیرند، اغلب بسیار سنتی‌تر اند و ممکن است با تفکر انتزاعی مشکل داشته باشند.
نمرات بالا
- بسیار خلاق اند
- برای امتحان چیزهای جدید آماده اند
- بر رویارویی با چالش‌های جدید تمرکز دارند
- از فکر کردن به مفاهیم انتزاعی لذت می‌برند
نمرات پایین
- تغییر را دوست ندارد
- از چیزهای جدید لذت نمی‌برد
- در برابر ایده‌های جدید مقاومت می‌کنند
- خیلی اهل تخیل نیستند
- از مفاهیم انتزاعی یا نظری بیزار اند
وجدان‌مندی
وجدان‌مندی یا وظیفه‌شناسی با سطوح بالای اندیشمندی، کنترل تکانه و رفتارهای هدفمند تعریف می‌شود. افراد بسیار وظیفه‌شناس، تمایل دارند که بسیار منظم و ذهن‌آگاه نسبت به جزییات باشند. آنها از قبل برنامه‌ریزی می‌کنند، به این فکر می‌کنند که چگونه رفتارشان بر دیگران تاثیر می‌گذارد و مراقب ضرب الاجل‌ها هستند.
فردی که در این ویژگی شخصیتی امتیاز کمتری می‌گیرد، ساختارمندی و نظم کمتری دارد. او ممکن است انجام کارها را به تعویق بیندازد. گاهی نیز ضرب الاجل‌ها را به طور کامل از دست می‌دهد.
نمرات بالا
- زمانی را صرف آماده شدن برای یک کار می‌کند
- کارهای مهم را فورا به پایان می‌رساند
- به جزییات توجه می‌کند
- از داشتن یک برنامه مشخص لذت می‌برد
نمرات پایین
- ساختار و برنامه را دوست ندارد
- ریخت و پاش می‌کند و مراقب اوضاع نیست
- نمی‌تواند اشیا را بازگرداند یا آنها را به جایی که تعلق دارند برگرداند
- کارهای مهم را به تعویق می‌اندازد
- وظایف ضروری یا محول شده را انجام نمی‌دهد
برونگرایی
برونگرایی یک ویژگی دیگر در مدل پنج عاملی شخصیت است که با تحریک‌پذیری، جامعه‌پذیری، پرحرفی، جریتمندی و میزان بالایی از ابراز هیجانی مشخص می‌شود. افرادی که برونگرایی بالایی دارند، انرژی خود را از موقعیت‌های اجتماعی می‌گیرند. بودن در کنار دیگران به آنها کمک می‌کند تا احساس انرژی و هیجان داشته باشند.
افرادی که از نظر این ویژگی شخصیتی پایین اند یا درونگرا هستند، تمایل بیشتری به در پیش گرفتن رفتارهای محتاطانه دارند. آنها انرژی کمتری برای وقت‌گذرانی در محیط‌های اجتماعی دارند و رویدادهای اجتماعی ممکن است به آنان احساس خستگی دهد. درونگراها اغلب برای «شارژ شدن» به یک دوره خلوت و سکوت نیاز دارند.
نمرات بالا
- از بودن در مرکز توجه لذت می‌برد
- دوست دارد آغازگر گفتگوها باشد
- از ملاقات با افراد جدید لذت می‌برد
- دایره اجتماعی وسیعی از دوستان و آشنایان دارد
- پیدا کردن دوستان جدید برایش آسان است
- وقتی در اطراف افراد دیگر است، احساس شعف می‌کند
- معمولا قبل از فکر کردن، صحبت می‌کند
نمرات پایین
- تنهایی را ترجیح می‌دهد
- وقتی مجبور است زیاد معاشرت کند، احساس خستگی می‌کند
- شروع مکالمه را دشوار می‌بیند
- به گپ‌زدن‌های بی‌هدف بی‌علاقه است
- قبل از صحبت به دقت به مسایل فکر می‌کند
- از بودن در مرکز توجه بیزار است
سازگاری یا توافق‌پذیری
این ویژگی در مدل پنج عاملی شخصیت، شامل ویژگی‌هایی مانند اعتماد، نوع‌دوستی، مهربانی و سایر رفتارهای جامعه‌دوستانه است. افرادی که سازگاری بالایی دارند، تمایل بیشتری به همکاری دارند، در حالی که افرادی که در این ویژگی پایین‌تر هستند، تمایل بیشتری به رقابت دارند و گاهی اوقات حتی دست به کنترل و دستکاری می‌زنند.
نمرات بالا
- علاقه زیادی به افراد دیگر دارد
- به دیگران اهمیت می‌دهد
- نسبت به دیگران احساس همدلی و دغدغه‌مندی دارد
- از مشارکت در شادی دیگران لذت می‌برد
- به کسانی که نیازمند کمک اند، کمک می‌کند
نمرات پایین
- به مردم علاقه چندانی ندارد
- به احساسات دیگران اهمیتی نمی‌دهد
- علاقه چندانی به مشکلات دیگران ندارد
- به دیگران توهین می‌کند
- دیگران را برای رسیدن به منفعت خود، دستکاری می‌کند
روان‌رنجوری
روان‌رنجورخویی یک ویژگی در مدل پنج عاملی شخصیت است که با غم و اندوه، بدخلقی و بی‌ثباتی عاطفی مشخص می‌شود. افرادی که در بُعد روان‌رنجوری بالا هستند، معمولا دچار نوسانات خلقی، اضطراب، تحریک‌پذیری و اندوه اند. کسانی که در این ویژگی شخصیتی پایین اند، از نظر عاطفی پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر هستند.
نمرات بالا
- استرس زیادی را تجربه می‌کند
- در مورد بسیاری از مسایل نگران است
- به سادگی ناراحت می‌شود
- تغییرات چشمگیر خلق و خو دارد
- احساس اضطراب می‌کند
- پس از رویدادهای استرس زا برای بازگشت به حالت قبلی مشکل دارد
نمرات پایین
- ثبات عاطفی دارد
- با استرس به خوبی مقابله می‌کند
- به ندرت احساس غم یا افسردگی می‌کند
- زیاد نگران نیست
- بسیار آرام است
مدل پنج عاملی شخصیت چگونه ارزیابی می‌شود؟
پنج صفت مهم معمولا با استفاده از پرسشنامه شخصیت نئو ارزیابی می‌شوند.
تعدادی از گویه‌ها برای سنجش پنج ویژگی مهم شخصیت شامل موارد زیر است:
- «در مورد مسایل مختلف بسیار کنجکاوم» (برای گشودگی)
- «منظم ام، دوست دارم همه چیز را مرتب نگه دارم» (برای وجدان‌مندی)
- «برون‌گرا و اجتماعی هستم» (برای برونگرایی)
- «مهربان هستم» (برای سازگاری)
- « بدخلقم، نوسانات خلقی بالا و پایین دارم» (برای روان رنجوری)
از آزمون نئو در انواع مشاوره روانشناسی استفاده می‌شود.
چه کسی پنج ویژگی شخصیتی مهم را ایجاد کرد؟
مدل پنج عاملی شخصیت ریشه در کار محققان مختلف دارند که به دهه 1930 باز می‌گردد. در سال 1961، ارنست توپس و ریموند کریستال مدل پنج عاملی شخصیت را شناسایی کردند که دیگران آنها را دوباره تحلیل کرده و نامشان را تغییر دادند. لوییس گلدبرگ در سال 1981 از واژه پنج بزرگ (بیگ فایو) برای توصیف این عوامل گسترده استفاده کرد.
بیشتر بخوانید: ده اصل بنيادين تئوری انتخاب
پنج ویژگی مهم و سایر تست‌های شخصیت
راه‌های مختلفی برای نشان دادن ویژگی‌های اصلی شخصيت پیشنهاد شده است و محققان همچنان در مورد تعداد ویژگی‌های متمایز قابل اندازه‌گیری اختلاف نظر دارند. تا آنجا که به روانشناسان مربوط می‌شود، مدل پنج عاملی شخصیت بر بقیه نظریات غالب است.
خارج از روانشناسی آکادمیک، تست‌هایی که هدفشان طبقه بندی افراد بر اساس تیپ‌های شخصیتی است – از جمله
Myers-Briggs/MBTI و Enneagram بسیار محبوب هستند؛ هرچند بسیاری از متخصصان به دلایل علمی با چنین تست‌هایی مخالفت می‌کنند.
مدل پنج عاملی شخصیت دارای نقاط قوت مفهومی و تجربی است که ديگر آزمون‌ها فاقد آن هستند.
بیشتر بخوانید: تله های زندگی
آیا آزمون های پنج ویژگی مهم، محدودیت های شناخته شده ای دارند؟
بله. برخی مدل پنج عاملی شخصیت را به دلیل منشا آن در داده‌ها به جای تیوری مورد انتقاد قرار داده‌اند و استدلال کرده‌اند که این مدل همه ویژگی‌های اساسی را در بر نمی‌گیرد.
نظرات وسوالات خود را با ما در میان بگذارید.
منابع:
https://www.psychologytoday.com
مرکز مشاوره سها به عنوان بهترین کلینیک روانشناسی در تهران آماده ارائه برترین خدماتروانشناسی بالینی به صورت آنلاین، تلفنی و حضوری می‌باشد.
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
