آنهدونیا یا بی‌لذتی، به معنای ناتوانی یا کاهش توانایی در تجربه‌ی لذت است. این می‌تواند شامل فقدان انگیزه برای جستجوی لذت یا فقدان لذت از فعالیت‌های لذتبخش و یا هر دو باشد. این نشانه، یکی از علایم اولیه‌ی افسردگی و همچنین چندین مسیله‌ی روانشناختی دیگر است. در این مقاله می‌خوانیم آنهدونیا چیست، انواع مختلف آن کدامند و علایم، علل و درمان احتمالی آن چیست.
آنهدونیا چیست؟ ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا (DSM-5)، آنهدونیا را به عنوان یک علامت اصلی افسردگی، بدین صورت تعریف می‌کند: «کاهش چشمگیر علاقه یا لذت به تقریبا همه‌ی فعالیت‌ها». این وضعیت، مشابه زمانی نیست که به دلیل خستگی یا دلزدگی علاقه‌ی خود را به چیزی از دست می‌دهید. در عوض، آنهدونیا وقتی رخ میدهد که از بیشتر یا همه‌ی فعالیت‌هایی که زمانی از آنها لذت می‌بردید، دیگر لذت نمی‌برید.
مولفه‌های آنهدونیا
- مولفه‌ی انگیزشی: که با کاهش میل به جستجوی تجربیات لذتبخش مشخص می‌شود (مثلا انتظارکشیدنِ مشتاقانه برای پخش فیلم مورد علاقه یا ملاقات یکی از اعضای محبوب خانواده)
- مولفه‌ی واکنشی: که کاهش توانایی در تجربه احساسات مثبت در پاسخ به فعالیت‌هایی است که قبلا باعث لذت می‌شدند (مانند گذراندن وقت با دوستان، غذا خوردن یا سرگرمی‌های لذتبخش قبلی)
افراد ممکن است یک یا هر دو مولفه‌ی آنهدونیا را تجربه کنند.
آنهدونیا در چه بیماری‌هایی دیده می‌شود؟
DSM-5 آنهدونیا را به عنوان یکی از نشانه‌های اصلی اختلال افسردگی اساسی شناسایی می‌کند. به علاوه، آنهدونیا اغلب با عارضه‌هایی از جمله موارد زیر مرتبط است:
- اختلال دو قطبی
- اسکیزوفرنی
- اختلال مصرف مواد
- درد مزمن
- بیماری پارکینسون
- آلزایمر
- اختلالات خوردن
- اختلال استرس پس از تروما
- اختلالات طیف اوتیسم
تجربه‌ی آنهدونیا ممکن است بر اساس عارضه‌ی زیربنایی، متفاوت باشد. برای مثال، پژوهشی نشان داده است که افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی ممکن است مولفه انگیزشی آنهدونیا را به جای مولفه‌ی واکنشی تجربه کنند.
در نتیجه، این افراد می‌توانند همچنان در پاسخ به محرک‌های لذتبخش، لذت را تجربه کنند، اما انگیزه‌ای برای جستجوی چنین تجربیاتی ندارند. در همین حال، تحقیقات دیگری نشان داده است که افراد مبتلا به اختلال افسردگی اساسی نسبت به افرادی که دارای بیماری‌هایی همچون اسکیزوفرنی، اختلال مصرف مواد، پارکینسون و درد مزمن هستند، از بی‌لذتی شدیدتری رنج می‌برند.
انواع آنهدونیا و علایم آن
انواع آنهدونیا چیست؟ بسیاری از مطالعات آنهدونیا را به دو دسته تقسیم می‌کنند: جسمانی و اجتماعی.
-
آنهدونی جسمی
آنهدونی جسمی با کاهش علاقه و لذت در درگیر شدن در تجربیات فیزیکی مانند غذاخوردن، ورزش و تعاملات جنسی تعریف می‌شود.
علایم آنهدونی جسمی عبارتند از:
- کاهش علاقه به صمیمیت جسمی
- از بین رفتن لذت نسبت به چشیدن خوراکی‌ها
- کاهش لذت از احساسات فیزیکی، مانند رقصیدن، بوی گل یا تماشای غروب آفتاب
-
آنهدونی اجتماعی
بی‌لذتی اجتماعی با کاهش علاقه و لذت در مشارکت اجتماعی تعریف می‌شود. در حالی که بی‌لذتی اجتماعی مستلزم کناره‌گیری اجتماعی است، اما شباهتی به اضطراب اجتماعی ندارد. اضطراب اجتماعی از ترس از تعاملات اجتماعی ناشی می‌شود، در حالی‌که بی‌لذتی اجتماعی، خوشایندبودن تعاملات اجتماعی را کم می‌کند.
علایم آنهدونی اجتماعی عبارتند از:
- کناره گیری اجتماعی
- روابط شخصی کمتر
- ترجیح دادنِ تنهایی
- کاهش مهارت‌های اجتماعی
- کاهش لذت از تعامل اجتماعی
آنهدونیا و روابط
آنهدونیا، روابط شما را با دوستان و اعضای خانواده به چالش می‌کشد. با از بین رفتن پاداش لذت، انگیزه‌ای برای وقت‌گذرانی با دیگران نمی‌ماند. ممکن است دعوت‌ها را رد کنید و از رویدادهایی مانند کنسرت‌ها، مهمانی‌ها و حتی گردهمایی‌های کوچک صرف نظر کنید، زیرا دیگر فایده‌ای در شرکت در آنها نمی‌بینید.
روابط با بازخورد مثبت رشد می‌کنند و بدون آن پژمرده می‌شوند: تصور کنید نتوانید به عزیزتان بگویید که دوستش دارید. یا نتوانید بابت روز خوبی که با او سپری کردید، از وی قدردانی کنید. اگر دچار آنهدونیا باشید، انجام این کارها از توان‌تان خارج است. زیرا در واقع هیچ حس لذت و خرسندیی ندارید. در همین حال، از دست دادن میل جنسی می‌تواند اثری منفی بر یک رابطه عاشقانه بگذارد.
همچنین شایان ذکر است که برخی دانشمندان معتقدند آنهدونیا همیشه یک موضوع سیاه یا سفید نیست. ممکن است به جای از بین رفتن کامل احساس شادی متوجه شوید که احساسات مثبت‌تان کم‌رنگ شده است. به عبارت دیگر، شاید همچنان عاشق خوردن بستنی شکلاتی یا گوش دادن به موسیقی جاز باشید؛ اما به دلایلی که نمی‌توانید توضیح دهید، دیگر آن چیزها را به اندازه گذشته دوست ندارید.
علل آنهدونیا
علل آنهدونیا چیست؟ به طور کامل مشخص نیست که چه چیزی باعث آنهدونیا می‌شود، اما پژوهشگران بر این باورند که این وضعیت از تغییراتی در مغز ناشی می‌شود.
برخی مطالعات نشان داده‌اند بخش‌هایی از مغز که افراد را قادر می‌سازد تا پاداش‌ها را پیش‌بینی کنند و آنها را برای جستجوی پاداش ترغیب می‌کند، در افراد مبتلا به آنهدونیا دچار اختلال شده است. این موضوع، توانایی آنها را برای اتخاذ تصمیماتی که منجر به تجربه‌های لذتبخش می‌شود، کاهش میدهد.
یک مطالعه نشان داد که کودکان مبتلا به آنهدونیا، سطوح پایین‌تری از اتصال بین نواحی مغزی درگیر با برانگیختگی و پردازش پاداش دارند. همچنین کاهش فعال‌سازی در مناطق خاصی از مغز در طول پیش‌بینی پاداش در آنها مشاهده شد.
عوامل خطر برای آنهدونیا چیست؟
اگر تشخیص افسردگی یا اسکیزوفرنی گرفته‌اید، در معرض خطر بالای ابتلا به آنهدونیا هستید. سایر عوامل خطر عبارت اند از:
- ابتلا به اختلال استرس پس از تروما
- یک بیماری مزمن که کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار میدهد
- ابتلا به یک اختلال خوردن
با این حال، هر کسی که دستخوش آنهدونیا می‌شود، به یک عارضه سلامت روان مبتلا نیست.
تست آنهدونیا (تست بی لذتی)
مقیاس لذت اسنیت-همیلتون (SHAPS) معمولا برای ارزیابی بی‌لذتی در افراد مبتلا به افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان استفاده می‌شود. بهتر است متخصص این تست را تفسیر کند.
تشخیص آنهدونیا
در محیط بالینی، یک متخصص پزشکی یا سلامت روان می‌تواند با پرسیدن سوالاتی در مورد خلق و خوی بیمار و سایر پاسخ‌های عاطفی وی به فعالیت‌های لذتبخش، آنهدونیا را تشخیص دهد. متخصصان همچنین احتمالا پرسشنامه‌ای مانند مقیاس لذت اسنیت-همیلتون (SHAPS)را برای ارزیابی بی‌لذتی در افراد مبتلا به افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان اجرا می‌کنند.
از آنجایی که آنهدونیا اغلب علامتی برای سایر عارضه‌هاست، ممکن است بیماران از نظر سلامت روان یا بیماری‌های جسمی زمینه‌ای نیز مورد ارزیابی قرار گیرند. در نتیجه، احتمالا یک معاینه فیزیکی یا آزمایش خون انجام شود تا مشخص شود آیا مشکلات پزشکی دیگری در بروز آنهدونیا دخیل هستند یا خیر.
درمان آنهدونیا
درمان آنهدونیا چیست؟ درمان آنهدونیا دشوار است. ممکن است برای درمان مشکلات مختلف سلامت روان که اغلب با آن همراه است، دارو تجویز شود. با این حال تحقیقات نشان داده اند داروهایی که معمولا برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، در واقع توانایی مغز را برای پردازش پاداش‌ها کاهش می‌دهند، از هیجانات می‌کاهند و برای تسکین آنهدونیا کار چندانی از دست‌شان بر نمی‌آید.
کتامین
اخیرا پیشرفت‌های امیدوارکننده‌ای در درمان آنهدونیا صورت گرفته است. برای مثال، مطالعه‌ای نشان داد که تزریق بی حس کننده‌ی کتامین، آنهدونی را در افراد مبتلا به افسردگی دوقطبی مقاوم به درمان کاهش میدهد. این نشان‌دهنده‌ی روشی احتمالی برای کمک به مبتلایان به این بیماری است.
گفتگو درمانی
کارآزمایی‌های بالینی در حال حاضر برای ایجاد نوعی گفتگو درمانی مخصوص آنهدونیا در حال انجام است. این درمان شامل ارایه‌ی تکالیف هفتگی به بیماران مانند شرکت در یک مهمانی یا دعوت از یک دوست برای شام می‌شود. هدف درمان این است که با شرکت دادن مبتلایان در فعالیت‌هایی که به آنها احساس ارزشمندی یا مهم بودن میدهد، بر کمبود انگیزه و فقدان پیش‌بینیهای مثبت آنان غلبه کند.
با انجام این کار، محققان امیدوارند یک حلقه بازخورد مثبت ایجاد کنند که در نهایت افراد مبتلا به آنهدونیا را به سمت تصمیم‌گیری فعالانه برای شرکت در رویدادهای اجتماعی سوق دهد. (و حتی به آنان بیاموزد که مشتاقانه منتظر شرکت در آنها باشند)
با وجود این پیشرفت‌ها، در حال حاضر، هنوز روش خاصی برای درمان مستقیم آنهدونیا وجود ندارد. اگر احساس می‌کنید از بی‌لذتی رنج می‌برید، بهترین گزینه این است که به دنبال یک متخصص سلامت روان و مشاوره روانشناسی باشید تا وضعیت‌تان را ارزیابی کند. او می‌تواند دورهای درمانی ترتیب دهد که به شما کمک می‌کند به فعالیت‌هایی که قبلا از آنها لذت می‌بردید، علاقه‌مند شوید و دوباره لذت را تجربه کنید.
داروها
درمان ممکن است افزون بر گفتگودرمانی، با داروهای تجویزی مانند ضد افسردگی‌ها همراه باشد. در برخی موارد، دسته‌های دیگری از داروها ممکن است توصیه شوند. پزشک به شما کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی مناسب برای خود ایجاد کنید.
لازم است تا داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید و در صورت داشتن عوارض جانبی به او اطلاع دهید. آنها ممکن است تشخیص دهند که دارو نیاز به تنظیم دوز یا تعویض دارد.
داروها به طرق مختلف بر افراد تاثیر می‌گذارند. دارویی که برای شما موثر است، ممکن است برای فرد دیگری با علایم مشابه اثربخش نباشد.
شما بنویسید؛ آیا احساس می‌کنید احساس لذت خود را از دست داده اید؟ چه علایمی شما را به این فکر رسانده است؟ چه روش‌های درمانی‌ای را برای این مسیله دنبال کرده اید؟ کارشناسان ما در بخش نظرات پاسخگوی شما هستند.
منابع:
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
