اختلال شخصیت پارانوئید و علایم ظاهری آن

اختلال شخصیت پارانوئید یا Paranoid Personality Disorder (PPD) یکی از اختلالات شخصیت گروه A است که شامل شیوه‌های عجیب یا غیرعادی تفکر می‌شود. در این مقاله به این موضوعات می‌پردازیم که پارانوئید یا پارانویا چیست، چه علایم و عوارضی دارد، علل شکل‌گیری آن چیست و روش‌های درمان آن از جمله مشاوره آنلاین برای پارانویا چگونه‌اند. در بخش پایانی مقاله به چند پرسش متداول پاسخ خواهیم داد.

روایت مراجع

سارا (نام‌ها مستعار و روایت تغییر کرده است) از مراجعین مرکز مشاوره روانشناسی سها تعریف می‌کند:

«وقتی با مهدی آشنا شدم، خیلی محتاط بود. اوایل فکر می‌کردم این یعنی آدم منطقی‌ایه. اوایل که می‌گفت «دوستات پشت سرت حرف می‌زنن» یا «همکارت نگاه خوبی بهت نداره»، فکر می‌کردم نگرانمه. اما کم‌کم همه چیز عجیب شد. موبایلمو چک می‌کرد، به هر پیام ساده‌ای شک می‌کرد، می‌گفت «همه علیه منن» یا «تو هم مثل بقیه می‌خوای منو بازی بدی». با اینکه قبل از ازدواج داشتم علائم ظاهری افراد پارانوئید رو توش می‌دیدم، اما جدی نگرفتم. فکر می‌کردم بعدا درست می‌شه. حالا… حالا می‌فهمم اون فقط محتاط نبود؛ دچار سوظن شدیده. زندگی کنار این آدم، یه زندونه که دورش دیواری از بی‌اعتمادی داره. الان فقط می‌خوام کمکم کنید حداقل به مشاوره تلفنی از خونه راضیش کنم.»

پارانویا چیست؟

پارانویا وضعیتی است که به شما این حس را می‌دهد که به نوعی تحت تهدید هستید؛ مثلا فکر می‌کنید افرادی شما را زیر نظر گرفته‌اند یا علیه شما با نیات بدی رفتار می‌کنند، حتی وقتی که هیچ مدرکی دال بر صحت این موارد وجود ندارد. پارانویا برای بسیاری از افراد در یک مقطع زمانی اتفاق می‌افتد. حتی زمانی که می‌دانید نگرانی‌های شما مبتنی بر واقعیت نیستند، اگر به مدت طولانی اتفاق بیفتند، می‌توانند نگران‌کننده باشند.

اختلال شخصیت پارانوئید چیست؟

اختلال شخصیت پارانوئید (PPD) یا پارانویای بالینی وضعیت شدیدتری است. این یک عارضه‌ی نادر سلامت روان است که باعث می‌‎شود فکر کنید دیگران بی‌انصاف‌اند، دروغ می‌گویند یا فعالانه در تلاش‌اند تا به شما آسیب بزنند، در حالی که هیچ مدرکی وجود ندارد. PPD حالتی است که در آن فرد همیشه نسبت به دیگران بی‌اعتماد و مشکوک است. این بی‌اعتمادی طولانی‌مدت است، اما فرد دچار بیماری‌های شدید روانی مثل اسکیزوفرنی نیست.

تجربه مراجع: «اوایل که می‌گفت «دوستات پشت سرت حرف می‌زنن» یا «همکارت نگاه خوبی بهت نداره»، فکر می‌کردم نگرانمه. اما کم‌کم همه چیز عجیب شد.»

اضطراب در مقابل افکار پارانوئید

علایم پارانویا

علایم پارانویا شامل سوظن و تردید غیرمنطقی است. گفتیم که پارانویا در حالت شدید به PPD تبدیل می‌شود. در این حالت افراد ممکن است:

• • نسبت به تعهد، وفاداری یا قابل‌اعتماد بودن دیگران شک داشته باشند و باور کنند که دیگران در حال سواستفاده یا فریب آن‌ها هستند.

  • تمایلی به اعتماد کردن یا در میان گذاشتن اطلاعات شخصی با دیگران نداشته باشند، چون می‌ترسند از آن اطلاعات علیه‌شان استفاده شود.

  • کینه‌توز باشند و به‌راحتی نبخشند.

  • بسیار حساس بوده و انتقاد را به‌سختی بپذیرند.

  • در حرف‌های بی‌اهمیت یا نگاه‌های معمولی دیگران، معانی پنهان و تهدیدآمیز ببینند.

  • حملاتی را علیه شخصیت خود احساس کنند که برای دیگران قابل‌ تشخیص نیست.

  • مدام و بدون دلیل منطقی، به وفاداری همسر یا شریک عاطفی‌شان شک داشته باشند.

  • در روابطشان سرد باشند و برای جلوگیری از خیانت، رفتار کنترل‌گرانه یا حسادت‌آمیز نشان دهند.

  • نقش خودشان را در مشکلات یا درگیری‌ها نبینند و فکر کنند همیشه حق با آن‌هاست.

  • در آرام‌گرفتن و استراحت مشکل داشته باشند.

  • رفتاری خصمانه، با لجبازی و ستیزه‌جویانه داشته باشند.

نمونه‌هایی از افکار پارانوئید

پارانویا برای هرکسی به شکل متفاوتی بروز می‌کند، اما مضامین رایج آن عبارت اند از:

• فکر می‌کنید ممکن است کسی از شما دزدی کند، به‌تان صدمه بزند یا شما را بکشد.
• احساس می‌کنید همه به شما خیره شده‌اند یا درباره شما صحبت می‌کنند.
• فکر می‌کنید مردم عمدا سعی می‌کنند شما را کنار بگذارند یا احساس بدی در شما ایجاد کنند.
• فکر می‌کنید که دولت، یک سازمان یا فردی به دنبال جاسوسی شما است یا شما را تعقیب می‌کند.
• شما برخی از حالات چهره‌ای را در میان دیگران (غریبه‌ها یا دوستان) به عنوان نوعی شوخی تمسخرآمیز درباره خودتان تفسیر می‌کنید.
• فکر می‌کنید مردم به شما می‌خندند یا پشت سرتان درباره‌ شما بدگویی می‌کنند.

وقتی درباره نشانه‌های PPD مطالعه می‌کنیم، خوب است توجه داشته باشیم که آیا کسی را با این ویژگی‌ها می‌شناسیم؟ آیا این علایم شبیه نامزد یا همسرمان است؟ آیا خودمان این را علایم را تجربه کرده‌ایم؟ برای مثال، وقتی سارا شروع به گذاشتن قرار عاشقانه با مرد محبوبش کرد، متوجه شد که برخی از خصوصیات فهرست بالا در او وجود دارد، اما او آنها را نادیده گرفت یا با خودش فکر کرد که به مرور زمان این خصایص از بین خواهند رفت یا تاثیر چندانی بر وی ندارند. او سخت در اشتباه بود. شخصیت پارانوئید سرسخت است و آنهایی که با شخص مبتلا زندگی می‌کنند، بهای عاطفی سنگینی را می‌پردازند.

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت اسکیزوئید

علایم ظاهری افراد پارانوئید چیست؟

علائم ظاهری افراد پارانوئید نشانگانی هستند که در ظاهر افراد مبتلا به PPD مشاهده می‌کنیم. هنگامی که سخنان قربانیان در زندگی با افراد دچار پارانویا را با ویژگی‌های رفتاری شناخته شده شخصیت پارانوئید کنار هم می‌گذاریم، تصویر بهتری از این افراد به دست می‌آید که می‌تواند در شناسایی بهتر آنها کمک‌مان کند. عبارات بعدی برخی از توصیفاتی هستند که از جانب قربانیان ارتباط با شخص دچار PPD ذکر شده اند. می‌توانید این موارد را در کنار علایم رسمی مد نظر داشته باشید؛ چنین فردی ظاهرا:

• به شدت اخلاق‌مدار و قضاوت‌گر است.
• معمولا نیات دیگران از جمله همسر، خانواده یا همکاران را زیر سوال می‌برد.
• محتاط، مخفی‌کار و حقه‌باز است، یا فکر می‌کند اطرافیانش چنین هستند.
• افکار و عقاید انعطاف‌ناپذیر دارد.
• مدت طولانی کینه‌توز است و خطاهای دیگران را حتی پس از گذشت سالیان طولانی، نمی‌بخشد.
• شکایت‌ها و ناخشنودی‌های مزمن دارد؛ هرگز راضی نمی‌شود که اطرافیان با او صادق هستند یا همیشه تصور می‌کند یک جای کار دیگران می‌لنگد.
• ادعا می‌کند که شکست‌های گذشته در کار، زندگی یا روابطش، تقصیر مستقیم دیگران بوده است.
• نیاز به کنترل شدید اعضای خانواده یا عزیزان دارد و ممکن است شما را سخت کنترل کند.
• به نظر می‌رسد که هرگز خوشحال نیست؛ اغلب اوقات مضطرب، بی‌قرار یا عصبانی است. انگار که همیشه یک تهدید در حال ظهور «آن بیرون» وجود دارد.
• دایما به دنبال شواهدی است که نشان دهد دیگران در نهایت او را ناامید می‌کنند یا از او سواستفاده می‌کنند.
• وفاداری و روراستی دیگران، حتی عزیزانش را بدون مدرک زیر سوال می‌برد یا در نظرات دیگران معنایی نهفته می‌بیند.
• وقتی اعضای خانواده یا همسرش با همسایگان، مامور پست یا غریبه‌های بی‌آزار تعامل می‌کنند، او مشکوک می‌شود و از اعضای خانواده یا همسر بازجویی می‌کند.
• شما از زمان وارد شدن به رابطه با این فرد، با تعداد کمتری از دوستان قدیمی یا اعضای خانواده‌ی خود ملاقات می‌کنید.
• زمانی که از خانه دور هستید، باید جواب پس بدهید و همه چیز را برای او توضیح دهید. این یکی دیگر از علائم ظاهری افراد پارانوئید است.
• زمانی که با تلفن صحبت می‌کنید، مشغول ایمیل‌هایتان هستید، با دیگران گفتگو می‌کنید و در کل هر کاری که شما انجام می‌‌دهید ولی او در آن مشارکت ندارد، به وی بر می‌خورد یا از شما می‌رنجد.
• او شما یا دیگران را با القابی مثل «احمق»، «ساده‌لوح» یا «نادان» یا به هر شیوه دیگری تحقیر می‌کند، زیرا دانش و درک خود را بسیار عالی می‌داند.
• از زمانی که با این فرد وارد رابطه شده‌اید، کمتر خوشحال هستید، کمتر با دیگران معاشرت می‌کنید یا اعتماد به نفس کمتری دارید. یا متوجه می‌شوید که بیشتر اوقات در مورد واکنشی که او قرار است نشان دهد، دلشوره دارید یا عصبی و مضطرب هستید.

تشخیص علائم ظاهری افراد پارانوئید بر عهده‌ی متخصص سلامت روان است. چنانچه به حضور برخی از علایم بالا در خود یا یکی از عزیزانتان مشکوک شدید، بهتر است به یک مشاوره روانشناسی مراجعه کنید و از او مشورت بخواهید.

وقتی اعضای خانواده یا همسرش با همسایگان، مامور پست یا غریبه‌های بی‌آزار تعامل می‌کنند، او مشکوک می‌شود و از اعضای خانواده یا همسر بازجویی می‌کند.

عوارض اختلال شخصیت پارانوئید

شیوه‌ی تفکر شخصیت پارانوئید، می‌تواند در توانایی فرد در حفظ روابط اختلال ایجاد کند. ممکن است کارکرد اجتماعی فرد و عملکردش در محیط کار تحت‌الشعاع قرار بگیرد. در بسیاری از موارد، علائم ظاهری افراد پارانوئید ممکن است آنها را وارد درگیری‌های قضایی کند. احتمال دارد او افراد یا شرکت‌هایی را که به آنها مظنون‌ است، تحت تعقیب قرار دهد. این اختلال می‌تواند منجر به ظهور پرخاشگری و خشم در فرد نسبت به دیگران شود. این افراد ممکن است به تدریج منزوی و دچار افسردگی شوند.

علل PPD

دانشمندان علت دقیق PPD را نمی‌دانند. اما علل احتمالی شامل ترکیبی از عوامل محیطی و زیستی است. پژوهشگران دریافتند که در کودکی غفلت روانی و غفلت جسمی نقش مهمی در رشد شخصیت پارانوئید در نوجوانی و اوایل بزرگسالی دارند.

عوامل خطر

با اینکه متخصصان علت دقیق این اختلال را نمی‌دانند، چندین عامل خطر وجود دارد که احتمال بروز علائم PPD را در بزرگسالی پیش‌بینی می‌کند. این موارد عبارت اند از:

• استرس شدید خصوصا در طول کودکی
• بدرفتاری جسمی
• غفلت هیجانی و جسمی از جانب مراقبین
• رفتارهای خشن و پرخاشگرانه‌ی مزمن از سوی والدین
• رنج بردن از صدمات شدید در اوایل کودکی
• ترومای مغزی
• محیط زندگی ناپایدار
• ازدواج نکردن
• از دست دادن همسر، جداشدن یا طلاق گرفتن

بودن این عوامل در زندگی شما بدین معنا نیست که الزاما به اختلال شخصیت پارانوئید دچار خواهید شد. اما آنها می‌توانند در کنار عوامل زیستی و محیطی، خطر ابتلای شما را به این وضعیت بالاتر ببرند. طبق مطالعات، پارانویا در افرادی که در گروه‌های اقلیت هستند یا وضعیت اقتصادی پایینی دارند، بالاتر است؛ زیرا این محیط‌ها استرس بیشتری تولید می‌کنند و تجربه‌ی استرس شدید با این وضعیت ارتباط دارد.

نامزدتان درگیر پارانویا است؟ تا دیر نشده، برای دریافت مشاوره ازدواج کلیک کنید.

مقابله با پارانویا

اگر احساس می‌کنید که در حال از دست‌دادن ارتباط خود با واقعیت هستید، یک پزشک یا متخصص سلامت روان بهترین نقطه برای شروع است. از آنجایی که هنوز متوجه غیرمنطقی بودن افکارتان هستید، کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای بهبودی انجام دهید.

استرس شدید خصوصا در طول کودکی از علل اختلال شخصیت پارانوئید است.

برای شروع، مهم است که یک رژیم غذایی متعادل و سالم داشته باشید، ورزش کنید و از خواب کافی برخوردار باشید. همه این‌ها بخشی از تعادل روانی هستند که می‌توانند به دور نگه داشتن افکار PPD کمک کنند.

پس از آن، صحبت‌کردن با خود در مورد افکار PPD می‌تواند مفید کند. توجه داشته باشید که این مورد تنها زمانی مفید است که هنوز می‌توانید اعتراف کنید که که افکار نامعقولی دارید. واقع‌بینانه به مسایل نگاه کنید. به جای اینکه با خود فکر کنید «من دیوانه هستم» یا «من PPD دارم»، خودگویی‌هایی مانند این را امتحان کنید: «من نگران چیزی هستم که خیلی بعیده که درست باشه».

بیماری پارانوئید در مردان

بیماری پارانوئید در مردان شایع‌تر از زنان است. این اختلال در مردان با الگوی بی‌اعتمادی و سوظن نسبت به اطرافیان شناخته می‌شود. مردان مبتلا به این اختلال اغلب بدون داشتن شواهد کافی گمان می‌کنند که دیگران قصد آسیب یا فریب آن‌ها را دارند. بیماری پارانوئید در مردان همچنین می‌تواند با شک و تردید بی‌اساس نسبت به وفاداری همسرشان همراه باشد. دیگر علایم این وضعیت در مردها عبارت است از:

• بی‌اعتمادی و سوظن
• شک‌های بدون شواهد منطقی
• عدم تمایل به خودافشایی
• برداشت منفی از حرف‌ها یا کارهای بی‌ضرر دیگران
• کینه‌ورزی
• دعوا و جدل
• انزوای اجتماعی
• گوش به زنگی برای شناسایی تهدیدها

سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند

درمان پارانویا

حتی اگر پارانویای شما در حد یک بیماری روانی نباشد، چنانچه افکار PPD یا غیرمنطقی‌تان مانع انجام کارهای مورد علاقه‌تان شود، با یک روانشناس یا روانپزشک صحبت کنید. گفتگودرمانی یا انواعی از داروها می‌توانند به شما کمک کنند احساس بهتری را در خود شکل دهید یا وضعیت کلی‌تان را بهبود بخشید.

نمونه سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند: «فکر کردی یادم رفته پارسال تو سفر وقتی موبایلتو ازت خواستم ندادی گفتی نمی‌خوای چت مامانتو ببینم؟ فکر کردی باور کردم مامانت بوده و کس دیگه نبوده؟»

اغلب، افرادی که افکار PPD دارند به دنبال درمان نمی‌روند، زیرا متوجه غیرواقعی بودن افکارشان نیستد. اگر نگران یکی از دوستان یا اعضای خانواده خود هستید، با یک متخصص مشاوره خانواده تهران صحبت کنید یا از منابع معتبر در این باره مشورت بخواهید. یادتان باشد اگر در رابطه با یک فرد مبتلا به PPD هستید، به امید تغییر خود به خودی این وضعیت نمانید و حتما به دنبال کمک یا راهنمایی تخصصی از کلینیک روانشناسی باشید.

متاسفانه بیشتر افراد دچار اختلال شخصیت پارانوئید، علایم خود را نابجا نمی‌دانند و به دنبال درمان نمی‌روند. اما درمان به شکل گفتگو درمانی یا دارودرمانی در دسترس است.

• روان درمانی

روان درمانی یا گفتگو درمانی به شما کمک می‌کند تا نحوه‌ی مقابله با این اختلال را فرابگیرید، چگونگی ارتباط با دیگران را در موقعیت‌های اجتماعی یاد بگیرید و احساس سوظن خود را به سایرین کاهش دهید.

• دارو درمانی

داروها در صورتی که سایر عارضه‌ها همچون افسردگی یا اضطراب حاضر باشند، می‌توانند مفید واقع شوند. قرص بیماری پارانوئید وجود ندارد اما داروهایی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از ضد افسردگی‌ها، بنزودیازپین‌ها و تثبیت‌کننده‌های خُلق.

معمولا ترکیب دارودرمانی و روان درمانی اثربخش‌ترین حالت ممکن است.

سوالات متداول

چطور با همسرم که دچار اختلال شخصیت پارانوئید است، برخورد کنم؟

زیستن با شخصی که علایم اختلال شخصیت پارانوئید را دارد، نیازمند صبوری، شفقت و مرزگذاری‌های شخصی جدی است. اگر همسر شما دچار این وضعیت است، ممکن است موارد زیر کمک‌کننده باشد:

• آنها را به ادامه‌ی درمان تشویق کنید
• حرف‌هایتان را بدون کنایه و ابهام و واضح بزنید
• پذیرا باشید اما اتفاق غیرواقعی را تایید نکنید (با ملایمت به آنها کمک کنید تا واقعیت را آزمون کنند)
• محرک‌هایی را که می‌تواند علایم آنها را تشدید کند شناسایی و محدود کنید (علایم آنها تحت موقعیت‌های استرس‌آمیز بیشتر خواهد شد)
• اطلاعات کافی و لازم را به آنها بدهید
• بر نقاط قوت تاکید کنید
• آنها را نه به شکل بیمار، بلکه به عنوان انسان‌هایی کامل ببینید
• مراقبت از خود را فراموش نکنید

آیا پارانوئید با پارانویا تفاوتی دارد؟

پارانویا، احساس غیرمنطقی و ثابتی است مبنی براینکه دیگران قصد آسیب‌رسانی به فرد را دارند. سه نوع اصلی از پارانویا وجود دارد که شامل اختلالات شخصیت پارانوئید، اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی پارانوئید می‌شود.

سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند چیست؟

سوالات مشخصی طبق منابع معتبر وجود ندارد. با این حال سوالاتی که افراد پارانوئید میپرسند ممکن است شامل این موارد باشد: واقعا داری راستشو می‌گی یا یه چیزی رو ازم قایم می‌کنی؟ فکر کردی باور کردم مامانت پشت خط بوده و کس دیگه نبوده؟ وقتی میگی زنگ بزنیم تعمیرکار منظورت اینه که من بی‌عرضه‌م؟ چرا باید پسرخالتو تو اینستاگرام فالو کنی؟ چه دلیلی جز این هست که یه چیزی بین شما دوتاست؟ واقعا نفهمیدید اون اومده بود که زیرآب منو بزنه؟

آیا تا کنون تجربه‌ی رابطه با فرد دچار PPD را داشته‌اید؟ چه چالش‌هایی را تجربه کردید؟ نظرات و سوالات خود را با ما در میان بگذارید.

منابع:

https://www.verywellmind.com

https://www.psychologytoday.com

https://www.webmd.com

https://www.healthline.com