مراحل سوگ برای هر کسی می‌تواند متفاوت باشد. سوگ، یک تجربه انسانی پیچیده است که هر فرد به شیوه‌ای منحصر به فرد با آن روبرو می‌شود. این تجربه معمولا پس از از دست دادن شخصی عزیز، چیزی باارزش یا حتی یک موقعیت خاص در زندگی آغاز می‌شود. در این مقاله، مراحل سوگ را بررسی می‌کنیم و عواملی که در شدت و نوع تجربه سوگ تاثیرگذارند را بررسی خواهیم کرد.
تعریف سوگ
سوگ (Greif) به واکنش‌های احساسی، جسمی و روانی افراد نسبت به از دست دادن چیزی یا کسی گفته می‌شود. این فرآیند ممکن است شامل احساسات متناقضی چون ناراحتی، عصبانیت، گناه و سردرگمی باشد. سوگ نه تنها به از دست دادن عزیزان بلکه به از دست دادن چیزهایی مانند شغل، سلامت یا حتی روابط اجتماعی نیز مربوط می‌شود.
مراحل سوگ (مدل کوبلر-راس)
الیزابت کوبلر-راس، روان‌پزشک مشهور، اولین کسی بود که مراحل سوگ را به طور نظام‌مند و شناخته‌شده مطرح کرد. او در کتاب خود با عنوان در باب مرگ On Death and Dying (1969)، پنج مرحله اصلی سوگ را معرفی کرد که بعدها به عنوان مدل کوبلر-راس شناخته شد.
مراحل سوگ عبارتند از:
1.انکار (Denial):
در مرحله انکار، فرد ممکن است از قبول واقعیت مرگ یا از دست دادن خودداری کند. این انکار می‌تواند به صورت افکار یا رفتارهایی مانند تلاش برای فراموش کردن، نادیده گرفتن یا عدم پذیرش واقعیت بروز کند. این واکنش به فرد کمک می‌کند تا برای مواجهه با واقعیت آمادگی پیدا کند.
شخص در مرحله انکار ممکن است با خود بگوید:
- حتما خواب می‌بینم
- من همین دیروز باهاش صحبت کردم. نمی‌تونه اینقدر زود اتفاق افتاده باشه
- این فقط یه کابوس بده. هر لحظه ممکنه بیدار بشم
2.خشم (Anger):
در مرحله خشم، فرد ممکن است احساسات خشم و نارضایتی را تجربه کند. او ممکن است از خدا، دیگران یا حتی از خود گله‌مند باشد. این احساسات می‌تواند به صورت عصبانیت نسبت به اطرافیان، شرایط یا حتی فرد از دست رفته ظهور کند.
فرد در مرحله خشمگین ممکن است با خود بگوید:
- چرا من؟! چرا باید این بلایی که سرم اومده رو تحمل کنم؟
- از همه کفری‌ام! از دکتر گرفته تا اون بیمارستان لعنتی و کل دنیا
- چرا بهم نگفتن حالش اینقدر بده؟
با یادگاری شخص رفته چه کار کنم؟
3.چانه‌زنی (Bargaining):
در این مرحله، فرد ممکن است به چانه‌زنی رو بیاورد. او ممکن است تلاش کند تا با انجام کارهایی یا به روش‌های مختلف، واقعیت را تغییر دهد تا از شدت درد و رنجش بکاهد.
این مرحله معمولا شامل افکار خیالی است که ممکن است به صورت جملاتی مانند زیر ظاهر می‌شود:
- اگه بیشتر مراقبش بودم، شاید الان اینجوری نمی‌شد
- خدایا، اگه برگردونیش، هر کاری بگی انجام می‌دم
- همه چیزمو برای حتی یه لحظه دوباره دیدنت رو می‌دم، فقط برگرد
4.افسردگی (Depression):
در مرحله افسردگی، فرد ممکن است احساس غم و اندوه عمیق کند. افسردگی می‌تواند شامل احساس فقدان، ناامیدی و بی‌ارزشی باشد. فرد ممکن است خود را تنها و از دست رفته احساس کند و هیچ امیدی به آینده نداشته باشد.
مثال‌های زیر افکار و احساسات این مرحله از مراحل سوگ را نشان می‌دهند:
- دیگه هیچی برام ارزش نداره. دلم می‌خواد تموم شه همه چی.
- انگار تمام جونم رو گرفتن. از جا بلند شدنم برام سخته
- زندگی بدون اون بی‌معناست. انگار یه تیکه از وجودم کنده شده
«غمگین بودن بخشی از زندگی است، درست مثل خوشحال بودن؛ هر دو احساس به ما کمک می‌کنند تا بشریت خود را درک کنیم.»
دیوید ویلیامز
5.پذیرش (Acceptance):
در این مرحله، فرد به تدریج واقعیت را می‌پذیرد و می‌تواند با شرایط جدید کنار بیاید. این مرحله معمولا به معنای آرامش درونی و آماده شدن برای ادامه زندگی است.
پذیرش معمولا با خودگویی‌هایی مانند زیر همراه است:
- می‌دونم دیگه نیست، اما خاطراتش همیشه باهام می‌مونه
- باید به زندگی ادامه بدم و یادش رو زنده نگه دارم
- آروم‌ترم، دارم با این واقعیت کنار میام
عوامل موثر بر تجربه سوگ
عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند تجربه و مراحل سوگ را تحت تاثیر قرار دهند. برخی از این عوامل شامل موارد زیر هستند:
-
نوع فقدان:
نوع فقدان (مرگ عزیز، طلاق، از دست دادن شغل و …) تاثیر زیادی بر فرآیند سوگ دارد. از دست دادن یک عزیز معمولا سوگ عمیق‌تری به همراه دارد، در حالی که از دست دادن یک موقعیت شغلی یا اجتماعی می‌تواند نوع دیگری از سوگ را ایجاد کند.
-
ویژگی‌های شخصیتی فرد:
ویژگی‌های شخصیتی مانند انعطاف‌پذیری، قدرت تاب‌آوری و مهارت‌های مقابله‌ای نقش مهمی در نوع و مدت زمان سوگ دارند. افرادی که دارای مهارت‌های مقابله‌ای بهتری هستند، ممکن است مراحل سوگ را به طور کارآمدتری پشت سر بگذارند.
-
میزان وابستگی:
هر چه وابستگی فرد به شخص یا شی از دست رفته بیشتر باشد، احتمالا تجربه سوگ عمیق‌تر خواهد بود. در صورتی که رابطه عاطفی و وابستگی عمیق‌تر باشد، مراحل سوگ طولانی‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.
-
فرهنگ و دین:
فرهنگ و مذهب نقش مهمی در نحوه تجربه سوگ دارند. در برخی فرهنگ‌ها، سوگواری را به‌طور جمعی و در محیط‌های خاص انجام می‌دهند. در حالی که در برخی دیگر، سوگ فردی‌تر و پنهانی‌تر است. باورهای دینی نیز (مانند اعتقاد به ملاقات با عزیزان در دنیایی دیگر) می‌توانند فرد را در مواجهه با سوگ حمایت کنند و به او کمک کنند تا با احساسات خود سازگاری پیدا کند.
-
زمان وشرایط از دست دادن:
زمان وقوع فقدان و شرایط محیطی نیز تاثیرات زیادی دارد. مثلا اگر فرد در زمان از دست دادن عزیزش تنها باشد یا به دلیل شرایط خاص قادر به انجام سوگواری نباشد (مثلا در مواردی که فردی معشوقه مخفی خود را از دست می‌دهد و کسی از وجود این فرد با خبر نبوده)، فرآیند سوگ او پیچیده‌تر و طولانی‌تر می‌شود.
شرایط موثر بر شدت و مدت زمان مراحل سوگ
سوگ ممکن است به دلایل مختلفی شدیدتر یا طولانی‌تر شود:
- پاسخ‌های روان‌شناختی: فرد ممکن است دچار مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی شود که بر روند سوگ تاثیر منفی می‌گذارد.
- حمایت اجتماعی: افرادی که از حمایت خانواده، دوستان و جامعه برخوردار نیستند، معمولا سوگ خود را با شدت بیشتری تجربه می‌کنند.
- کمک حرفه‌ای: در برخی موارد، افراد نیاز به مشاوره یا درمان‌های روان‌شناختی دارند که عدم مراجعه می‌تواند مراحل سوگ‌شان را طولانی‌تر کند.
پایان سوگ چگونه است؟
سوگ یک تجربه شخصی است و پایان آن می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد. در برخی افراد، این فرآیند ممکن است به طور کامل به پایان نرسد و فرد همچنان با احساس فقدان زندگی کند. در دیگران، سوگ ممکن است به تدریج به مرحله‌ای برسد که به آن پذیرش و سازگاری می‌گویند. در این مرحله، فرد قادر است به زندگی خود ادامه دهد، گرچه ممکن است همیشه اثرات سوگ در زندگی او باقی بماند.
انواع سوگ
سوگ تنها به مرگ عزیزان اشاره ندارد. بلکه می‌تواند انواع متفاوتی داشته باشد. موارد زیر تنها نمونه‌هایی از انواع سوگ هستند:
· سوگ بعد از طلاق
طلاق می‌تواند تجربه سوگ را به همراه بیاورد. جدایی از همسر، به معنای از دست دادن بسیاری از جنبه‌های زندگی مشترک است: خانه مشترک، روال روزمره، دوستان مشترک و حتی بخشی از هویت خود. این فقدان می‌تواند منجر به احساسات شدیدی مانند غم، خشم، اندوه، تنهایی و حتی احساس گناه شود.
· سوگ پس از از دست دادن حیوان خانگی
از دست دادن حیوان خانگی، حتی اگر برای بسیاری قابل درک نباشد، می‌تواند تجربه‌ای بسیار دردناک و غم‌انگیز باشد. حیوانات خانگی اغلب به عضوی از خانواده تبدیل می‌شوند و پیوند عاطفی عمیقی با صاحبان خود برقرار می‌کنند. این پیوند می‌تواند باعث شود که از دست دادن آن‌ها همانند از دست دادن یک انسان عزیز احساس شود.
· سوگ به دنبال جدایی عاطفی
سوگ عاطفی، نوعی اندوه و غم است که در نتیجه از دست دادن یک رابطه عاطفی مهم تجربه می‌شود. این رابطه می‌تواند عاشقانه، دوستانه یا خانوادگی باشد. برخلاف سوگ ناشی از مرگ یک عزیز، سوگ عاطفی اغلب نادیده گرفته می‌شود و کمتر در مورد آن صحبت می‌شود. با این حال، این نوع سوگ می‌تواند بسیار دردناک و عمیق باشد و بر تمام جنبه‌های زندگی فرد تاثیر بگذارد.
چطور با سوگ کنار بیاییم؟
سوگ، یک واکنش طبیعی به از دست دادن است و هر فرد به شیوه خاص خود آن را تجربه می‌کند. هیچ روش واحدی برای کنار آمدن با مراحل سوگ وجود ندارد، اما برخی راهکارها می‌توانند در این مسیر به شما کمک کنند:
راهکارهای زیر را مد نظر قرار دهید:
- احساسات خود را انکار نکنید: غم، خشم، گناه یا هر احساس دیگری که دارید را بپذیرید. این احساسات طبیعی و بخشی از فرایند سوگ هستند.
- گریه کنید: گریه کردن روشی طبیعی برای تخلیه احساسات است. از گریه کردن نترسید.
- با دیگران صحبت کنید: با دوستان، خانواده یا یک مشاور صحبت کنید. صحبت کردن درباره احساساتتان می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر با آن‌ها کنار بیایید.
- به گروه‌های حمایتی بپیوندید: در این گروه‌ها می‌توانید با افرادی که تجربه مشابهی دارند، ارتباط برقرار کنید و از آن‌ها حمایت بگیرید.
- به اندازه کافی بخوابید: خواب کافی به بدن شما کمک می‌کند تا انرژی خود را بازیابی کند.
- به خوبی تغذیه کنید: غذاهای سالم به تقویت سیستم ایمنی بدن شما کمک می‌کنند.
- ورزش کنید: ورزش به کاهش استرس و بهبود خلق و خو کمک می‌کند.
- فعالیت‌های لذت‌بخش انجام دهید: به سرگرمی‌های خود بپردازید، وقت خود را با دوستان بگذرانید یا به طبیعت بروید.
- به خودتان فشار نیاورید: انتظار نداشته باشید که خیلی زود احساس بهتری داشته باشید.
- اگر احساس می‌کنید که نمی‌توانید به تنهایی با سوگ کنار بیایید، به یک روانشناس یا مشاور مراجعه کنید: آن‌ها می‌توانند به شما ابزارها و راهکارهای لازم برای مقابله با غم و اندوه را آموزش دهند.
کلام آخر
سوگ، واکنش طبیعی انسان به از دست دادن است که می‌تواند شامل از دست دادن عزیزان، سلامتی، شغل یا هر چیز ارزشمند دیگری باشد. مراحل سوگ متفاوت است، اما این مراحل لزوما به ترتیب خاصی رخ نمی‌دهند. همچنین ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. در نهایت، سوگ یک فرآیند شخصی است و مدت زمان آن برای هر فرد متفاوت است. برخی افراد ممکن است به مرور زمان بتوانند با فقدان کنار بیایند، در حالی که برخی دیگر ممکن است همواره با احساس فقدان زندگی کنند.
سوالات متداول
سوگ معوق چیست؟
سوگ معوق یا به تعویق افتاده، نوعی واکنش به فقدان است که در آن، فرد بلافاصله پس از رخداد فقدان، احساسات شدید غم و اندوه را تجربه نمی‌کند. در عوض، این احساسات ممکن است تا مدت‌ها پس از وقوع حادثه و حتی در مواجهه با فقدان دیگری، بروز کنند. گویی فرد، غم و اندوه خود را به تعویق انداخته و در زمان دیگری آن را تجربه می‌کند.
سوگ مزمن یا پیچیده به چه معناست؟
سوگ مزمن یا پیچیده، نوعی واکنش به فقدان است که در آن، غم و اندوه فرد به جای کاهش تدریجی، به صورت طولانی‌مدت و با شدت بالا ادامه می‌یابد. در این نوع سوگ، فرد ممکن است به طور مداوم به فرد از دست رفته فکر کند، احساس گناه یا خشم شدید داشته باشد و در انجام فعالیت‌های روزمره با مشکل مواجه شود. سوگ پیچیده اغلب زمانی رخ می‌دهد که رابطه فرد با شخص از دست رفته بسیار نزدیک بوده یا فقدان به صورت ناگهانی و غیرمنتظره اتفاق افتاده است.
منبع
