| بخش | خلاصه |
| تعریف | دسته‌ای از اختلالات روانشناختی که در آنها ارتباط طبیعی بین افکار، خاطرات، احساسات، محیط، رفتار و هویت فرد قطع می‌شود. در این حالات، فرد به شکلی ناخواسته و ناسالم از واقعیت فاصله می‌گیرد. |
| علل | اغلب ناشی از آسیب‌های روانی دوران کودکی مانند سواستفاده فیزیکی، جنسی یا عاطفی |
| انواع |
|
| علایم | حس جدا شدن از خود و دنیای اطراف، فراموشی دوره‌های خاص زندگی، داشتن چندین هویت مختلف، استرس شدید، مشکلات در روابط و کار و … |
| روش‌های تشخیص | مصاحبه روانشناختی و رد بیماری‌های پزشکی مشابه (مانند آسیب سر، تومورها، کمبود خواب، مصرف مواد مخدر) |
| درمان | روان‌درمانی شامل CBT، DBT، هیپنوتیزم و EMDR |
روایت مهسا
مهسا شکایت خود را در جلسه مشاوره روانشناسی آنلاین اینگونه بیان کرد [تمامی روایت‌ها و اسامی ساختگی است]:
«گاهی حس می‌کنم خودم نیستم. انگار چند نفر درونم زندگی می‌کنن که هر کدوم داستان و خاطرات خودشونو دارن. وقتی به گذشته فکر می‌کنم، تیکه‌های خاطراتم گم می‌شن و نمی‌تونم درست بفهمم کدوم یکی از اون شخصیت‌ها، من واقعیه. گاهی تو آینه به چهره‌ای نگاه می‌کنم که آشنا نیست و می‌ترسم این وضعیت مثل یه پرده بین من و جهان واقعیه که باید هر روز تلاش کنم اونو کنار بزنم تا خود واقعیم رو پیدا کنم. و این خیلی خیلی ترسناکه»
اختلالات تجزیه ای چیست؟
اختلالات گسستگی یا تجزیه ای، دسته‌ای از بیماری‌های سلامت روان هستند که احساس جدا شدن از واقعیت، بیرون بودن از بدن خود یا تجربه از دست دادن حافظه (فراموشی) را در بر می‌گیرند. کلمه تجزیه یا گسسته به معنای قطع ارتباط با دیگران، دنیای اطراف یا خود است.
این اختلالات معمولا پس از تجربه ترومای روانی کوتاه یا بلندمدت ایجاد می‌شوند. برخی از آنها بسیار کوتاه‌مدت اند و ظرف چند هفته یا چند ماه خودبه‌خود برطرف می‌شوند. اما برخی دیگر می‌توانند برای مدت طولانی‌تری ادامه یابند.
برای تکمیل فرم ارزیابی روانشناختی روی عبارت سهاکلینیک کلیک کنید
علت اختلال تجزیه ای چیست؟
دلیل اینکه افراد در بزرگسالی دچار اختلالات گسسته می‌شوند، معمولا به آسیب‌های روانی دوران کودکی برمی‌گردد. اغلب این حالات با سواستفاده فیزیکی، جنسی یا عاطفی در دوران کودکی مرتبط اند. افراد احتمالا در هنگام تجربه ترومای کودکی ، با جدا یا گسسته کردن روان خود قادر به تحمل موقعیت شدند. در واقع آنها این روش را با عنوان نوعی سازگاری با دردها یاد گرفتند. این سازگاری به افراد آسیب‌دیده کمک کرده تا با ترس و احساسات توان‌فرسای زمان آسیب کنار بیایند. اما ممکن است سال‌ها بعد، حتی زمانی که هیچ خطر واقعی یا آسیب جدی وجود ندارد، تجزیه همچنان فعال شود. این مکانیسم مقابله‌ای، حس هویت یا توانایی افراد در تجربه واقعیت را بهم می‌ریزد.
افراد احتمالا در هنگام تجربه ترومای کودکی ، با جدا یا گسسته کردن روان خود قادر به تحمل موقعیت شدند.
انواع اختلالات گسسته
اختلالات تجزیه ای به انواع مختلفی ظاهر می‌شود، از جمله:
هویت تجزیه ای یا چند شخصیتی
این وضعیت که قبلا به عنوان اختلال چند شخصیتی (dissociative identity disorder) شناخته می‌شد، شامل شکل گیری چند یا چندین هویت در یک فرد واحد است. ممکن است احساس کنید دو یا چند نفر در سرتان حرف می‌زنند یا زندگی می‌کنند. شاید حس کنید هویت‌های دیگری شما را تسخیر کرده‌اند.
هر هویت ممکن است نام، تاریخچه شخصی و ویژگی‌های منحصر به فردی داشته باشد. این هویت‌ها گاهی شامل تفاوت‌هایی در صدا، جنسیت، رفتار و حتی ویژگی‌های فیزیکی مانند نیاز به عینک هستند. همچنین تفاوت‌هایی در میزان آشنایی هر هویت با دیگری وجود دارد. اختلال هویت تجزیه‌ای معمولا شامل دوره‌های فراموشی و اغلب سرگردانی گیج‌کننده نیز می‌شود.
از آنجایی که این تجربه برای فرد و اطرافیانش بسیار گیج‌کننده است، روابط اجتماعی و دوستانه او در معرض خطر قرار می‌گیرد.
هر هویت ممکن است نام، تاریخچه شخصی و ویژگی‌های منحصر به فردی داشته باشد
مسخ شخصیت
مسخ شخصیت (Depersonalization) یعنی احساس جدا شدن از خود یا حس اینکه خارج از بدنتان هستید. ممکن است احساس کنید اعمال، احساسات، افکار و خودتان را از فاصله دور تماشا می‌کنید، مثل اینکه در حال نظاره یک فیلم هستید. وقتی فردی دچار اختلال مسخ شخصیت می‌شود، معمولا با بدن، ذهن و احساسات خود، حس غریبگی می‌کند. ممکن است احساس کند که اعضای بدنش یا انعکاس آن در آینه ناآشنا است. این می‌تواند آشفتگی، احساس اضطراب، ترس و حتی بی حس بودن نسبت به اتفاقات را به همراه داشته باشد.
مشاوره خانواده گزینه‌ای مناسب برای مدیریت مسائل سلامت روان در خانواده است. برای رزرو وقت کلیک کنید: ۰۹۱۹۸۷۹۱۷۸۴
مسخ واقعیت
مسخ واقعیت (Derealization) به معنای احساس جدا بودن از دیگران و اشیا و رویاگونه دیدن آنها است. ممکن است زمان به نظر آهسته یا تند بیاید یا دنیا برای فرد غیرواقعی به نظر برسد. در واقع اختلال مسخ واقعیت شبیه به مسخ شخصیت است، اما فرد تجزیه را با محیط اطراف خود، از جمله افراد و اشیا، تجربه می‌کند. ممکن است احساس جدا شدن از تجربه خود را داشته باشد، گویی همه چیز را از دور یا از طریق یک پنجره یا صفحه نمایش تماشا می‌کند. این تجربیات می‌توانند بسیار استرس‌زا باشند.
فراموشی تجزیه ای
اختلال فراموشی یا یادزدودگی تجزیه‌ای با شکاف‌هایی در حافظه مشخص می‌شود که علت آن (به احتمال زیاد) محافظت از فرد در برابر خاطرات ترومای گذشته است. این شکاف ممکن است به صورت محدود بر جزییات خاصی از یک رویداد یا بازه زمانی تمرکز کند یا اینکه گسترده باشد و فرد کل تاریخچه زندگی خود را از دست بدهد.
دوره فراموشی گسسته معمولا ناگهانی رخ می‌دهد و ممکن است دقایق، ساعت‌ها یا به ندرت، ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد.
یادزدودگی تجزیه‌ای با شکاف‌هایی در حافظه مشخص می‌شود که علت آن (به احتمال زیاد) محافظت از فرد در برابر خاطرات ترومای گذشته است
علایم و نشانه‌های اختلال تجزیه
علایم هر نوع از عارضه‌های گسسته متفاوت است، اما در مجموع می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- احساس قطع ارتباط با خود و دنیای اطراف.
- فراموش کردن دوره‌های زمانی خاص، اتفاقات و اطلاعات شخصی.
- فکر کردن به اینکه افراد و اشیای اطراف شما غیر واقعی هستند.
- احساس عدم اطمینان در مورد اینکه چه کسی هستید.
- داشتن چندین هویت متفاوت.
- حس نکردن هیچگونه درد فیزیکی.
- استرس شدید یا مشکلات در روابط، کار یا دیگر بخش‌های مهم زندگی.
- ناتوانی در مقابله با استرس‌های عاطفی یا کاری.
- مشکلات سلامت روان، مانند افسردگی، اضطراب و افکار یا اقدامات مرتبط با خودکشی.
- برخی از افراد مبتلا به این اختلالات، تشنج هم دارند که می‌تواند از غش کردن تا چیزی شبیه به تشنج صرع متفاوت باشد.
تشخیص اختلالات گسسته با روانشناس بالینی یا روانپزشک است.
روش‌های تشخیص اختلال تجزیه ای
روانشناس بالینی یا روانپزشک با انجام مصاحبه و ارزیابی علایم و سابقه شخصی شما، نوع وضعیت گسسته را تشخیص می‌دهد. روانپزشک همچنین ممکن است آزمایش‌هایی را برای رد کردن بیماری‌های پزشکی احتمالی که می‌توانند علایم مشابه (مانند از دست دادن حافظه) را ایجاد کنند، تجویز کند، از جمله:
بعد از تشخیص قطعی، ترکیبی از درمان دارویی و روان درمانی آغاز می‌شود.
بیماری‌های مرتبط
فردی که به یک اختلال گسسته مبتلا است، ممکن است عارضه‌های روانشناختی دیگری نیز داشته باشد، مانند:
- اختلال استرس پس از تروما (PTSD)
- افسردگی
- نوسانات خلقی
- اضطراب و حملات پانیک
- گرایش به خودکشی یا خودآزاری
- اختلال خوردن
- اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)
- بی‌خوابی یا مشکلات مرتبط با خواب.
سهاکلینیک، مرکز تخصصی ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات سلامت روان
درمان اختلال تجزیه ای
درمان بیماری‌های گسسته معمولا شامل روان درمانی است تا به شما کمک کند بر ترومای اولیه کنترل پیدا کنید. این روش درمانی توسط یک تراپیست متخصص انجام شده و می‌تواند به شما یا خانواده‌تان حمایت و آموزش لازم را برای رسیدن به بهبودی ارایه دهد.
انواع خاصی از روان درمانی که معمولا برای اختلال تجزیه استفاده می‌شوند عبارتند از:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این یک نوع روان درمانی ساختاریافته و هدفمند است. درمانگر یا روانشناس در این روش به شما کمک می‌کند تا بتوانید افکار و رفتارهای منفی را کنار گذاشته و یاد بگیرید الگوهای فکری و عادات سالم‌تری را در پیش بگیرید.
- رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT): این روش به طور خاص برای افرادی که تغییرات احساسی را بسیار شدید تجربه می‌کنند، طراحی شده است. هدف اصلی DBT ایجاد تعادل بین پذیرش اینکه چه کسی هستید، چه چالش‌هایی دارید و فواید تغییر برای شماست. درمانگر در این مسیر به شما کمک می‌کند تا مهارت‌های جدیدی برای بهبود تنظیم احساسات یاد بگیرید.
- هیپنوتیزم: هیپنوتیزم (هیپنوتراپی) یک حالت آرامش عمیق و توجه متمرکز است. وقتی تحت هیپنوتیزم هستید، این سطح شدید از تمرکز به شما امکان می‌دهد حواس‌پرتی‌های عادی را نادیده بگیرید و برای پذیرش پیشنهادات هدایت‌شده برای ایجاد تغییراتی برای بهبود سلامتی خود، بازتر باشید.
- درمان EMDR: درمان حساسیت‌زدایی و بازپردازش از طریق حرکات چشم (EMDR) شامل حرکت دادن چشم به روشی خاص در حین پردازش خاطرات آسیب‌زا است. هدف EMDR کمک به شما برای التیام از آسیب‌های روانی یا سایر تجربیات ناراحت‌کننده زندگی است.
به خاطر داشته باشید هیچ داروی خاصی اختلالات تجزیه ای را درمان نمی‌کند. اما پزشک شما ممکن است داروهای خاصی مانند ضدافسردگی ها را برای درمان بیماری‌های سلامت روان مرتبط، توصیه کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
گاهی علایم اختلال تجزیه ای در یک بحران همراه با رفتارهای شدید یا تکانشی رخ می‌دهد. زمانی که با علایمی مانند احساس جدا شدن از خود یا از دست دادن حافظه روبرو می‌شوید، باید برای دریافت درمان تخصصی اقدام کنید. در این شرایط مراجعه به یک متخصص سلامت روان، مهم‌ترین گام است. مشاوران روانشناس ما در کلینیک روانشناسی سها با تجربه و دانش کافی، وضعیت شما را به دقت ارزیابی کرده و با توجه به نوع و شدت اختلال، بهترین برنامه درمانی را برایتان تدوین می‌کنند. این برنامه یک فرایند درمانی است که به شما کمک می‌کند تا با مشکلات خود به صورت ریشه‌ای کنار بیایید و به تدریج ارتباط از دست رفته با واقعیت و هویت خود را بازیابید. به یاد داشته باشید که درخواست کمک، نشانه ضعف نیست، بلکه اولین قدم در مسیر بهبودی است.
خط ارتباط با ما: ۰۹۱۹۸۷۹۱۷۸۴
سوالات متداول
چه کسانی دچار اختلالات تجزیه ای می‌شوند؟
افراد در هر سن و پیشینه نژادی، قومی و اقتصادی-اجتماعی می‌توانند دچار یک اختلال گسسته شوند. زنان و افرادی که در دوران کودکی سواستفاده فیزیکی یا جنسی را تجربه کرده‌اند، بیشترین خطر ابتلا به اختلالاتی مانند چند شخصیتی را دارند.
اختلالات تجزیه ای چقدر شایع هستند؟
بسیار نادرند. حدود ۲٪ از مردم در ایالات متحده به آنها مبتلا هستند.
اختلال تجزیه ای چگونه درمان می‌شوند؟
درمان شامل روان درمانی است تا به فرد مبتلا در کنترل ترومای اولیه کمک شود.
چه چیزی باعث اختلال گسسته می‌شود؟
این وضعیت اغلب به عنوان راهی برای مقابله با یک رویداد فاجعه‌بار، استرس، سواستفاده یا تروماهای روانی طولانی‌مدت ایجاد می‌شود.
منابع
