نارکولپسی چیست؟ علایم و علل حمله خواب

نارکولپسی چیست ؟ Narcolepsy یکی از اختلالات خواب است که باعث می‌شود فرد در طول روز به‌ طور غیرعادی احساس خواب‌آلودگی کند و گاهی بدون اختیار در موقعیت‌های مختلف به خواب برود. ناگهانی بودن حملات خواب می‌تواند به تصادفات رانندگی یا چالش‌های شغلی و تحصیلی منجر شود. در این محتوای علمی از کلینیک مشاوره سها، علایم، علل و راه‌های درمان این وضعیت را بررسی می‌کنیم. 

اختلال نارکولپسی چیست ؟

نارکولپسی (Narcolepsy) یا حمله خواب یک اختلال مزمن و عصبی است که چرخه‌های غنودن و بیداری را مختل می‌کند. این وضعیت باعث خواب آلودگی مفرط در طول روز می‌شود و ممکن است با حملات ناگهانی خواب همراه باشد. افراد مبتلا ممکن است در هر زمان و مکانی، حتی در حین انجام فعالیت‌هایی مانند رانندگی یا صحبت کردن، به صورت ناگهانی به خواب روند. این پدیده با اختلال در عملکرد روزانه، تعاملات اجتماعی و بهره‌وری، بر کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارد. حملات معمولا در اوایل نوجوانی یا بزرگسالی ظاهر می‌شود و از ویژگی‌های برجسته آن می‌توان به خواب‌آلودگی شدید در طول روز و اختلال در آرمیدن شبانه اشاره کرد.

انواع حمله خواب یا نارکولپسی چیست؟

بر اساس طبقه‌بندی بین‌المللی، دو نوع حمله خواب وجود دارد:

• نوع ۱: این نوع با علامت کاتاپلکسی (ضعف ناگهانی عضلات) همراه است. همچنین در این نوع، سطح هیپوکرتین-۱ (ماده شیمیایی که به کنترل بیداری کمک می‌کند) در بدن پایین است.
• نوع ۲: افراد مبتلا به این نوع علایم مشابه نوع ۱ را دارند، اما دچار کاتاپلکسی یا کمبود هیپوکرتین-۱ نیستند. تشخیص این نوع دشوار است زیرا علایم آن با سایر اختلالات خواب نیز مشترک است.

علایم اختلال حمله خواب

به صورت کلی این علایم عبارتند از:

• خواب‌آلودگی شدید در طول روز
• ضعف ناگهانی عضلات (کاتاپلکسی)
• توهمات درست بعد از آرمیدن یا قبل از بیدار شدن
• فلج موقتی به شکلی که بیدار می‌شوید اما نمی‌توانید حرکت کنید
• حرکات خودکار دست و پا در هنگام غنودگی
• فراموشی به شکلی که به یاد نمی‌آورید قبل از غنودن مشغول چه کاری بوده‌اید
• حرف‌ زدن ناگهانی و بدون مفهوم

چه اتفاقی می‌افتد؟

برای درک این اختلال، ابتدا بهتر است چرخه آرمیدگی انسان را بشناسید. این چرخه شامل مراحل زیر است:

• مرحله ۱: آرمیدن سبک
• مرحله ۲: عمیق‌تر
• مرحله ۳: موج آهسته
• رِم (REM): مرحله‌ای که در آن رویا می‌بینید.

شما در حالت معمول وقتی به خواب می‌روید، به ترتیب وارد این مراحل می‌شوید و هر چرخه حدود ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. پس تاثیر نارکولپسی چیست؟ اگر حملات خواب داشته باشید، بلافاصله پس از آرمیدن وارد مرحله رِم می‌شوید و بقیه شب، چرت‌های کوتاهی خواهید داشت.

به همین دلیل، فرد مبتلا حتی با وجود استراحت کافی در شب، در طول روز احساس خواب‌آلودگی شدید می‌کند. این نیاز به چرت معمولا غیرقابل مقاومت است، اما دوره‌های غنودن در طول روز کوتاه هستند (حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه). با این حال، چون حملات چندین بار در روز اتفاق می‌افتند، بر بازدهی افراد موثر بوده و در بسیاری از موارد زندگی را مختل می‌کنند.

عوارض و پیامدها

عوارض Narcolepsy عبارتند از:

• کودکان و نوجوانان مبتلا اغلب به دلیل خستگی و خواب‌آلودگی، دچار پرخاشگری یا مشکلات رفتاری دیگری می‌شوند که دوستیابی را برایشان دشوار می‌کند. 
• در هر سنی، فرد ممکن است از نظر اجتماعی منزوی شده یا از ترس وقوع این حملات، از حضور در جمع خودداری کند. 
• در دوران دانشگاه و شروع کار، افزایش فشارهای شغلی و اجتماعی ممکن است زمان استراحت شبانه را کاهش دهد و علایم را تشدید کند.
• تلاش برای کنترل احساسات برای جلوگیری از کاتاپلکسی می‌تواند بر روابط اجتماعی تاثیر منفی بگذارد.
• چرت زدن ناگهانی در زمان‌های حساس مانند رانندگی می‌تواند خطراتی چون تصادفات را به همراه داشته باشد.
• به مرور می‌تواند موجب افسردگی، اضطراب و استرس شود.

علت نارکولپسی چیست؟

علل دقیق این اختلال ناشناخته است، اما برخی عوامل در ایجاد آن نقش دارند که مورد اول، اصلی و سایر موارد از علل فرعی محسوب می‌شوند:

• کمبود هیپوکرتین: یکی از علل اصلی برای این وضعیت، کمبود یک انتقال‌دهنده عصبی به نام هیپوکرتین است. این ماده شیمیایی نقش مهمی در تنظیم چرخه آرمیدگی و بیداری دارد. در افراد مبتلا به حمله خواب ، سلول‌هایی که هیپوکرتین تولید می‌کنند، آسیب دیده یا از بین رفته‌اند.
• اختلالات خودایمنی: سیستم ایمنی بدن به سلول‌های خاصی در مغز حمله می‌کند که منجر به کمبود هیپوکرتین می‌شود.
• آسیب مغزی، عفونت یا تومور: اگر ناحیه‌ای از مغز که چرخه غنودن را تنظیم می‌کند، آسیب ببیند یا دچار تومور شود.
• سموم محیطی: سمومی مانند فلزات سنگین یا آفت‌کش‌ها می‌توانند بر مغز اثر بگذارند.
• سابقه خانوادگی: گاهی، اعضای نزدیک خانواده‌ افراد مبتلا همین بیماری را دارند.

پیشگیری از بروز حمله خواب

راه پیشگیری از بروز نارکولپسی چیست ؟ در حال حاضر، هیچ راه قطعی برای پیشگیری از این اختلال وجود ندارد، زیرا این اختلال اغلب به عوامل ژنتیکی و زیستی وابسته است. با این حال، برخی اقدامات می‌توانند به کاهش شدت علایم و بهبود کیفیت زندگی کمک کنند:

• سبک زندگی سالم و استراحت منظم: یکی از مهم‌ترین عوامل در پیشگیری از بروز یا شدت گرفتن علایم حملات خواب، رعایت الگوهای منظم استراحت است. استراحت شبانه کافی و با کیفیت برای سلامت عمومی بدن و سیستم عصبی ضروری است. توصیه می‌شود افراد از برنامه‌های منظم استراحت پیروی کنند. همچنین کاهش عوامل مزاحم مانند مصرف کافیین و نیکوتین، بهبود شرایط محیطی اتاق (نور کم، سکوت و دمای مناسب) و اجتناب از استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی قبل از آرمیدن می‌تواند به بهبود کیفیت استراحت کمک کند.
• مدیریت استرس و حفظ سلامت روان: استرس و اضطراب از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث نارکولپسی و تشدید علایم شوند. تکنیک‌های درمان استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی و فعالیت‌های آرامش بخش می‌توانند به کاهش تنش‌های روانی کمک کنند. همچنین، جلسات منظم مشاوره آنلاین در صورت بروز مشکلات روانی مانند افسردگی می‌تواند به پیشگیری از اثرات منفی بر سیستم آرمیدگی کمک کند.
• کاهش مواجهه با عوامل محیطی مضر: عوامل محیطی مانند سموم یا مواد شیمیایی ممکن است به سیستم عصبی آسیب رسانده و خطر بروز حملات خواب را افزایش دهند. اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خطرناک و رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار می‌تواند در پیشگیری از بروز این اختلال مفید باشد.
• مشورت با پزشک در مورد عوامل ژنتیکی: در افرادی که سابقه خانوادگی دارند، مشورت با پزشک متخصص و انجام آزمایش‌های ژنتیکی می‌تواند به تشخیص زودهنگام یا مدیریت بهتر این اختلال کمک کند. اگر چه نمی‌توان به طور کامل از بروز این اختلال پیشگیری کرد، اما آگاهی از ریسک‌های ژنتیکی می‌تواند به تنظیم سبک زندگی و کاهش عوامل خطر کمک کند.
• آگاهی از علایم اولیه و مراجعه به پزشک: شناسایی علایم اولیه حملات، مانند خواب آلودگی بیش از حد در طول روز یا ضعف عضلانی ناگهانی (کاتاپلکسی)، می‌تواند به تشخیص زودهنگام این اختلال کمک کند. مراجعه به روانپزشک متخصص خواب در مراحل اولیه، می‌تواند از پیشرفت این بیماری و اثرات مخرب آن جلوگیری کند.

تشخیص

راه تشخیص نارکولپسی چیست؟ پزشک ممکن است بر اساس خواب‌آلودگی شدید و ضعف ناگهانی عضلات، به حمله خواب مشکوک شود. برای تشخیص قطعی، فرد به یک متخصص خواب ارجاع داده می‌شود. پزشک برای تشخیص، یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد، سابقه پزشکی کامل را می‌پرسد و تست‌های آرمیدگی را انجام می‌دهد. همچنین از شما درباره عادت‌های چرت‌ زدن تان سوال می‌پرسد و میزان خواب‌آلودگی شما را با یک مقیاس خاص ارزیابی می‌کند.

پزشکان از دو آزمایش تخصصی برای تشخیص این اختلال استفاده می‌کنند:

• پلی‌سومنوگرام (PSG): این آزمایش با استفاده از الکترودها، فعالیت الکتریکی مغز، عضلات و قلب را بررسی می‌کند. پزشکان همچنین تنفس شما را زیر نظر می‌گیرند. این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا بفهمند آیا مرحله REM در اوایل چرخه غنودن رخ می‌دهد یا خیر. تشخیص این موضوع، یک ویژگی کلیدی این اختلال است.
• تست چندگانه تاخیر آرمیدگی (MSLT): این تست در طول روز و پس از پلی‌سومنوگرام انجام می‌شود. از شما خواسته می‌شود چهار یا پنج بار در طول روز و با فاصله دو ساعت چرت بزنید. این تست برای بررسی سرعت آرمیدن و سرعت ورود به غنودگی REM طراحی شده است. افرادی که به طور متوسط در کمتر از ۸ دقیقه به خواب می‌روند، خواب‌آلودگی شدید دارند. اگر در طول حداقل دو چرت روزانه، در عرض ۱۵ دقیقه وارد مرحله REM شوید، به احتمال زیاد نارکولپسی دارید.
• نمونه‌برداری از مایع مغزی-نخاعی: این آزمایش می‌تواند سطح هیپوکرتین را ارزیابی کند. پایین بودن سطح هیپوکرتین نشان‌دهنده نوع ۱ است و به تمایز آن از نوع ۲ کمک می‌کند. 

همچنین ممکن است از شما خواسته شود برای چند هفته یک حسگر مچی بپوشید و یک دفترچه یادداشت داشته باشید تا پزشک بتواند سایر بیماری‌ها مانند آپنه را که می‌توانند علایم مشابه ایجاد کنند، رصد کند.

درمان نارکولپسی چیست؟

هیچ درمان قطعی برای حملات خواب وجود ندارد. با این حال، بسیاری از علایم این بیماری با استفاده از داروها و تغییر در سبک زندگی قابل مدیریت هستند.

دارو درمانی

مصرف دارو باید حتما تحت نظر پزشک متخصص صورت گرفته و اثرات آن پیگیری شود:

• • داروهای بیدارکننده: مانند مودافینیل (Provigil) که سطح هوشیاری در طول روز را بهبود می‌بخشند.
  • سدیم اکسی‌بات: علائم خواب‌آلودگی شدید و کاتاپلکسی را کاهش می‌دهد.
  • داروهای ضدافسردگی: به مدیریت علایمی مانند کاتاپلکسی، فلج موقت و توهمات کمک می‌کنند.
  • سایر محرک‌ها: اگرچه کمتر از گذشته استفاده می‌شوند، اما گاهی اوقات برای بیدار ماندن تجویز می‌شوند.

تغییرات سبک زندگی

علاوه بر دارو درمانی، تغییر در سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود علایم کمک کند. این اقدامات شامل موارد زیر است:

• • هر روز ورزش کنید.
  • در طول روز چرت‌های کوتاه بزنید.
  • به یک برنامه استراحت منظم پایبند باشید.
  • از سیگار، کافیین و الکل پرهیز کنید.
  • قبل از غنودن، وعده‌های غذایی سنگین نخورید. 

روان درمانی نارکولپسی چیست؟

این درمان خود شامل تکنیک‌های مختلفی است که برخی از آنها عبارتند از:

• مشاوره روانشناختی: حمله خواب می‌تواند تاثیر عاطفی قابل توجهی بر فرد داشته باشد. جلسات مشاوره روانشناسی یا درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند به مدیریت استرس، اضطراب و افسردگی مرتبط با این اختلال کمک کنند.
• عضویت در انجمن‌ها و گروه‌های حمایتی: پیوستن به گروه‌های حمایتی برای افراد مبتلا به این اختلال و خانواده‌هایشان می‌تواند فرصتی برای به اشتراک‌گذاری تجربیات و یادگیری راه حل‌های عملی برای مدیریت وضعیت فراهم کند.
• مدیریت علایم در موقعیت‌های خاص: افراد مبتلا باید از کارفرما یا مسیولین مرتبط بخواهند تا محیط کاری یا آموزشی خود را با نیازهای آن‌ها، مانند امکان استراحت کوتاه در طول روز هماهنگ کنند.

درمان نارکولپسی در کودکان

تشخیص این اختلال در کودکان دشوار است، زیرا علایم ممکن است با اختلالات دیگر مانند ADHD اشتباه گرفته شوند. درمان در کودکان معمولا با دوزهای پایین‌تر داروهای محرک آغاز می‌شود و با توجه به رشد کودک، تنظیم می‌شود. تغییرات رفتاری نیز برای تشخیص بیماری در کودکان اهمیت دارد. داشتن یک روال استراحت منظم و هماهنگی با معلمان و مشاوران مدرسه برای ایجاد محیط حمایتی می‌تواند به مدیریت بهتر علایم کمک کند.

فرد مبتلا به اختلال حمله خواب چگونه از خود مراقبت کند؟

راه کنار آمدن با نارکولپسی چیست ؟ افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در رانندگی و کار مشکل داشته باشند و باید از مشاغلی که خود یا دیگران را در معرض خطر قرار می‌دهد (مانند رانندگی قطار یا کار با ماشین‌آلات سنگین) خودداری کنند. زمانی که بیماری با دارو، درمان یا تغییر سبک زندگی کنترل شود، فرد ممکن است بتواند با احتیاط رانندگی کند، اما باید از رانندگی در مسافت‌های طولانی به تنهایی پرهیز کند.

راهنمای مراجعه به پزشک

اگر علایمی مانند خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز، کاتاپلکسی یا فلج موقت تجربه می‌کنید، به روانپزشک مراجعه کنید. پزشک عمومی ممکن است شما را به یک متخصص خواب ارجاع دهد. اگر به دنبال روانپزشک متخصص برای مشاوره و درمان نارکولپسی یا حمله خواب هستید، همین حالا فرم ارزیابی رایگان را در سها کلینیک تکمیل کنید تا از خدمات پزشکان و مشاوران حرفه‌ای این مجموعه بهره ببرید.

سوالات متداول

درمان نارکولپسی چیست؟

درمان قطعی برای نارکولپسی وجود ندارد، اما علایم آن با دارو و تغییر سبک زندگی مدیریت می‌شود.

آیا نارکولپسی خطرناک است؟

به خودی خود خیر، اما عوارض آن مانند به خواب رفتن ناگهانی در هنگام رانندگی ممکن است خطرناک باشد.

حملات خواب چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

نارکولپسی می‌تواند هر فردی را تحت تاثیر قرار دهد، اما اغلب در دهه دوم زندگی (سنین نوجوانی و اوایل جوانی) ظاهر می‌شود. این بیماری به طور مساوی در بین مردان و زنان دیده می‌شود. افرادی که سابقه خانوادگی دارند یا به آسیب‌های مغزی دچار شده‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند.

منابع

pmc.ncbi psychologytoday mayoclinic verywellmind nhs sleepfoundation my.clevelandclinic