شب ادراری کودکان یا خیس کردن رختخواب، رایج‌ترین اختلال دفعی است. بسیاری از والدین به دنبال راه‌های برطرف ساختن این موضوع هستند. در این مقاله به علایم شب ادراری، علل و روش‌های درمان این موضوع می‌پردازیم.
شب ادراری چیست؟
شب ادراری کودکان یا انورسیس مسیله‌ای چالش انگیز است. خیس کردن شبانه‌ی رختخواب یا شب ادراری، رایج ترین اختلال دفعی است. خیس کردن رختخواب در روز نیز اتفاق می‌افتد. برخی کودکان ممکن است هر دو حالت را تجربه کنند.
سن شروع
سن تشخیص این اختلال 5 سال و بالاتر است. کودکان زیر 5 سال به اختلال شب ادراری تشخیص داده نمی‌شوند.
بیشتر بخوانید: با لجبازی کودکان چگونه برخورد کنیم؟
علایم شب ادراری چیست؟
علایم اصلی شب ادراری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خیس کردن مکرر رختخواب
- خیس کردن لباس ها
- خیس کردن دست کم دو بار در هفته طی مدت تقریبا 3 ماه
علل شب ادراری
عوامل زیادی در رشد شب ادراری دخیل هستند. ادرارکردن شبانه ممکن است از موارد زیر منجر شود:
- مثانه‌ی کوچک
- عفونت های دایمی مجاری ادرار
- استرس شدید
- تاخیر رشدی که در آموزش توالت‌رفتن تداخل ایجاد می‌کند
شب ادراری عمدی یا بااراده ممکن است با سایر اختلالات روان از جمله اختلالات رفتاری یا هیجانی ارتباط داشته باشد. شب ادراری همچنین در خانواده ها جریان دارد که از گرایشی زیستی خبر می‌دهد. یعنی از والدین مخصوصا از جانب پدر به فرزندان می‌رسد. افزون بر این، اجبار به آموزش توالت رفتن یا شروع این آموزش در سنین پایین ممکن است عاملی در ابتلا به این اختلال باشد. هرچند پژوهش‌های کمی در این زمینه وجود دارد.
همچنین کودکان دچار شب ادراری اغلب خواب سنگینی دارند که میل به ادرارکردن یا پر شدن مثانه آنها را بیدار نمی‌کند.
بیشتر بخوانید: تاثیر فشار والدین بر سلامت روان کودک
شیوع شب ادراری
شب ادراری یک مشکل رایج کودکی است. طبق تخمین ها، 7% پسران و 3% دختران 5 ساله به اختلال شب ادراری دچار هستند. این تعداد در سن 10 سالگی، به 3% در پسران و 2% در دختران اُفت می‌کند. بیشتر کودکان در نوجوانی از این اختلال رهایی می‌یابند؛ چنانکه تنها 1% مردان و 1% زنان در 18 سالگی به این اختلال دچار هستند.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
برای ملاقات با پزشک در زمینه‌ی شب ادراری کودکان، اطلاعات زیر را مد نظر داشته باشید:
- هرگونه علامتی را با پرشک در میان بگذارید. شب‌های خیس و خشک و تعداد دفعات مراجعه‌ی فرزندتان را به توالت یادداشت کنید. همچنین توجه داشته باشید فرزندتان مخصوصا بعد از شام چقدر مایعات مصرف می‌کند. همه این‌ها اطلاعات مهمی به پزشک می‌دهند.
- اطلاعات کلیدی شخصی را بیان کنید؛ از جمله استرس‌های شدید و تغییرات اخیر در زندگی (مانند تغییر مدرسه یا جابجایی منزل)
- پیشینه‌ی خانوادگی از خیس کردن رختخواب از جمله خواهر و برادرها یا والدین.
- همه‌ی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی فرزندتان را بیان کنید.
- سوالات خود را از پزشک بپرسید. از جمله:
«چه چیزی باعث شب ادراری پسرم/دخترم شده؟»
«چه درمانی پیشنهاد می‌کنید؟ عوارضی هم دارد؟»
«چقدر باید مصرف مایعات را محدود کنیم؟»
پزشک چه سوالاتی خواهد پرسید؟
پزشک احتمالا سوالات زیر را مطرح می‌کند، بنابراین برای پاسخگویی اماده باشید:
- پیشینه‌ی خانوادگی از شب ادراری وجود داشته؟
- کودک شما همیشه رختخوابش را خیس می‌کرد، یا جدیدا شروع شده؟
- چند بار در هفته رختخوابش را خیس می‌کند؟
- دوره هایی وجود داشته که شب ادراری نداشته باشد؟
- آیا در طول روز خودش را خیس نمی‌کند؟
- تابه‌حال شده از صندلی بیافتد؟
- هنگام ادرارکردن از درد یا سایر علایم شکایت نمی‌کند؟
- تغییرات مهم یا هر نوع استرس شدیدی را در زندگی تجربه می‌کند؟
- (اگر والدین جدا شده باشند) آیا در خانه‌ی هردوی شما تختش را خیس می‌کند یا فقط یک جا اینگونه است؟
- شما به این مسیله چطور واکنش دادید؟
شب ادراری کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ابتدا، پزشک تاریخچه ای پزشکی دریافت می‌کند و آزمایش های جسمی انجام می‌دهد تا احتمال وجود بیماری های جسمی زیربنای این وضعیت را رد کند. تست های آزمایشگاهی نیز اجرا می‌شوند، از جمله آزمایش ادرار و خون تا تا دکتر قند خون، هورمون ها و عملکرد کلیه ها را بررسی کند. عارضه های جسمی که می‌تواند به بی اختیاری ادرار بیانجامد عبارت است از دیابت، عفونت، اثرات کارکردی یا نقش های ساختاری که باعث بسته شدن کانال های ادرار می‌شود.
شب ادراری همچنین می‌تواند با داروهای خاصی مرتبط باشد که به عنوان اثرات جانبی سبب سردرگمی یا تغییرات در رفتار می‌شود. اگر هیچ دلیل جسمی یافت نشود، پزشک تشخیص شب ادراری را بر علایم فعلی کودک خواهد گذاشت.
روش های درمان
ممکن است کیس های خفیف شب ادراری نیازی به درمان نداشته باشند، زیرا بیشتر بچه های دچار این عارضه (معمولا در نوجوانی) از آن نجات می‌یابند. دانستن اینکه چه زمانی درمان را آغاز کنیم، دشوار است، زیرا پیش‌بینی دوره علایم و زمانی که کودک به سادگی از آن خلاص می‌شود، غیرممکن است. عواملی هستند که هنگام تصمیم گیری در شروع درمان باید مد نظر قرار گیرند، از جمله اینکه آیا عزت نفس کودک تحت تاثیر قرار گرفته؟ آیا شب ادراری سبب اختلال در عملکرد کودک شده؟ (مثلا کودک مجبور شده بخاطر شب ادراری از شرکت در اردوی شبانه‌ی مدرسه امتناع کند؟)
بیشتر بخوانید: نحوه برخورد با کودکان بیش فعال؛ با کودک بیش فعال چه کنیم؟
وقتی نیاز به درمان تشخیص داده شد، درمان های با هدف تغییر رفتار بسیار پیشنهاد می‌شوند. درمان رفتاری در 75% بیماران اثربخش است از جمله:
-
زنگ هشدار:
استفاده از یک سیستم هشدار که در زمان خیس شدن رختخواب زنگ می‌زند، به کودک کمک می‌کند تا یاد بگیرد به حواس مثانه اش در شب واکنش دهد. عمده‌ی پژوهش ها بر موضوع شب ادراری از استفاده از زنگ های هشدار به عنوان اثربخش‌ترین درمان یاد می‌کنند. زنگ‌های هشدار در حال حاضر تنها درمان مرتبط با بهبودی پایدار هستند. نرخ بازگشت اندک است، بنابراین معمولا بهبودی ثابت می‌ماند.
-
آموزش مثانه:
فن آموزش مثانه می‌تواند در شب ادراری کودکان موثر باشد. این فن به طور منظم از رفتن برنامه‌ریزی‌شده به توالت در فواصل رو به افزایش استفاده می‌کند تا به کودک کمک کند ادرارش را به مدت طولانی‌تری نگه دارد. این موضوع همچنین به منبسط‌شدن اندازه‌ی مثانه که ماهیچه‌ای پاسخگو به تمرین و ورزش است، کمک می‌کند. آموزش مثانه معمولا به عنوان بخشی از درمان شب ادراری به کار می‌رود.
-
پاداش‌دهی:
این می‌تواند شامل ارایه‌ی مجموعه ای از پاداش‌های کوچک تا زمان دستیابی کودک به کنترل مثانه باشد.
-
دارو:
داروهایی برای درمان شب ادراری موجود است، اما به طور کلی تنها زمانی استفاده می‌شوند که این اختلال، عملکرد کودک را مختل کند و معمولا برای کودکان زیر 6 سال توصیه نمی‌شوند. دارو ممکن است در کاهش میزان ادرار تولیدشده توسط کلیه‌ها نقش داشته باشد یا به افزایش گنجایش مثانه کمک کند.
داروها معمولا شامل دسموپرسین (اثرگذار بر تولید ادرار توسط کلیه‌ها) و ایمی‌پرامین و ضدافسردگی‌ها (موثر در درمان شب ادراری) می‌شود.
در حالیکه داروها می‌توانند در مدیریت علایم شب ادراری مفید باشند، همین که مصرف متوقف شود، معمولا کودک مجددا شروع به خیس‌کردن رختخوابش می‌کند. هنگام انتخاب دارو برای کودکان، عوارض جانبی و هزینه‌ها باید مد نظر قرار گیرد. داروها می‌توانند تا زمان آغاز درمان‌های رفتاری، به بهبود عملکرد کودک کمک کنند.
درمان‌های خانگی و اصلاح سبک زندگی
تغییراتی هست که می‌توانید در خانه صورت دهید تا به کاهش شب ادراری فرزندتان کمک کنید. از جمله:
- محدودکردن مصرف مایعات در شب. دریافت مایعات به اندازه کافی بسیار مهم است، بنابراین اصلا نیازی نیست مصرف مایعات روزانه را در فرزندتان محدود کنید. با این حال، مصرف نوشیدنی‌ها را در صبح زود و اوایل عصر تشویق کنید که تشنگی را در شب کاهش دهد.
البته اگر فرزندتان در هنگام غروب به بازی یا ورزش می‌رود، نباید جلوی مصرف مایعات را در شب بگیرید.
- از نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های حاوی کافیین دوری کنید. نوشیدنی‌های حاوی کافیین در هر زمانی از روز و مخصوصا غروب برای کودکان منع می‌شوند. زیرا کافیین ممکن است مثانه را تحریک کند.
- دفع دوباره‌ی ادرار را قبل از رفتن به رختخواب تشویق کنید. دفع دوباره به این معناست که کودک یک بار پیش از رفتن به رختخواب و بار دیگر قبل از اینکه خوابش ببرد، به توالت برود. به فرزند خود یادآور شوید که در طول شب هرگاه نیاز داشت اشکالی ندارد که به توالت برود. از چراغ خواب های کوچک استفاده کنید تا کودک به سادگی مسیر بین اتاق و توالت را پیدا کند.
- استفاده‌ی منظم از توالت را در طول روز تشویق کنید. برای بهبود شب ادراری کودکان، در طول روز و شب تا قبل از خواب، به فرزندتان پیشنهاد کنید که هر دو ساعت یک بار ادرار کند یا دست‌کم به تعداد کافی به توالت برود تا احساس اضطرار نکند.
- از جوش‌های پوستی پیشگیری کنید. برای پیشگیری از جوش‌زدن پوست ناشی از لباس زیر خیس، به کودک خود کمک کنید تا هر روز صبح نواحی تناسلی خود را شستشو دهد. این نیز ممکن است مفید باشد که در زمان خواب، نواحی مورد نظر را با پماد یا کرم محافظت‌کننده‌ی ضد رطوبت بپوشانید. از پزشک کودکتان کمک بگیرید تا یک مورد را به شما پیشنهاد دهد.
برخورد والدین با کودک دچار شب ادراری
سعی کنید در مسیر خارج شدن از این مشکل، در برخورد با کودک تان شکیبا باشید. درمان موثر ممکن است شامل چندین راهبرد باشد و موفقیت‌آمیز بودن آن زمان ببرد. بکوشید تا نکات زیر را رعایت کنید:
- به احساسات کودک خود حساس باشید. اگر فرزند شما دچار استرس یا اضطراب است، او را به ابراز این احساسات تشویق کنید. حمایتگر و همدل باشید. وقتی کودکتان احساس آرامش و ایمنی دارد، خیس کردن رختخواب ممکن است کمتر مشکل‌ساز باشد. در صورت نیاز، با پزشک فرزند خود در مورد راهبردهای اضافی مقابله با استرس صحبت کنید.
- برای پاکسازی آسان برنامه‌ریزی کنید. هنگام شب، تشک فرزندتان را با یک روکش پلاستیکی بپوشانید. از لباس زیر ضخیم و جاذب برای کمک به نگه داشتن ادرار استفاده کنید. رختخواب و پیژامه‌ی اضافی را دم دست قرار دهید. با این حال، از پوشک بچه یا لباس زیر یکبارمصرف که حاوی پوشک است خودداری کنید.
- روی کمک فرزندتان حساب کنید. در مواجهه با شب ادراری کودکان، اگر با سن فرزندتان تناسب دارد، از او بخواهید تا لباس زیر و پیژامه‌ی خیسش را بشوید یا خودش آنها را در محفظه‌ی خاصی برای شستشو قرار دهد. پذیرش مسیولیت ممکن است به او کمک کند تا کنترل بیشتری بر موقعیت احساس کند.
- از تلاشش تقدیر کنید. خیس کردن رختخواب عامدانه نیست، بنابراین تنبیه یا سرزنش او برای این کار منطقی نیست. همچنین، اجازه ندهید خواهر و برادرها برای این موضوع کودک را دست بیاندازند. در مقابل، به خاطر رعایت روتین خواب، فرزندتان را تحسین کنید و به آنها کمک کنید تا پس از اتفاقی که تصادفا رخ داد، رختخواب را تمیز کنند. استفاده از سیستم پاداش استیکر ممکن است به انگیزه‌بخشی به فرزندتان کمک کند.
با اطمینان‌دهی، حمایت و درک از سوی شما، فرزندتان می‌تواند از این مسیر عبور کند.
بیشتر بخوانید: اینسومنیا چیست؟ علایم، علل و راه های درمان بی خوابی
چشم‌انداز کودکان دچار شب‌ادراری چگونه است؟
بیشتر کودکان دچار شب ادراری تا نوجوانی از این اختلال رهایی می‌یابند. تنها تعداد کمی (حدود 1%) این مشکل را تا بزرگسالی همراه خواهند داشت.
چطور می‌توان از شب ادراری پیشگیری کرد؟
شاید ممکن نباشد از همه‌ی نمونه های شب ادراری پیشگیری کنیم، مخصوصا آنهایی که به مشکلی در آناتومی کودک مربوط هستند. اما اگر به محض شروع علایم، فرزند خود را برای ارزیابی نزد یک پزشک اطفال ببرید، ممکن است به کاهش مشکلات همراه این عارضه کمک کند. داشتن نگاهی مثبت و شکیبا به کودک در زمان آموزش توالت رفتن، ممکن است به پیشگیری از ایجاد نگرش‌های منفی درباره‌ی توالت کمک کند.
کلام پایانی
شب ادراری کودکان موضوعی شایع و چالش‌انگیز است. اما خوشبختانه می‌توان با صبوری و دریافت درمان یا اصلاح سبک زندگی، این مسیله را برطرف کرد. خاطرتان باشد که کودک، خود به دلیل خیس کردن رختخواب احساس شرم دارد، پس هیچ‌گاه با سرزنش و تحقیر با آن برخورد نکنید که این می‌تواند اوضاع را سخت‌تر کند.
اگر والدی هستید که شب ادراری فرزند را تجربه کرده، لطفا از تجربه و نحوه‌ی برخوردتان با این موضوع برای ما بنویسید.
منابع:
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
