کودکان تاب آور، قادرند سازگارانه به حل مسایل بپردازند. آنها با موقعیت های ناآشنا یا سخت روبرو می‌‌شوند و می‌کوشند تا راه حل های عملی پیدا کنند. اما چطور می‌توانیم کودکانی تاب آور تربیت کنیم؟ در این مقاله نکاتی را در مورد راهکارهای افزایش تاب آوری کودک می‌خوانیم.

فهرست محتوا:

• تعریف تاب آوری
• ضرورت آموزش تاب آوری به فرزندان
• چرا برخی کودکان در برابر سختی ها تحمل کمی دارند؟
• روش های پرورش کودکان تاب آور
• جلوی همه خطرات را نگیرید
• حل مسیله را به کودکان آموزش دهید
• مهارت های عینی را به فرزندان خود آموزش دهید
• از سوالات «چرا» دوری کنید
• همه پاسخ هایی که می‌دانید را نگویید
• از صحبت با عبارات فاجعه آمیز بپرهیزید
• اجازه دهید فرزندانتان اشتباه کنند
• به آنها کمک کنید تا احساسات خود را مدیریت کنند
• الگویی برای سازگاری باشید
• بازی هایی برای پرورش تاب آوری
• سخن پایانی

تعریف تاب آوری

پرورش کودکان تاب آور چگونه است؟ پیش از پاسخ به این سوال، ببینیم اصلا تاب آوری چیست و چه ضرورتی دارد. لین لیونز، مددکار اجتماعی و روان درمانگر می‌گوید: وقتی کودکان تاب آور قدم به موقعیتی جدید می‌گذارند، احساس می‌کنند می ‌توانند نیاز خود را بفهمند و با اعتماد به نفس مشکل را مدیریت می‌کنند.

او می‌گوید این بدین معنا نیست که کودکان باید به تنهایی از پس همه کارها بر بیایند. در عوض، آنها می‌دانند که چطور درخواست کمک کنند و در گام های بعدی، قادر به حل مسایل خود خواهند بود. تاب آوری به معنای توانایی سازگاری موفقیت آمیز با چالش‌ها و مشکلات زندگی است.

ضرورت آموزش تاب آوری به فرزندان

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛ تاب آوری یک ویژگی ذاتی نیست و می‌تواند آموخته شود. لیونز والدین را تشویق می‌کند تا کودکان خود را به مهارت‌هایی همچون مدیریت رویدادهای غیر منتظره تجهیز کنند، چیزی که معمولا در فرهنگ ما مرسوم نیست.

«ما در فرهنگی زندگی می‌کنیم که همیشه می‌خواهیم مطمین شویم فرزندانمان راحت هستند. ما والدین دایما می‌کوشیم تا در هر مسیله‌ای که ممکن است کودکانمان را درگیر کند، یک گام از او جلوتر باشیم. مشکلش چیست؟ خب زندگی به این شیوه پیش نمی‌رود!»

افراد مضطرب، به سختی می‌توانند به فرزندانشان کمک کنند تا عدم اطمینان را تاب بیاورند. دلیلش ساده است، چرا که خود آنها در تحمل بلاتکلیفی مشکل دارند.

لیونز می‌گوید «شاید این ایده که فرزندتان را در درد مشابهی که خودتان تجربه کرده اید قرار دهید، تحمل ناپذیر باشد. از این رو، والدین مضطرب می‌کوشند تا از کودکانشان محافظت کنند و در بدترین سناریوها، سپر بلای آنها شوند.»

با این حال، او بیان می کند که وظیفه یک والد این نیست که در هر زمانی در خدمت فرزندش باشد. بلکه وظیفه او این است که به کودکش نحوه مدیریت بلاتکلیفی و حل مسیله را آموزش دهد.

چرا برخی کودکان در برابر سختی ها تحمل کمی دارند؟

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  برخی کودکان به دلایلی تاب آوری خیلی کمی دارند و نمی‌توانند چالش های زندگی را تحمل کنند. این علل عبارتند از:

• مهارت های حل مسیله‌ی محدود
• انتظارات غیر واقع بینانه (از سوی اطرافیان یا خودشان)
• حساسیت بالا
• تغییرات زندگی یا تجربیات آسیب زا
• فقدان کنترل بر مدیریت درماندگی آموخته شده
• تفاوت هایی مانند مشکلات یادگیری که باعث می‌شود کودک مجبور به تلاش بیشتری شود زیرا محیط با نیازهای او سازگاری ندارد

در ادامه، لیونز پیشنهادات باارزشی را برای پرورش کودکان تاب آور با ما به اشتراک می‌گذارد.

روش های پرورش کودکان تاب آور

• همه نیازهای فرزندتان را برآورده نکنید

هرگاه بکوشیم اطمینان و راحتی را برای کودکمان فراهم کنیم، از تبحر و توانایی او برای رشد حل مسیله جلوگیری می‌کنیم. مراقبت بیش از حد از کودک، تنها باعث تقویت اضطراب او می‌شود.

فرض کنید مدرسه‌ی کودکی ساعت 3:15 تعطیل می شود، اما کودک نگران است که نکند والدینش سر ساعت نرسند. بنابراین والدین یک ساعت زودتر به مدرسه می‌روند و ماشین خود را کنار پنجره کلاس پارک می‌کنند تا فرزندشان با دیدن آنها خیالش راحت شود.

در یک مثال دیگر، والدین به کودک 7 ساله‌ی خود که دوست ندارد در اتاقش بخوابد، اجازه می‌دهند روی تشکی کنار تختخواب والدین بخوابد. که همگی رفتارهایی غلط هستند.

• جلوی همه خطرات را نگیرید

به طور طبیعی، والدین مایل اند کودکان خود را ایمن نگه دارند. اما حذف تمام خطرات می‌تواند فرصت یادگیری تاب آوری را از کودکان ما دریغ کند.

در یک خانواده که لیونز می شناسد، کودکان در غیاب والدین خود اجازه ندارند چیزی بخورند، زیرا این خطر وجود دارد که هنگام غذا خوردن خفه شوند. لیونز می‌گوید: وقتی کودکان به سنی رسیده اند که در خانه تنها بمانند، بنابراین توان غذا خوردن را نیز دارند.

اصل اینجاست که با آموزش مهارت های ضروری به فرزندتان، اجازه خطرات مناسب را صادر کنید. «وقتی آنها کوچک تر هستند، شروع کنید. فرزند نوجوانتان که می‌خواهد برای گرفتن گواهینامه رانندگی‌اش اقدام کند، باید در 5 سالگی نحوه راندن دوچرخه، نگاه به چپ و راست هنگام عبور از خیابان، آرام راندن و احتیاط کردن را یاد گرفته باشد.»

دادن آزادی متناسب با سن به کودکان به آنها کمک می‌کند تا محدودیت ها را یاد بگیرند.

• حل مسیله را به کودکان آموزش دهید

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  برای پرورش کودکان تاب آور، حل مسیله را به آنان یاد دهید. فرض کنید فرزندتان می‌خواهد به اردوی یک شبه برود، اما بخاطر دور بودن از خانه مضطرب است. یک والد مضطرب ممکن است بگوید «خب، پس دلیلی برای رفتنت وجود ندارد.»

اما یک رویکرد آگاهانه این است که مضطرب بودن فرزندتان را عادی­سازی کنید و به او کمک کنید تا بفهمد چگونه با دلتنگی کنار بیاید. می‌توانید از فرزندتان بپرسید که چطور می‌تواند عادت به دوری از خانه را تمرین کند؟

هنگامی که پسر لیونز در مورد اولین امتحان نهایی خود مضطرب بود، آنها در خانواده با روش بارش فکری راهبردهایی را مطرح کردند؛ از جمله اینکه او چگونه می‌تواند زمان و برنامه خود را برای مطالعه در امتحان مدیریت کند.

به عبارت دیگر، کودک خود را درگیر این موضوع کنید که چطور می‌تواند با چالش ها کنار بیاید. بارها و بارها به آنها این فرصت را بدهید که «پیدا کنند چه چیزی موثر است و چه چیزی جواب نمی‌دهد».

• مهارت های عینی را به فرزندان خود آموزش دهید

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  به تعبیر یک ضرب المثل، «اگر به کودکی یک ماهی بدهید، برای یک روز به او غذا داده اید؛ اما اگر به او ماهیگیری یاد بدهید، برای یک عمر غذایش را تامین کرده اید.»

وقتی لیونز با بچه‌ها کار می‌کند، روی مهارت‌های خاصی تمرکز می‌کند که آنها برای کنترل موقعیت‌های ویژه بدان نیاز دارند.

او از خود می‌پرسد: «قرار است در این [وضعیت] به چه هدفی دست یابیم؟ آنها برای رسیدن به آن هدف به چه مهارتی نیاز دارند؟» برای مثال، او ممکن است به یک کودک خجالتی، نحوه احوالپرسی و شروع گفتگو با دیگران را بیاموزد.

• از سوالات «چرا» دوری کنید

سوالات «چرا» به یادگیری حل مسیله کمک نمی‌کنند. اگر فرزندتان دوچرخه‌اش را زیر باران رها کرده و شما بپرسید «چرا؟»، آنها چه خواهند گفت؟ احتمالا بگویند: بی احتیاطی کردم، من فقط یک بچه 8 ساله هستم.

سعی کنید به جای آن، سوالات «چگونه» بپرسید. مثلا بگویید: «دوچرخه‌­ات را زیر باران رها کردی و زنجیر آن زنگ زده. چگونه می­خواهی آن را برطرف کنی؟» لیونز می­گوید مثلا آنها ممکن است بروند و در اینترنت جستجو کنند تا ببینند چطور می‌توان زنجیر دوچرخه را تعمیر کرد یا شاید در خرید یک زنجیر جدید از قلک شان کمک مالی ارایه دهند.

مشاوره روانشناسی

لیونز از سوالات «چگونه» برای آموزش مهارت های مختلف به مراجعان خود استفاده می‌کند. «وقتی رختخواب گرم و دنج است، چگونه می توانید خود را از آنجا بیرون بیاورید؟ چطور با پسرهای پر سر و صدای اتوبوس مدرسه که شما را آزار می‌دهند رفتار می‌کنید؟»

• همه پاسخ هایی که می‌دانید را نگویید

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  لیونز می‌گوید برای پرورش کودکان تاب ­آور، به جای ارایه هر پاسخی به آنها، از عبارت «نمی‌دانم» استفاده کنید. سپس «به دنبال آن حل مسیله را ترویج دهید». استفاده از این عبارت به کودکان کمک می‌کند تا بیاموزند که بلاتکلیفی را تحمل کنند و به راه‌های مقابله با چالش‌های احتمالی فکر کنند.

همچنین، شروع این کار در موقعیت‌های کوچک در دوران کودکی به بچه ها کمک می‌کند تا برای انجام آزمایش‌های بزرگ‌تر در بزرگسالی آماده شوند. او می‌گوید: بچه ها این کار را دوست نخواهند داشت، اما به آن عادت می‌‌کنند.

برای نمونه، اگر فرزندتان از شما بپرسد که آیا پزشک برایش آمپول تجویز خواهد کرد یا نه، به جای اینکه او را آرام کنید، بگویید: «نمی‌دانم. شاید یک آمپول کوچک برایت بنویسد. بیا فکر کنیم که چطور آن را پشت سر خواهی گذاشت».

اگر فرزندتان نگران است که نکند از مدرسه خوشش نیاید، به جای گفتن «مطمینم آن را دوست خواهی داشت»، می‌توانید توضیح دهید که برخی از دانش‌آموزان در سال اول مدرسه‌شان را دوست ندارند. سپس به او کمک کنید تا بفهمد که اگر آنها هم همین احساس را داشتند، برای رفعش چه کاری می‌توانند انجام دهند.

• از صحبت با عبارات فاجعه آمیز بپرهیزید

بکوشید تا به آنچه به فرزندان خود و اطرافیانشان می‌گویید توجه کنید. لیونز می‌گوید: به ویژه والدین مضطرب تمایل دارند به طرز فاجعه آمیزی در مورد فرزندان خود صحبت کنند.

برای مثال، به جای گفتن، «تو واقعا باید شناکردن را یاد بگیری، زیرا اگر غرق شوی من می‌میرم!» می‌توانید به گفتن «خیلی مهم است که نحوه شنا کردن را یاد بگیری» اکتفا کنید.

• اجازه دهید فرزندانتان اشتباه کنند

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  لیونز می‌گوید: «شکست، پایان دنیا نیست. این عبارتی است که وقتی می‌فهمید قدم بعدی را کجا بگذارید، به آن می‌رسید». برای والدین اجازه دادن به بچه ها برای اشتباه کردن، سخت و دردناک است. اما به کودکان کمک می‌کند نحوه برطرف کردن لغزش ها را بیاموزند و دفعه بعد تصمیمات آگاهانه بگیرند.

به گفته لیونز، اگر کودکی تکلیفی داشته باشد، والدین مضطرب یا بیش از حد محافظ معمولا می‌خواهند مطمین شوند که آن تکلیف کاملا خوب انجام می‌شود. اما در دراز مدت مفید است که به فرزندان خود اجازه دهید پیامدهای اعمال خود را ببینند.

به طور مشابه، اگر فرزندتان نمی‌خواهد به تمرین فوتبال برود، می‌توانید به او اجازه دهید در خانه بماند. و وقتی در بازی بعدی او را روی نیمکت نشاندند، با هزینه‌ی تصمیم خود مواجه خواهد شد.

• به آنها کمک کنید تا احساسات خود را مدیریت کنند

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  آموزش هوش هیجانی (EQ) و خودتنظیمی، کلیدهای پرورش کودکان تاب ­آور هستند.

لیونز می‌گوید: می‌توانید به فرزندان خود بیاموزید که همه‌ی احساسات مفید هستند. اشکالی ندارد از اینکه بازی را باخته اید یا شخص دیگری بستنی شما را خورده، عصبانی شوید. مراقبان می‌توانند این را نیز به کودکان بیاموزند که پس از تجربه احساسات خود، باید در مورد کارهای بعدی که انجام می‌دهند فکر کنند.

بچه‌ها خیلی سریع یاد می‌گیرند که چه احساسات قدرتمندی آنها را از خواسته شان دور می‌کند. والدین نیز باید نحوه کنترل احساسات خود را یاد بگیرند.

ممکن است به فرزندتان بگویید: «می‌فهمم که چنین احساسی داری. من هم اگر جای تو بودم همین احساس را داشتم، اما حالا باید ببینی در قدم بعد بهتر است چه کاری انجام دهی.»

اگر فرزندتان عصبانی می‌شود، در مورد رفتار مناسب (و نامناسب) واضح صحبت کنید. مثلا بگویید «متاسفم که امروز بستنی نمی‌خریم، اما این رفتارت (فریاد کشیدن تو برای رسیدن به بستنی) پذیرفتنی نیست.»

• الگویی برای سازگاری باشید

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  البته، بچه ها از مشاهده رفتار والدین خود نیز یاد می‌گیرند. لیونز می‌گوید: سعی کنید آرام و استوار باشید. شما نمی‌توانید به کودکتان بگویید که باید احساسات خود را کنترل کند، در حالی که خودتان از کوره در رفته اید!

فرزندپروری نیاز به تمرین زیادی دارد و همه ما اشتباهاتی داریم. وقتی اشتباهی مرتکب می‌شوید، آن را بپذیرید. می‌توانید به فرزندتان بگویید: «من واقعا اشتباه کردم. بابت برخورد بدم متاسفم. بیا فکر کنیم در آینده از چه راه دیگری می­توانیم این مسیله را مدیریت کنیم».

بازی هایی برای پرورش تاب آوری

فعالیت هایی سرگرم‌کننده نیز وجود دارد که در قالب آنها می‌توانید تاب آوریرا در کودکتان تقویت کنید. می‌توانید این بازی‌های مفرح را به صورت خانوادگی انجام دهید:

• بازی صندلی و موسیقی

مطمینا با این بازی قدیمی آشنا هستید. در این بازی، کودکان می‌آموزند که اشکالی ندارد اگر ببازند، زیرا هنوز می‌توانند بخندند و لذت ببرند. آنها در این بازی مهارت های اجتماعی همچون تشویق دیگران و همدلی را نیز یاد می‌گیرند. شیوه این بازی بدین صورت است که اگر تعداد بازیکنان n باشد، به تعداد n-1 صندلی را به شکل دایره وار تنظیم می‌کنیم. موسیقی پخش می‌شود.

کلینیک روانشناسی

شما باید اطراف صندلی ها راه بروید (یا برای سرگرمی بیشتر، برقصید، ادا در بیاورید و …). به محض قطع شدن موسیقی، هر کسی باید یک صندلی برای نشستن پیدا کند. از آنجا که تعداد صندلی ها کافی نیست، یک نفر بدون صندلی می‌ماند و از بازی بیرون می‌رود. با هر باخت، یک صندلی از دور حذف می‌شود تا در نهایت یک صندلی و یک برنده باقی بماند.

• بازی های فکری

بازی های فکری نوبتی مانند مونوپولی، منچ، مار و پله و … انتخابی جذاب برای پرورش کودکان تاب ­آور هستند. در انتظارکشیدن برای رسیدن نوبت، صبوری، مهارت های اجتماعی، حل مسیله و کار تیمی آموخته می‌شود. همچنین گذشتن از موانع کوچک و ادامه دادن به جلو تقویت می‌شود که هسته اصلی تاب آوری است.

• بازی تعریف و تمجید

مهربانی، مادر همه فضیلت هاست. قدردانی از دیگران، تحسین موفقیت هایشان و اعتماد داشتن به آنها برای تقویت تاب آوری حیاتی هستند. کودکان یاد می‌گیرند تا در مواقع دشوار، به خود و اطرافیان شان برای کمک اعتماد کنند. فعالیت صندلی سحرآمیز برای این کار عالی است. چطور این فعالیت را انجام دهیم:

• با همسالان یا اعضای خانواده به شکل دایره وار بنشینید.
• یک تکه پارچه را به دست کودک دهید و یک موسیقی پخش کنید (یا خودتان آواز بخوانید)
• از کودک بخواهید تا زمانی که موسیقی ادامه دارد، اطراف دایره راه برود.
• به محض توقف موسیقی یا آواز، کودک باید پارچه را روی نزدیک‌ترین شخص بیندازد و یک تعریف و تمجید از آن فرد ارایه دهد. مثلا وقتی پارچه روی پدر افتاده، از او بپرسید: «کدوم ویژگی بابا رو بیشتر از همه دوست داری؟»
• پس از آن، موسیقی ادامه می‌یابد و حالا فردی که از او تعریف شده باید دور دایره بچرخد. بازی به همین شکل ادامه می‌یابد.

• بازی موانع

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  فعالیت های چالش انگیز می‌توانند به تقویت تاب آوری کمک کنند. در این بازی، یک مسیر عبور بسازید و در آن موانعی (مانند بالش) ایجاد کنید. از بچه ها بخواهید بدون برخورد با موانع، در این مسیر بدوند، بخزند یا بپرند. مهارت های حل مسیله، اشتیاق نسبت به امتحان کردن چالش های جدید، خطرپذیری و یادگیری ایمنی در کنار مهارت های حرکتی در این بازی تقویت می‌شوند.

• مراقبه

مناسب کودکان بالای 3 سال

در ادامه مقاله راهکارهای افزایش تاب آوری کودک میخوانیم؛  کاهش استرس و آرامسازی از بخش های ضروری ایجاد تاب آوری هستند. انجام مراقبه به کنترل افکار کمک می‌کند. کودکانی که از سنین 4 سالگی مراقبه را تمرین می‌کنند، مهارت بیشتری در تنظیم هیجانات خود خواهند داشت و بهتر قادر به تصمیم‌گیری هستند.

سخن پایانی

تاب‌آوری به کودکان کمک می‌کند تا از آزمایش‌ها، پیروزی‌ها و مصیبت‌های اجتناب‌ناپذیر دوران کودکی و نوجوانی گذر کنند. همچنین، کودکان تاب آور به بزرگسالانی انعطاف‌پذیر تبدیل می‌شوند که می‌توانند در برابر استرس‌های گریز‌ناپذیر زندگی ایستادگی ورزند و رشد کنند. آموزش این مهارت را از فرزندان خود دریغ نکنید.

شما چه روش های دیگری را برای پرورش کودکان تاب ­آور پیشنهاد می‌کنید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.

منبع

https://psychcentral.com

https://www.thecuriousbees.in/ .

کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی