ترسیدن در خواب که به طور علمی به آن حملات پانیک شبانه یا Nocturnal Panic Attacks گفته می‌شود، یک تجربه اضطرابی شدید است که فرد را در خواب یا در مرحله اولیه بیداری درگیر می‌کند. این حملات می‌توانند به شدت ترسناک و نگران‌کننده بوده و بر کیفیت خواب فرد تاثیر منفی بگذارند. در این مقاله، ترس‌های شبانه، تفاوت آنها با کابوس، علل و علائم آنها و همچنین نحوه درمان آنها را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهیم. با ما همراه باشید.
ترس‌های شبانه چه هستند؟
حملات پانیک شبانه به حملات اضطرابی گفته می‌شود که در هنگام خواب یا در فاصله‌ای کوتاه از بیداری رخ می‌دهند. این حملات معمولا با علائمی مانند ضربان قلب سریع، تنگی نفس، تعریق زیاد، لرزش بدن و احساس ترس و اضطراب شدید همراه هستند. در این حالت، فرد به طور ناگهانی از خواب می‌پرد و این احساس ترس به شدت ادامه می‌یابد، بدون اینکه هیچ دلیل مشخصی برای آن وجود داشته باشد. حملات پانیک شبانه معمولا در مراحل غیر رِم یا Non-REM خواب و به ویژه در اوایل شب رخ می‌دهند. خواب غیر رم مرحله‌ای از خواب است که در آن بدن برای استراحت و ترمیم بافت‌ها فعالیت می‌کند و مغز امواج آهسته‌تر تولید می‌کند، در این مرحله رویاهای واضحی دیده نمی‌شود.
تفاوت ترسیدن در خواب با کابوس
کابوس و ترس شبانه هر دو تجربه‌های اضطرابی هستند که در هنگام خواب به وقوع می‌پیوندند. اما تفاوت‌های عمده‌ای بین این دو وجود دارد:
- کابوس معمولا رویای ناخوشایند و ترسناکی است که فرد می‌تواند آنها را به خاطر بیاورد. این رویاها ممکن است در مرحله REM (حرکت سریع چشم) خواب رخ دهند و اغلب با احساس ناراحتی یا ترس به پایان می‌رسند. در مقابل، حملات پانیک شبانه نه تنها در مراحل مختلف خواب رخ می‌دهند، بلکه به طور کلی ارتباطی با محتوای خواب ندارند. افراد مبتلا به پانیک شبانه ممکن است در حالی که به هیچ رویا یا کابوس خاصی توجه نمی‌کنند، بلافاصله با علائم جسمی اضطراب و ترس شدید بیدار شوند.
- حمله پانیک شبانه معمولا با احساس واقعی ترس از از دست دادن کنترل یا مرگ همراه است، که آن را از کابوس متمایز می‌کند.
چه کسانی تحت تاثیر ترس‌های شبانه قرار می‌گیرند؟
ترسیدن در خواب می‌تواند سلامت جسم و روان هر فردی را تحت تاثیر قرار دهد. اما برخی از گروه‌ها بیشتر در معرض خطر این اختلال هستند.
- افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی، به ویژه اختلال پانیک، احتمال بیشتری برای تجربه حملات پانیک شبانه دارند. این اختلالات اضطرابی شامل اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال استرس پس از تروما (PTSD) هستند.
- افراد مبتلا به اختلالات خواب مانند بی‌خوابی، آپنه خواب یا سایر مشکلات خواب نیز بیشتر در معرض حملات پانیک شبانه قرار دارند. این اختلالات می‌توانند در هنگام خواب به شدت سیستم عصبی خودمختار را تحریک کرده و موجب حملات اضطرابی شوند.
- کسانی که زندگی آنها تحت استرس‌های شدید، مانند فشارهای شغلی، مشکلات خانوادگی یا بحران‌های مالی قرار دارد نیز بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار دارند.
- بانوان باردار یا یائسه که نوسانات هورمونی شدید را تجربه می‌کنند نیز ممکن است حملات پانیک شبانه را تجربه کنند. زیرا تغییرات هورمونی می‌توانند تاثیر زیادی بر سیستم عصبی و روان فرد گذاشته و موجب بروز این نوع حملات شوند. در این باره به مقاله درمان بی خوابی در بارداری سر بزنید.
علت ترسیدن در خواب چیست؟
علت ترسیدن در خواب چیست؟ دلایل مختلفی می‌توانند باعث بروز حملات پانیک شبانه شوند. یکی از اصلی‌ترین موارد برای علت ترسیدن در خواب، فعالیت بیش از حد سیستم عصبی خودمختار است که در این حالت پاسخ‌های فیزیولوژیکی بدن به طور غیرطبیعی تقویت شده و فرد را دچار اضطراب شدید می‌کند. این وضعیت می‌تواند ناشی از اختلالات اضطرابی یا بیماری‌های جسمی باشد که سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
دیگر عوامل موثر بر ترسیدن در خواب شامل:
- استرس روانی
- مصرف مواد محرک مانند کافئین یا الکل
- کمبود خواب یا بی خوابی
- تغییرات هورمونی
هستند. این عوامل معمولا باعث افزایش تحریک پذیری سیستم عصبی می‌شوند و خواب فرد را مختل می‌کنند.
علایم ترسیدن در خواب
حملات پانیک شبانه علایم فیزیکی و روانی شدیدی دارند که می‌توانند به شدت ترسناک باشند. برخی از علائم رایج این حملات عبارتند از:
- ضربان قلب بالا یا تپش قلب
- احساس خفگی یا تنگی نفس
- تعریق شدید
- لرزش بدن یا احساس لرزش
- درد یا فشار در قفسه سینه
- سرگیجه و عدم تعادل
- حس واقعیت زدایی یا جدا شدن از خود
- ترس از مرگ یا ترس از از دست دادن کنترل
این علایم می‌توانند به طور ناگهانی بروز پیدا کرده و در حالی که فرد هنوز نمی‌داند که چه چیزی باعث این احساسات شده، او را از خواب بیدار کنند.
تشخیص ترس در خواب
تشخیص ترسیدن در خواب معمولا به بررسی دقیق نیاز دارد. زیرا این اختلال با سایر مشکلات مرتبط با خواب اشتباه گرفته می‌شود. متخصصان و روانشناسان برای این منظور اغلب از چندین روش برای تشخیص این حملات استفاده می‌کنند:
-
بررسی تاریخچه پزشکی و روانی
پزشکان در ابتدا از بیمار می‌خواهند جزئیاتی درباره وضعیت سلامتی عمومی، سابقه مشکلات روانی و الگوهای خواب خود ارائه دهد. مواردی مانند استرس شدید، سابقه حملات اضطراب در روز یا مصرف داروهای خاص می‌توانند در این بررسی نقش داشته باشند.
-
بررسی و تحلیل خواب فرد (پلی‌سومنوگرافی)
پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography) به معنای بررسی و تحلیل خواب فرد است، اما این واژه به طور خاص به تست‌هایی اشاره دارد که در آن چندین پارامتر فیزیولوژیکی در طول خواب مورد اندازه‌گیری و ثبت قرار می‌گیرند. این تست به طور عمده برای تشخیص اختلالات خواب مانند آپنه خواب، بی‌خوابی و مشکلات دیگر انجام شده و فعالیت‌های شبانه بدن مانند:
- اندازه‌گیری فعالیت مغزی برای شناسایی اختلالات الگوهای خواب.
- ثبت تغییرات ضربان قلب و تنفس برای تشخیص حملات اضطرابی یا آپنه خواب.
- بررسی حرکات بدن که ممکن است حاکی از بیدار شدن ناگهانی یا تلاش برای خروج از خواب باشد.
را بررسی می‌کند.
-
بهره گیری از پرسشنامه‌ها یا تست‌ها
بسیاری از متخصصان از پرسشنامه‌هایی مانند مقیاس حملات پانیک (Panic Attack Scale) استفاده می‌کنند که شدت و الگوهای وقوع حملات پانیک در خواب فرد را مشخص کنند. این پرسشنامه‌ها می‌توانند علل و محرک‌های این حملات را آشکار کنند.
-
حذف سایر اختلالات خواب
پزشکان برای تشخیص ترس‌های شبانه یا پانیک اتک در خواب، ابتدا باید سایر اختلالات خواب را از یکدیگر تفکیک کنند. این کار از طریق تشخیص افتراقی انجام می‌شود، یعنی بررسی و ارزیابی علائم مشابه که ممکن است با ترس در خواب اشتباه گرفته شوند. برای مثال، برخی از اختلالات خواب مانند کابوس‌های شبانه، پاراسومنیا (اختلالات رفتار خواب مانند راه رفتن در خواب) یا حتی صرع شبانه می‌توانند علائم مشابه ترس شبانه داشته باشند.
عوارض ترسیدن در خواب
عوارض ترسیدن در خواب چیست؟ اگر ترس‌های شبانه درمان نشوند، اثرات منفی کوتاه مدت و بلندمدت زیادی دارند که می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر بگذارد:
- تاثیر بر کیفیت خواب: این حملات باعث بی‌خوابی، قطع مکرر خواب و کاهش چرخه‌های عمیق‌تر خواب مانند REM می‌شوند. چنین اختلالی می‌تواند منجر به خستگی روزانه، کاهش بهره وری و افزایش تحریک پذیری فرد گردد.
- تشدید مشکلات روانی: ترسیدن در خواب اغلب با سایر اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب تعمیم یافته و یا PTSD همراه است. این حملات ممکن است شدت اضطراب فرد را در طول روز افزایش دهند.
- مشکلات جسمانی: حملات مکرر پانیک در خواب می‌توانند منجر به فشار خون بالا، ضربان قلب نامنظم یا حتی مشکلات قلبی عروقی شوند. استرس مداوم بر سیستم ایمنی بدن نیز تاثیر منفی می‌گذارد.
- اثرات اجتماعی و خانوادگی: از دست دادن خواب و اضطراب مرتبط با آن می‌تواند روابط اجتماعی و خانوادگی فرد را مختل کند. افراد ممکن است به دلیل خستگی یا اضطراب از تعاملات اجتماعی دوری کنند.
روش های برای کشف علت و درمان ترسیدن در خواب
درمان حملات پانیک شبانه معمولا یک رویکرد چندجانبه است و نیازمند همکاری نزدیک بیمار با متخصصان خواب و روانشناسی است. روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:
1.روان درمانی
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): این روش، یکی از موثرترین درمان‌هاست که به افراد کمک می‌کند افکار و باورهای منفی مرتبط با حملات شبانه را شناسایی و اصلاح کنند.
- آموزش تکنیک‌های آرام سازی: تمرینات تنفسی و مدیتیشن می‌توانند سطح اضطراب را کاهش دهند و شرایط خواب راحت‌تری فراهم کنند.
2.دارودرمانی
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs): این داروها سطح سروتونین در مغز را تنظیم کرده و به کاهش اضطراب کمک می‌کنند.
- داروهای آرام بخش: مصرف داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها در کوتاه مدت می‌توانند به کاهش شدت حملات کمک کنند. این داروها می‌توانند به سرعت علائم شدید را کاهش دهند، اما این داروها باعث ایجاد وابستگی می‌شوند. بنابراین ممکن است بدن شما به آنها عادت کند و دیگر اثرگذاری خوبی نداشته باشند. ترک این داروها می‌تواند بسیار سخت باشد. نمونه‌هایی از این داروها شامل آلپرازولام (Xanax™) و کلونازپام (Klonopin™) هستند. (منبع: )
- داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب: این داروها می‌توانند فراوانی و شدت حملات پانیک را کاهش دهند. ممکن است حملات پانیک کاملاً از بین بروند. این داروها ممکن است تا شش تا هشت هفته زمان ببرند تا به طور کامل اثر کنند.
- بنزودیازپین‌ها: این داروها می‌توانند به سرعت علائم شدید را کاهش دهند، اما این داروها باعث وابستگی می‌شوند. ممکن است بدن شما به آنها عادت کند و دیگر اثرگذاری خوبی نداشته باشند. ترک این داروها می‌تواند بسیار سخت باشد. نمونه‌هایی از این داروها شامل آلپرازولام و کلونازپام هستند.
- بتا بلاکرها: داروهایی مانند پروپرانولول می‌توانند علائم فیزیکی حملات پانیک را کاهش دهند. پزشک شما ممکن است این داروها را برای استفاده در هنگام نیاز یا زمانی که احساس می‌کنید حمله پانیک در حال وقوع است، تجویز کند.
در نظر داشته باشید که مصرف دارو برای ترسیدن در خواب، حتما باید تحت نظر روانپزشک صورت گیرد.
3.تغییر سبک زندگی
- پرهیز از مصرف کافیین و الکل به خصوص در ساعات پایانی روز.
- ایجاد یک روال خواب منظم و استفاده از فعالیت‌های آرام‌بخش مانند مطالعه یا دوش آب گرم قبل از خواب.
- بهبود محیط خواب با استفاده از نور کم، دمای مناسب، و کاهش صداهای مزاحم.
4.حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی
داشتن حمایت از سوی خانواده یا گروه‌های حمایتی می‌تواند اثرات مثبتی در کاهش اضطراب فرد داشته و از تکرار ترس‌های شبانه پیشگیری کنند.
درمان ترس شبانه در کودکان چیست؟
کودکان بیشتر مستعد ترسیدن در خواب هستند و به همین دلیل نیز به رویکردهای حساس‌تری برای درمان نیاز دارند:
- ایجاد حس امنیت: والدین باید در کنار کودک باشند و به او اطمینان دهند که خطری وجود ندارد.
- ایجاد روتین خواب مشخص: خوابیدن در ساعات مشخص و انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند خواندن داستان قبل از خواب، موثر است.
- مشاوره با روانشناس کودک: در موارد بروز ترس شدید در کودک، مشاوره روانشناختی برای شناسایی علت‌های اصلی و ریشه‌ای این ترس‌ها توصیه می‌شود. همچنین در این باره مقاله وحشت شبانه در کودکان را بخوانید.
درمان ترس شبانه در نوجوانان و بزرگسالان
درمان ترسیدن در خواب برای این دسته افراد معمولا ترکیبی از روان درمانی، دارو درمانی، و تکنیک‌هایی برای تغییر سبک زندگی است.
- مشاوره روانشناختی: درمان‌های فردی یا گروهی می‌توانند کمک کنند نوجوانان و بزرگسالان اضطراب خود را مدیریت کنند.
- آموزش مهارت‌های مقابله: یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس و ذهن‌آگاهی می‌تواند تاثیرات مثبتی بر ذهن افراد داشته باشد.
- استفاده از دارو در موارد شدید: اگر بروز اضطراب مداوم عملکرد روزانه فرد را مختل کند، پزشک ممکن است برای درمان این اختلال دارو تجویز کند.
آیا باید فردی را که دچار ترس شبانه است از خواب بیدار کنیم؟
بیدار کردن فرد در هنگام پانیک شبانه ممکن است او را بیشتر گیج و مضطرب کند. به جای این کار، رویکردهای زیر توصیه می‌شود:
- حفظ آرامش محیط: ایجاد فضایی آرام با نور کم و صداهای ملایم می‌تواند به کاهش شدت حمله کمک کند.
- استفاده از جملات آرامش‌بخش: صحبت آرام و اطمینان دادن به فرد می‌تواند او را آرام کند.
- مشورت با متخصص: اگر حملات مداوم هستند، مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق ضروری است.
کلام آخر
خواب یکی از ارکان حیاتی زندگی است که نقش مهمی در حفظ سلامت جسمی و روانی افراد دارد. ترسیدن در خواب یا حملات پانیک شبانه، می‌تواند یکی از اختلالاتی است که تاثیرات منفی بر کیفیت خواب و آرامش فرد بر جای می‌گذارد. این اختلال، اگرچه تجربه‌ای ناخوشایند است، اما با درک علل و علائم آن و همچنین اتخاذ روش‌های درمانی مناسب، قابل مدیریت است. آگاهی از منابع ایجاد کننده این اختلال، شناسایی علایم هشداردهنده و استفاده از درمان‌های مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و زندگی افراد کمک کند. به علاوه، حمایت‌های خانواده و مشاوره با متخصصان روانشناس، از جمله عوامل کلیدی در درمان موثر این مشکل محسوب می‌شوند.
منابع
my.clevelandclinic mayoclinic sleepfoundation health.clevelandclinic pubmed ncbi psychologytoday calm
