ADHD یا اختلال نقص توجه – بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلالات دوران کودکی است. در این مقاله در مورد نشانه های بیش فعالی کودکان یا ADHD و روش‌های مدیریت آن بیشتر می‌خوانیم.
ADHD چیست؟
نشانه‌های بیش فعالی کودکان چیست؟ بیش فعالی، بخشی از علایم اختلال نقص توجه – بیش فعالی (ADHD) است. علایم ADHD عبارت است از بی توجهی (عدم توانایی در حفظ تمرکز)، بیش فعالی (حرکات افراطی که با موقعیت همخوانی ندارد) و تکانشگری (اقدامات شتابزده که در لحظه و بدون تفکر اتفاق می‌افتد).
ADHD اختلالی مزمن و توان‌فرسا است که بسیاری از جنبه‌های زندگی فرد را از جمله دستاوردهای تحصیلی و حرفه ای، روابط بین فردی و عملکرد روزانه وی تحت تاثیر قرار می‌دهد. ADHD در صورت عدم دریافت درمان مناسب می‌تواند منجر به ضعف در عزت نفس و عملکرد اجتماعی در کودکان شود. بزرگسالان مبتلا به ADHD ممکن است خودارزشمندی پایین، حساسیت نسبت به انتقاد و افزایش سرزنش خود را تجربه کنند.
توجه داشته باشید، علایم و ارزیابی ADHD در بزرگسالان متفاوت است. این مقاله روی کودکان تمرکز دارد.
تخمین زده می‌شود که 8.4٪ از کودکان به ADHD مبتلا هستند. ADHD اغلب برای اولین بار در سنین مدرسه شناسایی می‌شود؛ جایی که به بی‌نظمی در کلاس درس یا دشواری در انجام تکالیف مدرسه می‌انجامد. با توجه به تفاوت در نحوه بروز علایم، این بیماری در پسران بیش از دختران تشخیص داده می‌شود. با این حال، این بدان معنا نیست که پسران بیشتر به ADHD مبتلا هستند. پسران معمولا بیش فعالی و سایر علا‌م بیرونی را نشان می‌دهند. در حالی که دختران تمایل به عدم تحرک دارند.
علایم ADHD
بسیاری از کودکان ممکن است مشکلاتی در آرام نشستن، منتظر ماندن برای نوبت، توجه، بی‌قراری و رفتار تکانشی نشان دهند. با این حال، تفاوت کودکان دچار ADHD این است که علایم بیش فعالی، تکانشگری، سازماندهی یا بی توجهی آنها به طرز چشمگیری نامتناسب با سن یا سطح رشد آنها است. این علایم رنج قابل توجهی به همراه دارد و باعث ایجاد مشکلاتی در خانه، مدرسه، محل کار و روابط می‌شود. علایم مشاهده‌شده، نتیجه‌ی نافرمانی یا ناتوانی کودک در درک وظایف یا دستورالعمل ها نیست.
سه نوع عمده از ADHD وجود دارد:
- غالبا بی توجه
- غالبا بیش فعال/تکانشگر
- ترکیبی از بی توجه – بیش فعال/تکانشگر
تشخیص زمانی گذاشته می‌شود که علایم پایدار در یک دوره زمانی رخ داده و در شش ماه گذشته قابل توجه بوده باشد. در حالی که ADHD را می‌توان در هر سنی تشخیص داد، این اختلال از دوران کودکی شروع می‌شود. هنگام بررسی تشخیص، علایم باید قبل از 12 سالگی فرد وجود داشته و در بیش از یک موقعیت مشکل ایجاد کرده باشد. برای مثال، نشانه های بیش فعالی کودکان نمی‌توانند صرفا در خانه بروز کنند.
نوع بی‌توجه
بی توجهی، به چالش‌هایی با ماندن با یک تکلیف، تمرکز و سازماندهی اشاره دارد. برای تشخیص این نوع، کودکان زیر 17 سال، شش و کودکان 17 ساله و بالاتر، پنج مورد از علایم زیر را نشان می‌دهند:
- به جزییات توجه ندارد یا در تکالیف مدرسه یا شغلی، اشتباهاتی از روی بی دقتی مرتکب می‌شود
- در متمرکز ماندن روی کارها یا فعالیت‌ها، مانند گفتگو یا روخوانی طولانی مشکل دارد
- به نظر می‌رسد وقتی با او صحبت می‌کنید، گوش نمی‌دهد (بدون وجود محرکی در محیط، انگار جای دیگری است)
- دستورالعمل‌ها را دنبال نمی‌کند و نمی‌تواند تکالیف مدرسه، کارهای خانه یا وظایف شغلی‌اش را کامل کند (ممکن است کارها را شروع کند اما به سرعت تمرکز خود را از دست بدهد)
- در سازماندهی تکالیف و فعالیت‌ها مشکل دارد (مثلا زمان را به خوبی مدیریت نمی‌کند؛ نامرتب و بی‌نظم است؛ به موعد تحویل کارها نمی‌رسد)
- از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مانند تهیه گزارش ها و تکمیل فرم ها، دوری میکند یا به آنها بی‌علاقه است
- اغلب لوازم مورد نیاز خود را گم میکند (مانند تکالیف مدرسه، کتاب، کلید، کیف پول، تلفن همراه و عینک)
- به راحتی حواسش پرت می‌شود
- اغلب در فعالیت‌های روزمره فراموشکار است. نوجوانان و بزرگسالان مسن‌تر ممکن است فراموش کنند که به تماس‌های تلفنی پاسخ دهند یا صورتحساب ها را پرداخت کنند
بیشتر بخوانید: روانشناسی کودک
نوع بیش فعال/تکانشگر
نشانه های بیش فعالی کودکان به حرکات بیش از حد مانند بی‌قراری، انرژی بیش از حد، ناتوانی در ثابت نشستن و پرحرفی اشاره دارد. تکانشگری به تصمیمات یا اقداماتی گفته می‌شود که بدون فکر کردن به عواقب آن صورت می‌گیرد. برای تشخیص این نوع ADHD، اغلب در کودکان زیر 17 سال، شش مورد (یا پنج مورد برای افراد 17 ساله یا بیشتر) از علایم زیر رخ می‌دهد:
- اغلب دست ها و پاهایش بی قرار است یا روی صندلی وول می‌خورد
- قادر به نشستن نیست (در کلاس درس یا محل کار)
- اغلب به جاهای نامناسب (یا از در و دیوار، بالا) می‌رود
- قادر به بازی یا انجام فعالیت‌های تفریحی بی سر و صدا نیست
- همیشه «در حال حرکت» است؛ انگار یک موتور در درونش روشن است
- بیش از حد حرف می‌زند
- قبل از اینکه سوالی تمام شود، پاسخ می‌دهد (مثلا ممکن است جملات دیگران را کامل کند، وسط حرف دیگران بپرد)
- انتظار کشیدن و رعایت نوبت (خصوصا در صف) برایش مشکل است
- اغلب مزاحم دیگران می‌شود (برای مثال، گفتگو، بازی‌ها یا فعالیت‌های دیگران را قطع میکند یا بدون اجازه از وسایل دیگران استفاده میکند)
نوع ترکیبی
این نوع ADHD زمانی تشخیص داده می‌شود که معیارهای هر دو نوع بی‌توجه و بیش‌فعال/تکانشی برآورده شود.
بیشتر بخوانید: مشاوره نوجوانان
تشخیص بیش فعالی کودکان
تشخیص توسط متخصص سلامت‌روان گذاشته می‌شود. ارزیابی روانپزشکی شامل دریافت شرح علایم از بیمار و مراقبان، تکمیل مقیاس‌ها و پرسشنامه‌ها توسط بیمار، مراقبین و معلمان، دریافت سوابق کامل روانپزشکی و پزشکی، سابقه خانوادگی و اطلاعات مربوط به آموزش، محیط و تربیت است. همچنین ممکن است روانشناس برای ارزیابی پزشکی به منظور رد بیماری‌های جسمی، شما را به پزشک ارجاع دهد.
توجه به این نکته مهم است که شرایط متعددی مانند اختلالات یادگیری، اختلالات خلقی، اضطراب، مصرف مواد، صدمات به سر، بیماری‌های تیرویید و استفاده از برخی داروها مانند استروییدها می‌توانند علایم شبیه به ADHD ایجاد کنند. همچنین ADHD ممکن است با سایر شرایط سلامت روان، مانند اختلال نافرمانی مقابله ای یا اختلال سلوک، اختلالات اضطرابی و اختلالات یادگیری همراه باشد.
بنابراین، ارزیابی کامل روانپزشکی بسیار مهم است. هیچ آزمایش خونی برای تشخیص ADHD وجود ندارد. گاهی اوقات، بیماران ممکن است برای آزمایش‌های روان‌شناختی اضافی (مانند آزمایش‌های عصبی روان‌شناختی یا روان‌شناختی) ارجاع داده شوند یا شاید تحت آزمون‌های کامپیوتری برای ارزیابی شدت علایم قرار گیرند.
علل بیش فعالی کودکان
در این بخش از مقاله‌ی نشانه های بیش فعالی کودکان، در مورد علل آنها می‌خوانیم. دانشمندان هنوز علل خاص ADHD را شناسایی نکرده‌اند. در حالی که شواهد فزاینده‌ای حاکی از نقش ژنتیک در ADHD وجود دارد و چندین ژن با این اختلال مرتبط هستند، هیچ ژن یا ترکیب ژن خاصی به عنوان علت دقیق این اختلال شناسایی نشده است. با این حال، توجه به این نکته مهم است که ADHD در خانواده‌ها جریان دارد. شواهدی از تفاوت‌های آناتومیکی در مغز کودکان مبتلا به ADHD در مقایسه با سایر کودکان بدون این بیماری دیده شده است. برای مثال، در کودکان مبتلا به ADHD، حجم ماده خاکستری و سفید مغز کاهش می‌یابد.
مطالعات بیشتر نشان داده است که لوب های فرونتال، هسته‌ی دمی و ورمیس مخچه مغز در ADHD تحت تاثیر قرار می‌گیرند. چندین عامل غیر ژنتیکی نیز با این اختلال مرتبط هستند؛ از جمله وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس، قرار گرفتن در معرض سموم (الکل، سیگار، سرب و غیره) در دوران بارداری و استرس شدید در طی بارداری.
نشانه های بیش فعالی کودکان خردسال
برخی کودکان از سن دو سالگی (و برخی حتی زودتر) علایم نقص توجه-بیش فعالی را نشان می‌دهند. البته، تمایز قایل شدن بین دو سالگی وحشتناک (Terrible Two) و ADHD چالش انگیز است. بیشتر خردسالان، سرشار از انرژی اند، زیاد حرف می‌زنند، از فعالیتی به فعالیت دیگر می‌پرند و به سادگی حواس‌شان پرت می‌شود. آنها صبر ندارند و بخاطر مسایل کوچک گریه و زاری راه می‌اندازند. با توجه به این، والدین چطور می‌توانند علامت های خطر ADHD را در کودک خود تشخیص دهند؟ در ادامه، نگاهی به نشانه های بیش فعالی و نقص توجه در خردسالان می‌اندازیم:
- خواب و خوراک ضعیف و ناامیدی
انجمن طب کودک آمریکا می‌گوید ممکن است کودکان زیر 4 سال تشخیص ADHD نگیرند، اما این بدین معنا نیست که ADHD در خردسالان واقعیت ندارد. تفاوت های آشکاری در مغز ADHD وجود دارد که از لحظه تولد حاضر هستند. نادیده گرفتن آنها می‌تواند صدمه زیادی به کودک وارد کند.
تشخیص کودکان با رفتارهای شدید بیش فعالی یا تکانشی آسان است. آنها بسیار فعال و خودجوش‌اند و به نظر می‌رسد نسبت به همسالان خود به خواب کمتری نیاز دارند. والدین و مراقبان آنها خسته می‌شوند. اما یک پیش‌بینی‌کننده‌ی بهتر برای ابتلا به ADHD توانایی کودک در تنظیم هیجاناتش است.
به طور خاص، هیجانات منفی اولیه (پاسخ ضعیف به استرس و تمایل به واکنش با احساسات ناخوشایند) به شدت پیش‌بینی‌کننده‌ی ADHD است. نوزادان در معرض خطر ADHD، احتمالا آنهایی هستند که مدام گریه می‌کنند و در تسکین خود مشکل دارند؛ کسانی که عصبی و بهانه‌گیرند و کنترل‌شان دشوار است؛ آنها در تغذیه یا به خواب رفتن با دشواری روبرو هستند یا تحمل ناامیدی را ندارند.
- هیجانات شدید و غیر قابل کنترل
از دیگر نشانه های بیش فعالی کودکان، هیجانات غیر قابل کنترل است. هنگامی که هیجانات منفی در دوران کودکی ادامه می‌یابد، کاملا متفاوت از عصبانیت‌های معمول کودک نوپا به نظر می‌رسد. کودکان مبتلا به ADHD وقتی جایزه‌ای از آنها پس گرفته می‌شود، رفتارهای پرخاشگرانه و شدیدتری از خود نشان می‌دهند. در مواجهه با تکالیف چالش‌انگیزی مانند پازل با تکه های گم‌شده، کودکان خردسال مبتلا به ADHD نسبت به همسالان بدون اختلال خود، ناامیدی، عبارات منفی، طغیان‌های هیجانی و خشم بیشتری نشان می‌دهند. آنها همچنین سریع‌تر تسلیم می‌شوند.
به طور خلاصه، کودکان نوپا و پیش دبستان مبتلا به ADHD بیش از حد واکنش‌پذیر اند. چرا؟ زیرا آنها هیجانات را عمیق‌تر احساس می‌کنند و نسبت به افراد بدون ADHD مدت طولانی‌تری آنها را نگه می‌دارند. آنها چه در مورد احساسات مثبت و چه منفی بیش از حد واکنش می‌دهند.
وقتی کودکان نوپا به سن 3 یا 4 سالگی می‌رسند، می‌توانند برای مثال تا بعد از شام برای بستنی منتظر بمانند، بدون اینکه دچار بحران جدی شوند (اگرچه ممکن است در صورت خستگی یا استرس کمی ناله کنند). با این حال، کودکان پیش دبستان مبتلا به ADHD، مرتبا برای موقعیت‌های جزیی گریه می‌کنند یا فریاد می‌زنند.
- حساسیت هیجانی و آشفتگی
کودکان نوپای مبتلا به ADHD به راحتی نا امید، بداخلاق و حتی گستاخ می‌شوند. آنها ممکن است در مورد کوچک‌ترین چیزها بیش از حد یا به مدت طولانی نگران باشند. آنان همچنین نسبت به بازخوردهای اصلاحی بسیار حساس هستند.
- رفتارهای تکانشی و خطرناک
بچه‌های دچار ADHD، در کنترل تکانه‌ها مشکل دارند. به همین دلیل، ممکن است به رفتارهای پرخطری مانند بازی پرخاشگرانه، نادیده گرفتن قوانین، فرار کردن، دروغ گفتن و دزدی دست بزنند.
درمان
در این بخش از مقاله‌ی نشانه های بیش فعالی کودکان، به درمان آنها اشاره می‌کنیم. درمان ADHD معمولا شامل ترکیبی از روان‌درمانی و مداخلات دارویی است. در کودکان پیش دبستان و کوچک‌تر، خط اولِ درمان، به کارگیری راهبردهای رفتاری در قالب آموزش مدیریت والدگری و مداخله در مدرسه است. درمان تعامل والد-کودک (PCIT) یک روش درمانی مبتنی بر شواهد برای کمک به کودکان خردسال دچار ADHD و اختلال نافرمانی مقابله‌ای است.
بر اساس دستورالعمل‌های فعلی، داروهای محرک (آمفتامین ها و متیل فنیدات) خط اولِ درمان های دارویی برای مدیریت ADHD هستند. در بیماران پیش دبستانی مبتلا به ADHD، آمفتامین‌ها تنها داروی مورد تایید FDA هستند، اگرچه دستورالعمل‌ها نشان می‌دهد که در صورت ناکافی بودن مداخلات رفتاری، متیل فنیدات به جای آمفتامین‌ها ممکن است مفید باشد. آگونیست های آلفا (کلونیدین و گوانفاسین) و مهارکننده انتخابی بازجذب نوراپی نفرین، اتوموکستین، دیگر گزینه های مورد تایید FDA برای درمان ADHD هستند.
داروهای جدیدتر مورد تایید FDA نیز وجود دارد که متخصص بسته به علایم ممکن است آنها را تجویز کند.
بسیاری از کودکان و خانواده‌ها می‌توانند بسته به اثربخشی درمان و تحمل دارو، گزینه‌های دارویی مختلف را جایگزین کنند. هدف از درمان بهبود علایم برای بازگرداندن عملکرد در خانه و مدرسه است.
بیشتر بخوانید: انواع اختلالات شخصیت
اگر فرزندتان مبتلا به ADHD تشخیص داده شده یا با کودکی مبتلا به این اختلال در ارتباط بوده اید، از چالش‌های ارتباط با آنها برای ما بنویسید. کارشناسان ما در بخش نظرات پاسخگوی سوالات شما هستند.
منابع
https://www.additudemag.com/ /
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
