طرحواره بازداری هیجانی یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که مانع از ابراز آزادانه احساسات می‌شود. این طرحواره یکی از موانع روانی است که بر نحوه تجربه و ابراز احساسات و تعاملات بین فردی تاثیر به سزایی می‌گذارد. این مقاله به بررسی دقیق این طرحواره، ویژگی‌ها، علل شکل‌گیری و روش‌های درمانی آن می‌پردازد.
روایت امیر
امیر همیشه در روابطش از نشان دادن احساسات واقعی‌اش پرهیز می‌کرد. روزی در جمع دوستانش نشسته بود که یکی از آنها شروع به صحبت در مورد احساسات و نگرانی‌های شخصی‌اش کرد. امیر که در دلش احساساتی مشابه داشت، تلاش کرد وارد بحث شود اما نتوانست احساساتش را ابراز کند. او نگران بود که اگر احساساتش را نشان دهد، دیگران او را ضعیف یا حساس ببینند. به همین دلیل، تمام مدت در تلاش بود تا آرام و بی‌تفاوت به نظر برسد. حتی زمانی که یکی از دوستانش از او خواست تا احساساتش را به اشتراک بگذارد، لبخند زد و بحث را عوض کرد. این احساسات سرکوب‌شده در درونش به مرور زمان به افزایش اضطراب و تنهایی منجر شد. با این حال، هیچ وقت جرات نکرد تا به دیگران نزدیک‌تر شود و احساسات واقعی‌اش را نشان دهد.
بازداری هیجانی یعنی چه؟
بازداری هیجانی به معنای محدود کردن عمدی یا ناخودآگاه احساسات و عدم ابراز آنها است. این رفتار معمولا ریشه در تجربه‌های کودکی دارد. زیرا کودک ممکن است به دلیل محیط یا تربیت خانوادگی یاد بگیرد که بیان احساسات، نامطلوب یا خطرناک است. به‌عنوان مثال، کودکی که از گریه کردن منع شده یا به دلیل ابراز خشم تنبیه شده، ممکن است در بزرگسالی نیز این احساسات را سرکوب کند. این بازداری در نهایت به یک الگوی رفتاری تبدیل می‌شود که فرد حتی در موقعیت‌هایی که باید ابراز احساسات کند، همچنان خود را محدود می‌کند.
طرحواره بازداری هیجانی چگونه بروز می‌کند؟
طرحواره بازداری هیجانی به صورت اجتناب یا سرکوب احساسات بروز می‌کند. افرادی که این طرحواره را تجربه می‌کنند، معمولا احساسات خود را به دلیل ترس از طرد یا قضاوت دیگران سرکوب می‌کنند. این بازداری می‌تواند شامل احساساتی مانند خشم، شادی، اندوه یا حتی عشق باشد. افراد مبتلا ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی لبخند بزنند اما درونشان احساس نارضایتی یا ناراحتی کنند. این طرحواره در بلندمدت، می‌تواند به احساس انزوا و کاهش کیفیت زندگی منجر شود.
علت فعال شدن طرحواره بازداری هیجانی چیست؟
این طرحواره معمولا در پاسخ به محیط‌های خانوادگی سختگیرانه یا قضاوت‌گر شکل می‌گیرد:
- کودکی که در محیطی بزرگ می‌شود که در آن احساساتش نادیده گرفته شده یا به دلیل بروز آنها تنبیه می‌شود، به این نتیجه می‌رسد که ابراز هیجانات خطرناک است.
- تجربه‌های آسیب‌زایی مانند مورد تمسخر قرار گرفتن، انتقادهای مکرر یا تجربه طرد شدن به دنبال ابراز احساسات، می‌توانند باعث تقویت این طرحواره شوند.
- فشارهای فرهنگی یا اجتماعی که ابراز احساسات را ضعف یا ناکارآمدی می‌دانند، می‌توانند نقش مهمی در فعال شدن این طرحواره داشته باشند.
طرحواره بازداری هیجانی چه ویژگی‌هایی دارد؟
ویژگی‌های اصلی افراد مبتلا به این طرحواره عبارتند از:
- ترس از قضاوت: افراد مبتلا به این طرحواره از اینکه دیگران احساساتشان را نادرست یا اغراق آمیز بدانند، واهمه دارند.
- کنترل هیجانات: تلاش بیش از حد برای کنترل احساسات و رفتارها، حتی در موقعیت‌هایی که بیان آنها ضروری است.
- اجتناب از قرارگیری در موقعیت‌های عاطفی: این افراد معمولا از موقعیت‌هایی که نیاز به ابراز احساسات دارند، دوری می‌کنند.
- احساس بیگانگی: آنها ارتباط عاطفی عمیقی با دیگران ندارند و احساس تنهایی می‌کنند.
- فشار درونی: آنان احساس فشار مداوم برای پنهان کردن هیجانات دارند؛ حتی زمانی که این کار انرژی زیادی ازشان می‌گیرد.
ریشه‌های تحولی طرحواره بازداری هیجانی
این طرحواره معمولا از تعاملات اولیه فرد با والدین یا مراقبان شکل می‌گیرد. والدینی که ابراز احساسات را تنبیه یا سرزنش می‌کنند، زمینه‌ساز شکل گیری این طرحواره در کودکان هستند. برای مثال، والدینی که از کودک می‌خواهند قوی باشد و احساساتش را نشان ندهد، ممکن است به طور ناخودآگاه این الگو را در کودک تقویت کنند. همچنین، فرهنگ‌های جمع‌گرا که بر کنترل احساسات تاکید دارند، می‌توانند در تقویت این الگو موثر باشند. این طرحواره ممکن است در خانواده‌هایی که رقابت یا کمال‌گرایی بالایی دارند نیز شکل بگیرد.
روابط عاطفی در طرحواره بازداری هیجانی
در روابط عاطفی، این طرحواره می‌تواند باعث سردی و ایجاد فاصله عاطفی میان طرفین شود. افراد مبتلا به این طرحواره اغلب نمی‌توانند احساسات خود را با شریک عاطفی‌شان به اشتراک بگذارند. این عدم بیان احساسات ممکن است باعث شود شریک عاطفی احساس کند که نادیده گرفته شده یا ارتباط عاطفی کافی بین او و طرف مقابلش وجود ندارد. در نتیجه، سوتفاهم‌ها و مشکلات ارتباطی بین آنها به وجود می‌آید.
تله بازداری هیجانی در روابط عاطفی
این تله می‌تواند باعث ایجاد روابط سطحی یا ناکارآمد شود. پیشتر دیدیم که افراد مبتلا به این طرحواره معمولا نمی‌توانند احساسات خود را به درستی بیان کنند. همین امر نیز می‌تواند باعث ناامیدی و سردرگمی شریک عاطفی شود. به‌عنوان مثال، در زمان بروز اختلاف، فرد مبتلا به جای صحبت درباره احساسات خود، ممکن است از بحث اجتناب کند یا به طور کامل از شریک عاطفی فاصله بگیرد. این رفتارها به مرور زمان می‌توانند باعث فرسایشی شدن رابطه شوند.
تفاوت طرحواره بازداری هیجانی و طرحواره محرومیت هیجانی
در ادامه تفاوت‌ها و شباهت‌های بین دو طرحواره بازداری هیجانی و محرومیت هیجانی را بررسی می‌کنیم:
- طرحواره بازداری هیجانی به معنای سرکوب عمدی احساسات است. در حالی که طرحواره محرومیت هیجانی به احساس نادیده گرفته شدن یا عدم دریافت حمایت عاطفی از سوی دیگران اشاره دارد.
- طرحواره بازداری هیجانی بر محدود کردن ابراز احساسات متمرکز است، در حالی که طرحواره محرومیت هیجانی به نیازهای برآورده نشده عاطفی مربوط می‌شود.
- در هر دو مورد، فرد ممکن است در روابط خود دچار مشکل شود، اما دلایل این مشکلات و نحوه مدیریت آنها متفاوت است.
از کجا بفهمیم طرحواره بازداری هیجانی در ما فعال است؟
نشانه‌های فعال شدن طرحواره بازداری هیجانی شامل موارد زیر است:
- اجتناب از بیان احساسات، حتی در موقعیت‌های امن.
- ترس مداوم از قضاوت یا رد شدن توسط دیگران.
- تجربه اضطراب یا ناراحتی در موقعیت‌هایی که نیاز به ابراز احساسات و عواطف دارند.
- احساس انزوا و ناتوانی در ایجاد روابط صمیمی.
- شک به خود درباره مناسب بودن ابراز احساسات.
درمان طرحواره بازداری هیجانی
درمان طرحواره بازداری هیجانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- طرحواره درمانی: این روش به شناسایی باورهای ناسازگار و جایگزینی آنها با الگوهای سالم کمک می‌کند. در این فرآیند، درمانگر تلاش می‌کند تا فرد را به ابراز احساسات و شناسایی نیازهای عاطفی خود ترغیب کند.
- تکنیک‌های مواجهه با احساسات: فرد با کمک درمانگر یاد می‌گیرد که در موقعیت‌هایی که نیاز به بیان احساسات دارد، شرکت کند و با احساسات خود روبرو شود.
- حمایت اجتماعی: ایجاد روابط حمایتی با دوستان و خانواده می‌تواند به کاهش این طرحواره کمک کند. دوستان و خانواده می‌توانند فضایی فراهم کنند که در آن ابراز احساسات تشویق شود.
چند نکته مهم درباره درمان‌های روانشناختی
درمان این طرحواره نیازمند زمان و تعهد است. روش‌هایی مانند طرحواره درمانی و درمان شناختی-رفتاری (CBT) می‌توانند به افراد کمک کنند تا الگوهای ناسازگار خود را شناسایی و اصلاح کنند. درمانگر معمولا به فرد کمک می‌کند تا ریشه‌های این طرحواره را کشف کرده و تمریناتی برای افزایش آگاهی از احساسات و توانایی ابراز آنها ارایه دهد. استفاده از تکنیک‌های ذهن آگاهی نیز می‌تواند به افراد کمک کند تا در لحظه حاضر بوده و احساسات خود را بدون قضاوت تجربه کنند.
راهکارهای مقابله با طرحواره بازداری هیجانی
شما می‌توانید با استفاده از روش‌های زیر تا حدی با تله بازداری هیجانی خود مقابله کنید:
- تمرین ابراز احساسات در محیط‌های امن.
- نوشتن احساسات در یک دفترچه روزانه.
- شرکت در گروه‌های درمانی متشکل از افرادی با مشکلات مشابه برای به اشتراک گذاشتن تجربیات با دیگران.
- استفاده از تمرینات ذهن آگاهی برای کاهش اضطراب و تمرکز بر لحظه حاضر.
- تقویت اعتماد به نفس در ابراز احساسات از طریق تجربه موفقیت‌های کوچک.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره بازداری هیجانی
سبک‌های مقابله‌ای افراد مبتلا به این طرحواره عبارتند از:
- اجتناب: دوری از موقعیت‌هایی که نیاز به ابراز احساسات دارند.
- تسلیم: پذیرش شرایط به گونه‌ای که فرد احساس کند کنترل چندانی بر احساسات خود ندارد.
- جبران افراطی: تلاش برای کنترل کامل احساسات و محیط به منظور جلوگیری از آسیب. شناخت این سبک‌ها و تلاش برای تغییر آنها می‌تواند در کاهش اثرات این طرحواره موثر باشد.
سوالات متداول
آیا درمان طرحواره بازداری هیجانی ممکن است؟
بله، با استفاده از روش‌های درمانی مناسب و حمایت درمانگر، این طرحواره قابل درمان است.
طرحواره بازداری هیجانی در زندگی چه تاثیری می‌گذارد؟
این طرحواره می‌تواند باعث کاهش کیفیت روابط عاطفی، احساس انزوا و اضطراب مزمن شود.
نتیجه‌گیری
طرحواره بازداری هیجانی یکی از چالش‌های روانشناختی است که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر زندگی فرد بگذارد. شناسایی این طرحواره، درک علل آن و استفاده از روش‌های درمانی مناسب می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و روابط فرد کمک کند. تغییر الگوهای ناسازگار نیازمند صبر، تلاش و حمایت حرفه‌ای است. اما در نهایت، این مسیر می‌تواند به ایجاد روابط سالم‌تر و احساس رضایت بیشتر از زندگی منجر شود.
منابع
attachmentproject psychologyblossom psychologytoday psychologytools schematherapyonline
