اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder یا SAD) نوعی افسردگی است که به تغییرات فصلی، به‌ویژه کاهش نور طبیعی در پاییز و زمستان، مرتبط است. افرادی که به این اختلال مبتلا می‌شوند، معمولا در این فصل‌ها دچار احساس غم، بی‌انرژی بودن، کاهش انگیزه و تغییر در الگوی خواب یا تغذیه می‌شوند، در حالی که در بهار و تابستان حال روحی آن‌ها بهبود می‌یابد. در این مقاله به بررسی جامع علایم، علل، راه‌های تشخیص و روش‌های درمان اختلال عاطفی فصلی خواهیم پرداخت تا دید بهتری نسبت به این مشکل شایع اما قابل مدیریت داشته باشیم.
اگر فکر می‌کنید دچار اختلال عاطفی فصلی هستید اما نمی‌دانید چگونه باید آن را مدیریت کنید، مشاوره آنلاین و گاهی مشاوره خانواده در کلینیک مشاوره سها انتخابی مناسب برای شماست. تلفن تماس: 09198791784
مقاله اختلال عاطفی فصلی چیست؟ همه چیز درباره افسردگی فصلی در یک نگاه
| عنوان | توضیحات |
| اختلال عاطفی فصلی چیست؟ | SAD نوعی افسردگی است که در فصل‌های خاص مانند پاییز و زمستان بروز می‌کند و با تغییرات نور مرتبط است. |
| علایم | علایم شامل خستگی، تغییرات خواب، افزایش اشتها و کاهش انرژی است. |
| علل | علت اصلی SAD تغییر در ریتم شبانه‌روزی بدن و کاهش نور طبیعی است که بر هورمون‌ها تاثیر می‌گذارد. |
| تشخیص | تشخیص SAD با بررسی علایم و بر اساس معیارهای DSM-5 انجام می‌شود. |
| درمان | درمان شامل نور درمانی، دارو درمانی و روان‌درمانی است که علایم را کاهش می‌دهد. |
| تفاوت بین اختلال عاطفی فصلی (SAD) و افسردگی اساسی | SAD نوعی افسردگی فصلی است که با افسردگی اساسی تفاوت‌هایی در زمان بروز و علایم دارد. |
اختلال عاطفی فصلی چیست؟
اختلال عاطفی فصلی (SAD) نوعی افسردگی است که معمولا در پاییز و زمستان، هم‌زمان با کاهش نور طبیعی، بروز می‌کند. این اختلال می‌تواند باعث احساس غم، کاهش انرژی و بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره شود. بسیاری از افراد در ماه‌های سردتر متوجه تغییرات خلقی می‌شوند، اما در برخی، این نوسانات شدیدتر است و بر کیفیت زندگی‌شان اثر می‌گذارد. برخلاف نوسانات طبیعی خلق‌وخو، SAD نیازمند توجه و گاهی درمان تخصصی است. خوشبختانه، با آغاز روزهای روشن‌تر بهار و تابستان، علایم معمولا کاهش یافته و افراد به حالت طبیعی خود بازمی‌گردند.
علایم افسردگی فصلی
بر اساس گزارش موسسه ملی سلامت روان، افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی ممکن است با علایم مشخصی روبرو شوند، از جمله:
- احساس خستگی یا کاهش سطح انرژی
- اختلال در خواب، مانند بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی شدید
- افزایش تمایل به مصرف کربوهیدرات
- تغییرات در اشتها، مانند کم‌اشتهایی یا پرخوری
- نوسان در وزن به صورت چشمگیر
- گرایش به کناره‌گیری از اجتماع
- تحریک‌پذیری
- دیدگاه منفی نسبت به خود
- بی‌قراری ذهنی یا جسمی
- اضطراب
- افکار مربوط به آسیب به خود یا خودکشی
علل اختلال عاطفی فصلی (SAD)
اختلال عاطفی فصلی به‌طور عمده از به‌هم‌خوردن ریتم شبانه‌روزی بدن ناشی می‌شود؛ همان ساعت زیستی‌ای که با نور طبیعی تنظیم می‌شود. نور خورشید از طریق چشم‌ها وارد بدن شده و نقشی حیاتی در تنظیم این ریتم ایفا می‌کند. در زمان تاریکی، غده‌ای در مغز به نام پینه‌آل ملاتونین ترشح می‌کند که باعث خواب‌آلودگی می‌شود، اما با رسیدن نور صبحگاهی، ترشح آن متوقف می‌شود. کاهش قرار گرفتن در معرض نور طبیعی به‌ویژه در روزهای کوتاه زمستان می‌تواند در میزان ملاتونین و سروتونین در بدن اختلال کند. این دو ماده شیمیایی با خواب، خلق‌وخو و اشتها در ارتباط هستند. کاهش سروتونین نیز با افسردگی و ولع غذایی مرتبط است.
تشخیص اختلال عاطفی فصلی (SAD)
برای اختلال عاطفی فصلی، آزمایش بالینی خاصی وجود ندارد. تشخیص این وضعیت با بررسی سابقه علایم فرد و با تکیه بر معیارهای مندرج در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) انجام می‌شود. در DSM-5، اختلال عاطفی فصلی به‌عنوان یک بیماری مستقل در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه به‌صورت «مشخص‌کننده» یک دوره افسردگی اساسی شناخته می‌شود. یعنی ابتدا فرد باید معیارهای مربوط به افسردگی اساسی را داشته باشد. حداقل پنج مورد از علایم زیر باید در بازه‌ای دو هفته‌ای و بیشتر روزها وجود داشته باشند، که یکی از آن‌ها باید یا خلق افسرده یا بی‌علاقگی باشد.
علایمی مانند خلق پایین ناشی از بیماری جسمی یا تجربه هذیان و توهم، در تشخیص در نظر گرفته نمی‌شوند:
- احساس غم یا افسردگی
- بی‌میلی به فعالیت‌هایی که پیش‌تر لذت‌بخش بودند
- تغییر در اشتها یا وزن که دلیل آن برنامه‌ریزی غذایی نباشد
- تغییرات زیاد در الگوی خواب
- بی‌قراری یا کندی روانی و حرکتی
- احساس خستگی یا کاهش انرژی
- حس گناه شدید یا بی‌ارزشی
- مشکلات در تمرکز، تفکر یا تصمیم‌گیری
- افکار مرگ یا خودکشی
توجه داشته باشید اگر علائم به دلایل پزشکی، مصرف مواد، یا سوگواری توضیح داده شوند، به‌عنوان افسردگی اساسی در نظر گرفته نمی‌شوند. همچنین باید احتمال ابتلا به بیماری‌های روان‌پریشی مثل اسکیزوافکتیو رد شود.
شرایط لازم برای تشخیص الگوی فصلی در افسردگی
در صورت تایید معیارهای بخش قبل، برای تشخیص الگوی فصلی نیز شرایط زیر باید رعایت گردد:
- دوره‌های افسردگی با آغاز و پایان مشخص در زمان‌های خاص سال.
- دو دوره افسردگی کامل در دو سال گذشته که فقط در فصل خاصی بروز کرده باشند.
- وجود الگوی تکرارشونده و درازمدت در ابتلا به افسردگی که با فصل خاصی مرتبط باشد.
بیشتر بخوانید: افسردگی مداوم چیست؟
درمان افسردگی فصلی
اختلال عاطفی فصلی معمولا به درمان به‌خوبی پاسخ می‌دهد. رایج‌ترین روش‌های درمان افسردگی فصلی شامل نوردرمانی، دارودرمانی و روان‌درمانی هستند.
نوردرمانی
نوردرمانی با استفاده از دستگاهی که نور سفید و درخشانی تولید می‌کند، یکی از موثرترین گزینه‌های درمانی محسوب می‌شود. در سال ۱۹۹۸، گروهی از متخصصان کانادایی دستورالعمل‌های درمانی استانداردی را برای این روش تدوین کردند.
طبق توصیه‌های آن‌ها:
- دوز معمول اولیه نوردرمانی با استفاده از جعبه نوری ۱۰٬۰۰۰ لوکس، ۳۰ دقیقه در روز است. (اگر جعبه نور ۲٬۵۰۰ لوکس باشد، مدت استفاده باید به حدود دو ساعت افزایش یابد.)
- بهترین زمان استفاده از نور، اوایل صبح پس از بیدار شدن است تا تاثیر آن بیشتر شود.
- اکثر افراد در عرض یک هفته پاسخ مثبت دریافت می‌کنند، اما در برخی موارد ممکن است تا چهار هفته طول بکشد.
- عوارضی مانند سردرد، خستگی چشم و تهوع ممکن است رخ دهد، اما معمولا خفیف هستند و با کاهش زمان نوردهی برطرف می‌شوند.
دکتر مایکل ترمن از دانشگاه کلمبیا نیز تاکید دارد که نوردرمانی صبحگاهی با شدت ۱۰٬۰۰۰ لوکس موثرترین مداخله اولیه برای SAD است. داروها فقط زمانی توصیه می‌شوند که نوردرمانی به تنهایی کافی نباشد. مقدار نور دریافتی بسیار مهم است؛ تنظیم نادرست آن می‌تواند باعث بی‌تاثیری یا حتی تشدید علایم شود.
بیشتر بخوانید: همه راه های درمان افسردگی اینجاست !
دارودرمانی
در سال ۲۰۰۶، داروی Wellbutrin XL (بوپروپیون) به عنوان نخستین داروی ویژه برای SAD در آمریکا تایید شد. اثربخشی این دارو در سه مطالعه کنترل‌شده بررسی شد که در آن، درمان از اوایل پاییز آغاز و در بهار متوقف شد. نتایج نشان داد ۸۴٪ از افرادی که دارو مصرف کرده بودند، در پایان دوره افسردگی نداشتند، در حالیکه در گروه دارونما این عدد ۷۲٪ بود. این دارو با داروهای معمول مانند SSRIها متفاوت است و هنوز شواهد کافی برای اثربخشی SSRIها در درمان SAD وجود ندارد.
روان‌درمانی
درمان شناختی-رفتاری (CBT) نیز روشی موثر در درمان SAD محسوب می‌شود، به‌ویژه اگر با نوردرمانی یا دارو ترکیب شود. CBT به فرد کمک می‌کند تا الگوهای منفی فکری را شناسایی و آن‌ها را با افکار سازنده‌تر جایگزین کند.
راهکارهای مقابله‌ای
سبک زندگی سالم می‌تواند نقش موثری در کاهش علایم SAD داشته باشد. کارهایی که می‌توان انجام داد شامل:
- ورزش منظم
- خواب کافی و منظم
- تغذیه سالم با تمرکز بر میوه، سبزیجات و پروتیین
- نقش ویتامین D
افراد مبتلا به SAD اغلب سطح ویتامین D پایینی دارند. به همین دلیل، افزایش ویتامین D از طریق نور خورشید، رژیم غذایی یا مکمل‌ها توصیه می‌شود. البته نتایج مطالعات مختلف در این زمینه متناقض بوده‌اند؛ برخی تحقیقات اثربخشی آن را مشابه نوردرمانی دانسته‌اند، در حالیکه برخی دیگر هیچ تاثیر قابل توجهی مشاهده نکرده‌اند.
تفاوت بین اختلال عاطفی فصلی (SAD) و افسردگی اساسی
اختلال عاطفی فصلی (SAD) نوعی از افسردگی اساسی است که به‌طور مشخص با تغییرات فصلی بروز می‌کند. با اینکه شباهت‌های زیادی با افسردگی اساسی دارد، اما تفاوت‌هایی در زمان بروز، علایم جسمی و خلقی آن دیده می‌شود:
| اختلال عاطفی فصلی (SAD) | افسردگی اساسی (MDD) | |
| تعریف | نوعی افسردگی اساسی با الگوی فصلی | افسردگی بدون الگوی زمانی مشخص |
| زمان بروز | بیشتر در پاییز و زمستان یا گاهی تابستان | در هر زمان از سال می‌تواند آغاز شود |
| مدت زمان علایم | محدود به دوره‌های خاص سال | ممکن است در تمام طول سال ادامه داشته باشد |
| الگوی خواب | تمایل به خواب بیشتر از حد معمول | بی‌خوابی یا الگوهای خواب نامنظم |
| اشتها | افزایش اشتها، به‌ویژه تمایل به کربوهیدرات | کاهش یا افزایش اشتها |
| طبقه‌بندی در DSM-5 | مشخص‌کننده «الگوی فصلی» در افسردگی اساسی | یک اختلال مجزا با معیارهای خاص |
| درمان پیشنهادی | نوردرمانی، دارودرمانی، روان‌درمانی | دارودرمانی، روان‌درمانی، گاهی الکتروشوک |
کلینیک روانشناسی سها برای درمان افسردگی فصلی
کلینیک روانشناسی سها یکی از گزینه‌های مناسب برای درمان اختلالات خلقی مانند افسردگی فصلی (SAD) است. این مرکز با بهره‌گیری از روان‌درمانگران مجرب و استفاده از روش‌های علمی و به‌روز مانند نوردرمانی، رفتاردرمانی شناختی (CBT) و دارودرمانی، به مراجعان کمک می‌کند تا علایم افسردگی فصلی را کاهش داده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. فضای آرام، پشتیبانی مداوم و برنامه‌ریزی شخصی‌سازی‌شده از اصول کلینیک سهاست. اگر در فصول خاصی از سال احساس بی‌انرژی بودن و غم یا میل به انزوا می‌کنید، کلینیک سها می‌تواند با ارزیابی دقیق و درمان هدفمند، شما را در مسیر بازگشت به تعادل روحی همراهی کند.
تلفن تماس با سهاکلینیک:
0216693273709198791784
جمع‌بندی
اختلال عاطفی فصلی (SAD) نوعی افسردگی است که به‌طور منظم در زمان‌های خاصی از سال، معمولا پاییز و زمستان، بروز می‌کند. این اختلال با علایمی مانند بی‌انرژی بودن، خواب زیاد، افزایش اشتها و احساس غم همراه است و به اختلال در ریتم طبیعی بدن و کاهش نور خورشید مرتبط می‌شود. تشخیص آن بر اساس الگوی تکرار علایم در طول سال انجام می‌گیرد. درمان‌های موثر شامل نوردرمانی، دارودرمانی و روان‌درمانی است. شناسایی زودهنگام و شروع درمان مناسب می‌تواند به بهبود علایم کمک کرده و کیفیت زندگی فرد را در این دوره‌های زمانی ارتقا دهد.
سوالات متداول
- اختلال عاطفی فصلی چیست؟
اختلال عاطفی فصلی (SAD) نوعی افسردگی است که به‌طور معمول در فصل‌های پاییز و زمستان به دلیل کاهش نور خورشید و تغییرات فصلی بروز می‌کند.
- افسردگی فصلی چه علایمی دارد؟
علایم این اختلال شامل بی‌انرژی بودن، خواب زیاد، افزایش اشتها (بخصوص تمایل به کربوهیدرات‌ها)، احساس غم و انزوای اجتماعی است.
- چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟
درمان‌های رایج شامل نوردرمانی، دارودرمانی و روان‌درمانی (به ویژه درمان شناختی-رفتاری) هستند.
- آیا این اختلال دایمی است؟
خیر، علایم اختلال عاطفی فصلی معمولا در فصول بهار و تابستان کاهش یافته و فرد بهبود می‌یابد.
منابع
