خودزنی در نوجوانان، رفتار پیچیده و نگران‌کننده‌ای است که می‌تواند والدین و اطرافیان را با ترس و ابهام مواجه کند. این عمل، که اغلب به عنوان خودآزاری در نوجوانان نیز شناخته می‌شود، به معنای آسیب رساندن عمدی به بدن است و می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. درک علل، علایم هشداردهنده و یافتن راه‌های موثر برای کمک به این نوجوانان از اهمیت حیاتی برخوردار است. در همین راستا، دریافت مشاوره نوجوان در کلینیک مشاوره می‌تواند نقش بسزایی در تشخیص، درمان و ارایه حمایت‌های لازم ایفا کند. این مقاله به بررسی جامع علل، علایم، راه‌های تشخیص و درمان خودزنی در نوجوانان می‌پردازد. با ما همراه باشید.
برای ثبت مشاوره آنلاین در کلینیک سها کلیک کنید.
مقاله خودزنی در نوجوانان در یک نگاه
| موضوع | توضیح خلاصه |
| تعریف خودزنی | آسیب رساندن عمدی به بدن بدون قصد خودکشی به عنوان روشی ناسالم برای مدیریت احساسات شدید. |
| هدف از خودزنی | رهایی از درد عاطفی، احساس کنترل، فرار از بی‌حسی، مجازات خود یا درخواست کمک. |
| علل | مشکلات روانی، تجربیات آسیب‌زا، مشکلات خانوادگی، فشار اجتماعی، اختلال در هویت جنسی، مصرف مواد، رسانه‌ها. |
| علایم هشداردهنده | زخم‌های مشکوک، پوشیدن لباس بلند، انزوا، تغییرات خلقی، صحبت درباره مرگ، احساس گناه یا شرم. |
| نحوه تشخیص | مشاهده زخم‌ها، گفتگوی باز و بدون قضاوت، بررسی تغییرات رفتاری، مشورت با اطرافیان. |
| افراد در معرض خطر | نوجوانان با مشکلات روانی، سابقه خانوادگی، تجربه خشونت، قلدری، مشکلات خانوادگی، مسایل هویتی. |
| روشهای درمان | روان درمانی، خانواده درمانی، دارو درمانی (در صورت لزوم) |
روایت مراجع
اتاق تاریک بود و سکوتش با صدای هق هق آرام شکسته می‌شد. نوجوانی با آستین‌های پایین کشیده روی تخت نشسته بود. در دستش شی تیزی می‌لرزید. هر بار که درد عمیق درونی‌اش غیرقابل تحمل می‌شد، خطی باریک روی پوستش نقش می‌بست. این زخم‌های تازه، شاهدی خاموش بر نبردی سخت بودند، تلاشی برای تبدیل درد نامریی درون به دردی قابل لمس، شاید برای لحظه‌ای هم که شده، از فشار طاقت‌فرسای احساسات رها شود. او نمی‌خواست بمیرد، فقط می‌خواست طوفان سهمگین درونش کمی آرام بگیرد.
خودزنی چیست؟
خودزنی به معنای آسیب رساندن عمدی به پوست یا بافت‌های بدن است که معمولا به قصد خودکشی انجام نمی‌شود. این رفتار یک مکانیسم مقابله‌ای ناسالم برای مدیریت احساسات شدید، درد عاطفی یا فشار روانی است. اشکال رایج خودزنی شامل بریدن، سوزاندن، خراشیدن، کوبیدن سر، ضربه زدن به خود و مسموم کردن خود با مواد غیر کشنده است. در این میان، توجه به این نکته ضروری است خودآزاری در نوجوانان به قصد جلب توجه یا حتی یک اختلال روانی نیست. بلکه اغلب نشانه‌ای از یک مشکل عمیق‌تر مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن یا تجربیات آسیب‌زا است.
هدف فرد از خودآزاری چیست؟
هدف از خودآزاری در نوجوانان معمولا رهایی از درد عاطفی شدید است، نه پایان دادن به زندگی. نوجوانان ممکن است از خودزنی به دلایل مختلفی استفاده کنند، از جمله:
- ابراز احساساتی که قادر به بیان آن‌ها نیستند: درد فیزیکی ناشی از خودزنی می‌تواند به طور موقت درد عاطفی غیرقابل تحمل را تحت الشعاع قرار دهد.
- احساس عدم کنترل: در شرایطی که نوجوان احساس می‌کند کنترلی بر زندگی یا احساسات خود ندارد، آسیب رساندن به بدن می‌تواند حس کنترل را به او بازگرداند.
- بی حسی عاطفی: برخی نوجوانان احساس پوچی یا بی‌حسی می‌کنند و خودزنی می‌تواند راهی برای احساس کردن چیزی باشد.
- مجازات خود: نوجوان ممکن است احساس گناه، شرم یا بی ارزش بودن کند و از خودزنی به عنوان راهی برای تنبیه خود استفاده کند.
- درخواست کمک: خودزنی می‌تواند تلاشی ناخودآگاه برای درخواست کمک از اطرافیان باشد.
علل و عوامل خودزنی نوجوانان
علل خودزنی در نوجوانان چندگانه و پیچیده است و می‌تواند شامل ترکیبی از عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی باشد:
- مشکلات سلامت روان: افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلالات خوردن از جمله شرایطی هستند که خطر خودزنی را افزایش می‌دهند.
- تجربیات آسیب‌زا: سواستفاده جسمی، عاطفی یا جنسی، خشونت خانگی، از دست دادن عزیزان یا سایر رویدادهای آسیب‌زا می‌توانند نقش مهمی در شروع خودزنی داشته باشند.
- مشکلات خانوادگی: درگیری‌های خانوادگی، غفلت، عدم حمایت عاطفی، یا انتظارات بیش از حد والدین می‌توانند به استرس و فشار روانی نوجوان افزوده و خطر خودزنی را افزایش دهند.
- فشار همسالان و مشکلات اجتماعی: قلدری، انزوای اجتماعی، مشکل در برقراری ارتباط با همسالان و احساس طرد شدن، می‌تواند به احساس ناامیدی و خودزنی در نوجوانان منجر شوند.
- مشکلات مربوط به هویت و گرایش جنسی: نوجوانانی که با هویت جنسی یا گرایش جنسی خود دست و پنجه نرم می‌کنند و با تبعیض یا عدم پذیرش مواجه می‌شوند، ممکن است بیشتر در معرض خطر خودزنی قرار گیرند.
- استفاده از مواد مخدر و الکل: مصرف مواد می‌تواند رفتارهای تکانشی از جمله خودزنی را افزایش دهد.
- تاثیر رسانه‌ها و الگوبرداری: قرار گرفتن در معرض تصاویر یا داستان‌هایی از خودزنی در رسانه‌ها یا از طریق دوستان می‌تواند نوجوانان آسیب‌پذیر را تحت تاثیر قرار دهد.
بیشتر بخوانید: خودزنی چیست؟
خودزنی در نوجوانان چه علایمی دارد؟
شناخت علایم خودزنی در نوجوانان می‌تواند به مداخله زودهنگام کمک کند:
- وجود زخم‌ها، بریدگی‌ها، کبودی‌ها یا سوختگی‌های غیرقابل توضیح، به ویژه اگر این آسیب‌ها در الگوهای تکراری دیده شوند یا نوجوان سعی در پنهان کردن آن‌ها داشته باشد.
- استفاده مداوم از لباس‌های آستین بلند یا شلوار بلند حتی در هوای گرم ممکن است برای پنهان کردن زخم‌ها باشد.
- کناره گیری، انزوا و دوری از هر گونه جمع و اجتماع دوستانه می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات عاطفی باشد.
- تغییرات ناگهانی در خلق و خو مانند افزایش تحریک پذیری، افسردگی، اضطراب یا نوسانات خلقی شدید یکی از نشانه‌ها و علایم موثر در بروز خودزنی است.
- صحبت کردن یا نوشتن در مورد خودکشی یا مرگ یا هرگونه اشاره به تمایل به مردن یا آسیب رساندن به خود را جدی بگیرید.
- احساس گناه، شرم یا بی ارزش بودن می‌تواند نوجوان را به سمت خود تنبیهی سوق دهند.
- مشکل در کنترل احساسات و واکنش‌های شدید و نامناسب به موقعیت‌های روزمره یکی از نشانه‌های محتمل برای بروز خودآزاری در نوجوانان است.
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر اغلب به عنوان یک مکانیسم مقابله‌ای ناسالم برای خودزنی و خودآزاری در نوجوانان دیده می‌شود.
راه‌های تشخیص خودزنی در نوجوانان
تشخیص قطعی خودزنی در نوجوانان نیازمند ارزیابی توسط روانشناس یا تراپیست است. با این حال، والدین و مراقبان می‌توانند با مشاهده علایم هشداردهنده و برقراری ارتباط باز با نوجوان، به وجود این مشکل پی ببرند:
- یافتن آثار خودزنی مانند زخم‌ها یا ابزار مورد استفاده.
- صحبت کردن با لحنی همدلانه، بدون قضاوت و پرسیدن در مورد احساسات و مشکلات او.
- زیر نظر گرفتن تغییرات در خلق و خو، عادات خواب و غذا خوردن و تعاملات اجتماعی نوجوان.
- صحبت با دوستان نزدیک یا معلمان در صورت لزوم و با حفظ حریم خصوصی نوجوان می‌تواند اطلاعات بیشتری ارایه دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر خودزنی هستند؟
برخی عوامل می‌توانند خطر خودزنی در نوجوانان را افزایش دهند، از جمله:
- داشتن سابقه مشکلات سلامت روان به ویژه افسردگی، اضطراب و اختلالات مربوط به خوردن مانند پرخوری یا بی اشتهایی
- سابقه خانوادگی خودکشی یا خودزنی.
- تجربه سواستفاده یا خشونت
- قرار گرفتن در معرض قلدری یا انزوای اجتماعی
- وجود مشکلات در روابط خانوادگی
- استفاده از الکل یا مواد مخدر.
- نوجوانانی که با مسایل مربوط به هویت جنسی یا گرایش جنسی دست و پنجه نرم می‌کنند
- نوجوانانی که دچار فقدان یا ضربه روحی شده‌اند
درمان خودزنی در نوجوانان
درمان خودزنی در نوجوانان معمولا شامل ترکیبی از روشهای روان درمانی و در برخی موارد دارو درمانی تحت نظر روانپزشک متخصص است.
- روان درمانی: روشهای درمانی زیر برای درمان خودآزاری و خودزنی نوجوانان به کار می‌روند:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این روش به نوجوان کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارهای ناسالم مرتبط با خودزنی را شناسایی کرده و مهارت‌های مقابله‌ای سالم‌تری را بیاموزد.
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این تکنیک بر پذیرش افکار و احساسات دشوار و تعهد به انجام اقداماتی در راستای ارزش‌های فرد تمرکز دارد.
- درمان دیالکتیک رفتاری (DBT): این نوع درمان، به نوجوان مهارت‌های تنظیم هیجانی، تحمل پریشانی، اثربخشی بین فردی و ذهن‌آگاهی را آموزش می‌دهد. این روش به ویژه برای افرادی که مشکلات شدید در کنترل احساساتشان دارند، مفید است.
- مشاوره خانواده: درگیر کردن خانواده در فرآیند درمان می‌تواند به بهبود ارتباطات و ایجاد یک سیستم حمایتی قوی‌تر برای نوجوان کمک کند.
- دارو درمانی: در صورت وجود اختلالات روانی زمینه‌ای مانند افسردگی یا اضطراب، روانپزشک ممکن است داروهایی برای مدیریت این شرایط و اختلالات تجویز کند. مصرف دارو به طور مستقیم خودزنی را درمان نمی‌کند، اما می‌تواند علایم مرتبط را کاهش دهد.
اگر نوجوان شما رفتارهای خودآزاری دارد، مشاوره خانواده می‌تواند گزینه‌ای بسیار مفید برای شما باشد. برای ثبت نوبت با ما تماس بگیرید: 02166932737
تکنیک‌های پرت کردن حواس برای پرهیز از خودزنی
تکنیک‌های پرت کردن حواس می‌تواند به نوجوان کمک کند تا به طور موقت از فکر کردن به خودزنی اجتناب کرده و احساسات شدید خود را مدیریت کند. این تکنیک‌ها جایگزین درمان نیستند، اما می‌توانند به عنوان ابزارهای موقت برای مدیریت بحران مورد استفاده قرار گیرند. برخی از این تکنیک‌های موثر در پرت کردن حواس از خودزنی عبارتند از:
- فعالیت‌های بدنی: ورزش کردن، پیاده روی، دویدن یا انجام حرکات کششی.
- فعالیت‌های حسی: گرفتن یک تکه یخ در دست، دوش آب سرد گرفتن یا استفاده از لوسیون با بوی قوی.
- فعالیت‌های ذهنی: حل جدول، انجام بازی‌های فکری یا خواندن کتاب.
- فعالیت‌های خلاقانه: نقاشی کردن، نوشتن یا گوش دادن به موسیقی.
- صحبت کردن با یک فرد مورد اعتماد: تماس گرفتن و صحبت کردن با یک دوست، اعضای خانواده یا مشاور.
چگونه می‌توانیم به کسی که خودزنی می‌کند کمک کنیم؟
اگر متوجه شدید که نوجوانی خودزنی می‌کند، با این روش‌ها به درستی واکنش نشان دهید و از او حمایت کنید:
- آرام باشید: سعی کنید خونسردی خود را حفظ کنید و از نشان دادن واکنش‌های هیجانی شدید خودداری کنید.
- به حرف‌هایش گوش دهید: با همدلی و بدون قضاوت به صحبت‌های نوجوان در مورد احساسات و مشکلاتش گوش دهید.
- رفتارها و احساسات او را جدی بگیرید: هرگز رفتارهای خودزنی را نادیده نگیرید یا آن‌ها را کم اهمیت جلوه ندهید.
- پیشنهاد کمک گرفتن از مشاور را مطرح کنید: به نوجوان پیشنهاد دهید که با یک متخصص سلامت روان صحبت کند و او را در این راه حمایت کنید.
- از سرزنش و انتقاد خودداری کنید: این کار فقط باعث می‌شود نوجوان احساس شرم و گناه بیشتری کند و از شما دور شود.
- او را حمایت کنید: به نوجوان اطمینان دهید که تنها نیست و کمک در دسترس است.
واکنش شما به عنوان والدین در برابر خودزنی فرزندتان چطور باید باشد؟
واکنش والدین به خودزنی فرزندشان بسیار مهم است. بنابراین بهتر است در اولین گام خونسرد باشید و به نکات زیر توجه کنید:
- سریعا اقدام کنید: به دنبال کمک حرفه‌ای از یک متخصص سلامت روان کودک و نوجوان باشید.
- ارتباط سالم و بدون قضاوت برقرار کنید: با فرزندتان در مورد احساساتش صحبت کنید و سعی کنید علت خودزنی را درک کنید.
- حمایت و درک نشان دهید: به فرزندتان اطمینان دهید که او را دوست دارید و می‌خواهید به او کمک کنید.
- با مدرسه همکاری کنید: در صورت لزوم، با مشاور مدرسه و معلمان فرزندتان در ارتباط باشید.
- مراقب سلامت روان خود باشید: حمایت از فرزندی که خودزنی می‌کند می‌تواند برای والدین بسیار دشوار باشد، در صورت نیاز از دیگران کمک بگیرید.
راهنمای مراجعه به مشاور
اگر با مشکل خودزنی در نوجوانان روبرو هستید، مراجعه به یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا تراپیست می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. کلینیک روانشناسی سها با بهره مندی از متخصصان مجرب در زمینه نوجوانان، آماده ارایه خدمات مشاوره و درمان تخصصی به شما و فرزندتان است. همین حالا فرم ارزیابی رایگان سها کلینیک را پر کنید و اولین قدم مهم در جهت کمک به نوجوان خود را بردارید.
خط ارتباط با ما در واتساپ و تلگرام: 09198791784
نتیجه گیری
خودزنی در نوجوانان یک علامت جدی از وجود درد عاطفی عمیق است که نیازمند توجه، درک و مداخله تخصصی است. شناخت علل و علایم خودزنی در نوجوانان و همچنین آگاهی از راه‌های کمک و درمان، می‌تواند نقش حیاتی در حمایت از سلامت روان این عزیزان ایفا کند. با ایجاد ارتباط باز، ارائه حمایت‌های لازم و مراجعه به متخصصان، می‌توانیم به نوجوانان کمک کنیم تا مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم‌تری را بیاموزند و از این بحران عبور کنند.
سوالات متداول
آیا خودآزاری در نوجوانان اعتیادآور است؟
خودآزاری به معنای فیزیولوژیکی اعتیادآور نیست، اما می‌تواند به یک مکانیسم مقابله‌ای تبدیل شود که نوجوان برای تسکین درد عاطفی به آن وابسته می‌شود. این وابستگی روانی می‌تواند ترک خودزنی را دشوار کند.
آیا خودزنی باعث مرگ می‌شود؟
هدف از خودزنی معمولا خودکشی نیست، اما این رفتار خطرناک است و می‌تواند به آسیب‌های جدی، عفونت و حتی مرگ تصادفی منجر شود. علاوه بر این، نوجوانانی که خودزنی می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای اقدام به خودکشی نیز قرار دارند.
خطرهای زخمی کردن خود و خویشتن آزاری چیست؟
خطرات زخمی کردن خود شامل عفونت، آسیب دایمی به پوست و بافت‌ها، ایجاد زخم‌های عمیق که نیاز به درمان پزشکی دارند و افزایش خطر اقدام به خودکشی است.
چرا درمان خودآزاری اهمیت دارد؟
درمان خود آزاری از اهمیت بسزایی برخوردار است، زیرا به نوجوان کمک می‌کند تا علت اصلی درد عاطفی خود را شناسایی کرده و راهبردهای مقابله‌ای سالم‌تری را بیاموزد. درمان و مداخله زودهنگام می‌تواند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و خطر اقدام به خودکشی را کاهش دهد.
پس از خودزنی نوجوان چه کنیم؟
پس از مشاهده خودزنی در نوجوان، حفظ آرامش، ارایه حمایت و درک شرایط او و مراجعه به مشاور برای ارزیابی و درمان ضروری است. توجه کنید که از سرزنش کردن نوجوان خودداری کرده و به او اطمینان دهید که می‌خواهید کمکش کنید.
منابع
