اختلالات روانی چیست؟ اختلالات روان با ترکیبی از افکار، ادراکات، هیجان‌ها، رفتارها و روابط ناهنجار مشخص می‌شوند. آنها معمولا با رنج یا ناتوانی در حوزه‌های مهم زندگی همراه‌اند. در این مقاله از کلینیک روانشناسی سها درباره انواع رایج، علل و درمان آنها بیشتر می‌خوانیم.
تعریف
اختلال روانی یک اصطلاح گسترده است که با ویژگی‌هایی چون افکار، احساسات و رفتارهای رنج‌آور، ناتوان‌کننده و یا غیرمعمول همراه است. علایم، سبب شناسی و درمان این بیماری‌ها در حوزه روان‌درمانی مطالعه و بررسی می‌شود.
انواع رایج اختلالات روانی چیست ؟
برخی اختلالات شیوع بالاتری دارند که عبارتند از:
- اختلال بیش فعالی نقص توجه (ADHD)
- اختلالات طیف اوتیسم
- افسردگی، اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات خلقی
- اختلالات رفتار اخلالگر مانند اختلال سلوک و نافرمانی مقابله ای
- اختلالات خوردن
- انواع اضطراب
- اختلال وسواسی جبری
- اختلالات شخصیت از جمله شخصیت مرزی و ضد اجتماعی
- اختلال استرس پس از تروما
- اسکیزوفرنی و سایر انواع روانپریشی
- مصرف مواد از جمله سو مصرف الکل
افسردگی
افسردگی یکی از اختلالات روانی رایج و یکی از دلایل اصلی ناتوانی در جهان است. تخمین زده می‌شود که در سرتاسر جهان 332 میلیون نفر مبتلا به افسردگی باشند (سازمان بهداشت جهانی، 2024). زنان بیش از مردان به این عارضه دچار می‌شوند. این اختلال با ویژگی‌هایی چون غمگینی، از دست دادن علاقه یا لذت، احساس گناه یا حس بی ارزشی، خواب یا اشتهای مختل، خستگی و ضعف تمرکز مشخص می‌شود.
افراد مبتلا همچنین شکایت‌های جسمانی بسیاری دارند که برای آنها علت فیزیکی آشکاری وجود ندارد. این بیماری می‌تواند طولانی مدت یا عود کننده باشد و به طرز قابل توجهی توانایی افراد را برای داشتن عملکرد عادی در کار یا مدرسه و مقابله با زندگی روزمره دچار خدشه کند. در حالات خیلی شدید، این عارضه می تواند منجر به خودکشی شود.
وسواسی جبری
افکار مزاحم را وسواس و کارهای تکراری را اجبار می‌نامند. افراد مبتلا به اختلال وسواسی جبری گرفتار افکار یا ترس‌های مداومی هستند که باعث می‌شود قوانین خاصی برای امور مختلف داشته باشند یا کارهای تکراری انجام دهند.
استرس پس از تروما
این وضعیتی است که می‌تواند بعد از یک رویداد ترسناک مانند تجاوز، مرگ ناگهانی عزیزان یا بلایای طبیعی ایجاد شود. افراد مبتلا اغلب افکار و خاطرات ترسناک پایداری از آن واقعه دارند.
اختلالات خوردن
این دسته اختلالات روانی شامل احساسات، نگرش‌ها و رفتارهای افراطی مربوط به وزن و غذا هستند. بی‌اشتهایی عصبی (آنورکسیا)، پرخوری عصبی (بولیمیا) و اختلال پرخوری شایع‌ترین عارضه‌های این دسته هستند.
اختلال دوقطبی
این عارضه بر حدود ۴۵ میلیون فرد در سرتاسر جهان تاثیر می‌گذارد. این عارضه از دورههای افسردگی و شیدایی یا فقط شیدایی تشکیل می‌شود. دوره های شیدایی شامل خُلق بالا یا بی‌قرار، فعالیت بیش از حد، تکلم سریع، عزت نفس اغراق‌آمیز و نیاز کاهش‌یافته به خواب است. افرادی که دچار حملات شیدایی هستند اما دورههای افسردگی را تجربه نمی‌کنند نیز زیر چتر اختلال دوقطبی (نوع یک) طبقه بندی می‌شوند.
اسکیزوفرنی و سایر روانپریشی‌ها
در ادامه مقاله اختلالات روانی چیست ، به دسته روانپریشی ها می‌رسیم. اسکیزوفرنی، اختلال روانی شدیدی است که در حدود ۲۰ میلیون از افراد سرتاسر جهان اثر می‌گذارد. روانپریشی از جمله اسکیزوفرنی با تحریفاتی در افکار، ادراک، هیجان، تکلم، ادراک خود و رفتار مشخص می‌شود.
تجارب روان پریشی رایج شامل توهم ها (شنیدن، دیدن یا احساس کردن چیزهایی که وجود ندارند) و هذیان ها (عقاید غلط ثابت یا بدگمانانه که با وجود شواهد ناقض همچنان حفظ می‌شوند) است. این اختلال معمولا در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی آغاز می‌شود و می‌تواند عملکرد شغلی یا تحصیلی افراد مبتلا را تخریب کند. برچسب ها و تبعیض قایل‌شدن می‌توانند باعث شوند که این افراد از جستجوی خدمات اجتماعی و مراقبتی باز بمانند.
دمانس یا زوال عقل
در سرتاسر جهان تقریبا ۵۰ میلیون نفر از زوال عقل رنج می‌برند. زوال عقل معمولا یک ماهیت مزمن یا پیشرونده دارد که باعث تخریب عملکرد شناختی (برای مثال توانایی پردازش افکار) می‌شود که متناسب با انتظارات کلی از عملکرد افراد در یک سن خاص نیست. این اختلال بر حافظه، تفکر، تشخیص موقعیت، قوه ادراک، توان محاسباتی، ظرفیت یادگیری، زبان و قضاوت اثر می‌گذارد. تخریب عملکرد شناختی معمولا همراه با یا گاهی پیش از فروپاشی کنترل هیجانی، رفتارهای اجتماعی یا انگیزه ها اتفاق می‌افتد.
زوال عقل به دنبال بسیاری از بیماری ها و جراحت هایی که مغز را دچار آسیب می‌کند از جمله بیماری آلزایمر یا سکته مغزی روی می‌دهد. هرچند در حال حاضر درمانی برای زوال عقل یا تعدیل دورههای پیشرونده‌ی آن وجود ندارد، اما بسیاری از درمان ها در مراحل مختلف کارآزمایی روانشناسی بالینی هستند.
اختلالات رشدی شامل اوتیسم
اختلال رشدی، مفهوم گسترده‌ای است که ناتوانی عقلی و اختلالات رشدی فراگیر از جمله اتیسم را زیر چتر خود دارد. اختلالات روانی این دسته، اغلب در کودکی آغاز می‌شوند اما در بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند و باعث تخریب یا تاخیر در عملکردهای مرتبط با رسش سیستم عصبی مرکزی می‌شوند.
آنها به طور کلی سیر ثابتی را دنبال می‌کنند. ناتوانی ذهنی یا عقلی با اختلال در مهارت‌های حوزه های مختلف رشدی از جمله عملکرد شناختی و رفتار سازگارانه تعیین می‌شود. علایم اختلالات فراگیر رشدی مانند اوتیسم شامل اختلال در رفتار اجتماعی، ارتباطات و زبان می‌شود و دامنه محدودی از علایق و فعالیت هایی را در بر دارد که هم منحصر به فرد هستند هم مکررا انجام می‌شوند. مبتلایان به این اختلالات گاهی درجاتی از ناتوانی عقلی نیز نشان می‌دهند.
علایم شایع اختلالات روانی چیست؟
انواع عارضه‌های روان می‌تواند به طیفی از علایم بیانجامد که رایج‌ترین آنها عبارتند از:
- استفاده از الکل
- اجتناب از موقعیت های اجتماعی و دوستان
- تغییرات در تمایل به سکس
- دشواری در ادراک واقعیت از جمله داشتن هذیان و توهم
- نگرانی یا ترس شدید
- خستگی یا مشکلات خواب
- احساس اندوه یا انزوا
- ناتوانی در سنجش یا تفسیر احساسات دیگران
- تحریک‌پذیری یا خشم شدید
- وسواس نسبت به ظاهر جسمی یا عادات خوراکی و وزن
- مشکلات در تمرکز، یادگیری یا تکمیل وظایف روزمره
- تغییرات خلقی ناگهانی از خلق خیلی پایین به خیلی بالا
- افکار خودکشی و آسیب به خود
علل ابتلا
پژوهشگران هنوز در حال کشف علل دقیق اختلالات روانی هستند. هیچ دلیل یگانه ای وجود ندارد و اغلب ترکیبی از علل دخیل‌اند. برخی از علل ابتلا به آنها عبارتند از:
- عوامل ژنتیکی: داشتن یک عضو نزدیک خانواده که به بیماری روانی مبتلاست می‌تواند (اما نه الزاما) خطر ابتلا را افزایش دهد.
- سو مصرف مواد و الکل: مصرف مواد غیرقانونی می‌تواند به بروز اپیزودهای شیدایی (اختلال دوقطبی) یا یک دوره روانپریشی بیانجامد. موادی مانند کوکایین، ماریجوانا و آمفتامین ها می‌توانند سبب بروز پارانویا شوند.
- عوامل زیستی: برخی بیماری های طبی می‌توانند به مشکلات سلامت روان منجر شوند.
- محیط اولیه‌ی زندگی: تجارب منفی دوران کودکی می‌تواند خطر برخی بیماری های روانی را بالا ببرد. مثال هایی از این تجارب می‌تواند شامل تجربه سو استفاده یا غفلت باشد.
- تروما و استرس: رویدادهای آسیب‌زای کودکی یا استرس ادامه‌دار می‌تواند به بروز برخی از آنها منجر شود. مسایلی چون انزوای اجتماعی، خشونت خانگی، شکست در روابط و مشکلات مالی می‌توانند بر سلامت روان اثر بگذارند. بودن در مناطق جنگی می‌تواند به اختلال استرس پس از تروما بیانجامد.
- عوامل شخصیتی: برخی صفات مانند کمالگرایی یا عزت نفس پایین می‌تواند خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب را بالا ببرد.
عوارض
بیماری‌های روانی درمان نشده، می‌تواند سبب مشکلات هیجانی، رفتاری و جسمی شدید شود. به طور کلی این عوارض می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- ناشادمانی و کاهش لذت در زندگی
- تعارضات خانوادگی
- مشکلات ارتباطی
- انزوای اجتماعی
- مشکلاتی با سو مصرف تنباکو، الکل و سایر مواد
- جا ماندن از مدرسه، سایر مشکلات مرتبط با مدرسه یا اشتغال
- مشکلات قانونی و مالی
- فقر و بی خانمان شدن
- آسیب به خود یا دیگران از جمله خودکشی یا قتل
- ضعف سیستم ایمنی و ناتوانی بدن در مقابله با عفونت ها
- بیماری های قلبی و سایر عارضه های طبی
اختلالات روانی چطور تشخیص داده می‌شوند؟
تشخیص بر عهده‌ی متخصص سلامت روان است. برای دریافت درمان مناسب، نیاز به تشخیص دقیق دارید.
متخصص سلامت روان برای ارزیابی سلامت روانتان، با دقت علایم شما را مرور می‌کند. مطمین شوید که در موارد زیر به متخصصتان آگاهی دهید:
- اگر محرک برانگیزان خاصی بوده که وضع سلامت روان شما را بدتر کرده
- اینکه مشکل سلامت روانتان مزمن است یا نوسان دارد (می‌آید و می‌رود)
- نخستین باری که متوجه تغییراتی در وضع سلامت روان خود شدید
هیچ تست پزشکیی وجود ندارد که بتواند بیماری روانی را تشخیص دهد. اما متخصص سلامت روان شما تست‌هایی را همچون آزمایش خون یا آزمون‌های تصویری اجرا می‌کند تا احتمال وجود سایر عارضه‌های اثرگذار را بر سلامتی تان رد کند.
به طور کلی عارضه‌های روان چطور درمان می‌شوند؟
به طور کلی درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- دارو: برخی بیماری های روانی به داروهای همچون ضدافسردگی ها یا ضدروانپریشی ها بهتر پاسخ می‌دهند. این داروها، مواد شیمیایی درون مغز شما را دستخوش تغییر می‌کنند تا بتوانید علایم کمتری را تجربه کنید. بسیار مهم است که دارو را دقیقا مطابق با دستور پزشک مصرف کنید. هیچ گاه یک داروی سلامت روان را بدون مشورت با متخصص سلامت روانتان کنار نگذارید.
- روان‌درمانی: صحبت با یک متخصص سلامت روان می‌تواند به شما کمک کند تا چالش های مربوط به این وضعیت را پشت سر بگذارید. روان‌درمانی می‌تواند در موقعیت حضوری فرد به فرد یا در بستر گروه‌درمانی اجرا شود. درمان شناختی رفتاری یکی از اشکال روان درمانی است. این روش بر کمک به شما برای تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی تمرکز می‌کند.
- درمان‌های جایگزین: برخی از بیماری های روانی مانند افسردگی ممکن است با درمان های جایگزین بهبود یابند. این درمان ها عبارتند از داروهای گیاهی، ماساژ، طب سوزنی، یوگا و مدیتیشن. پیش از مصرف داروهای گیاهی و مکمل ها حتما با متخصص سلامت روان خود مشورت کنید. ممکن است آنها با سایر داروهای شما تداخل داشته باشند.
- درمان‌های تحریک مغزی: همه اختلالات روانی با دارو بهبود نمی‌یابند. در این گونه موارد، متخصص شما ممکن است درمان های تحریک مغزی را پیشنهاد دهد. این درمان ها، شیوه پردازش مواد شیمیایی و پاسخگویی به محرک ها را توسط اعصاب و سایر سلول ها تغییر می‌دهند. مثال هایی از این روش عبارتند از: درمان با شوک الکتریکی و تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای (TMS)
- تغییر در سبک زندگی: ورزش منظم برای کاهش یا پیشگیری از علایم مفید است. داشتن رژیم غذایی سالم و تغذیه خوب، دریافت حمایت اجتماعی و دوری از مصرف موادمخدر و الکل نیز برای حفظ سلامت کلی بدن مهم‌اند.
- درمان‌های کمکی: یادگیری و انجام راهکارهای آرامسازی ذهن (برای کاهش استرس)، مدیتیشن و برنامه‌های حمایتی نیز مفید هستند.
آیا پیشگیری ممکن است؟
بهداشت روان می‌تواند در نتیجه‌ی انجام کارهای مثبتی در زندگی انجام شود، از جمله:
- داشتن خانواده، دوستان یا اطرافیان پشتیبان و حامی
- داشتن حسی قوی نسبت به هویت و فرهنگ خود
- داشتن بدنی سالم با خوردن خوراکی های سالم و ورزش
- کاهش استرس تا جای ممکن
- خوشبین بودن
- ایجاد روش های سازگارانه برای مقابله با مشکلات زندگی
- دریافت حمایت و کمک از دیگران
راهنمای مراجعه به رواندرمانگر
زمانی که علایم اختلالات روانی مثل غم، اضطراب شدید یا افکار غیرمنطقی بر زندگی روزمره شما تاثیر می‌گذارد، بهتر است برای تشخیص و درمان به یک متخصص مراجعه کنید. شما می‌توانید برای دریافت مشاوره روانشناسی آنلاین ابتدا فرم ارزیابی رایگان را در سهاکلینیک تکمیل کنید. همکاران ما با شما تماس می‌گیرند و متخصص مناسب را به شما معرفی می‌کنند. همچنین، می‌توانید از طریق شماره 09198791784 یا 02193111094 با ما تماس بگیرید.
سوالات متداول
نشانه‌های اختلال روانی کدامند؟
هر نوع آن، مجموعه علایم متفاوتی دارد. برای مثال، رژیم غذایی افراطی می‌تواند نشانه اختلال خوردن و شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند، علامت روانپریشی باشد. به طور کلی تغییرات شدید در فکر، خلق یا رفتار فرد می‌تواند نشانه بیماری روانی باشد.
علت چیست؟
اختلالات روانی یک علت واحد ندارند و اغلب ترکیبی پیچیده از عوامل دخیل است. از جمله علل ژنتیک، محیط خانوادگی، سبک دلبستگی، فرهنگ و …
منابع
