اعتیاد والدین مسیله ناراحت‌کننده‌ای است. این موضوع به خصوص برای کودکان گیج‌کننده است. کودکانی که با والدین دارای اعتیاد زندگی می‌کنند، زندگی را غیر قابل پیش‌بینی و رازآلود می‌بینند. آنها ممکن است خود را مقصر این اوضاع بدانند. چطور می‌توانیم این وضعیت را به آنها توضیح دهیم؟ و اصلا آیا لازم است آنها مستقیما از اعتیاد والدین با خبر شوند؟ در این مقاله بیشتر می‌خوانیم.
بیشتر بخوانید: اعتیاد چیست؟
آیا باید در مورد اعتیاد والدین با فرزندان صحبت کنیم؟
کریستانا گراهام مددکار اجتماعی بالینی می‌گوید: برخلاف آنچه والدین فکر می‌کنند، کودکان شدیدا به جو خانه حساس هستند. شاید آنها به اعتیاد والدین پی نبرند، اما می‌فهمند که چیزی اشتباه است. اگر شما اطلاعات واقعی را در دسترس آنها قرار ندهید، آنان به تنهایی در صدد پر کردن شکاف‌ها برمی‌آیند. و ممکن است این به ضررشان تمام شود.
گفتگویی متناسب با سن درباره اعتیاد والدین به کودکان کمک می‌کند احساس امنیت، مهم بودن و درک شدن کنند.
کودکان خانه‌هایی که در آنها والدین دچار سومصرف مواد هستند، اغلب ترسیده و تنهایند. آنها بارها احساس می‌کنند که از جامعه جدا شده‌اند. صحبت کردن درباره این تجربه بسیار مهم است. جدا از پیامی که منتقل می‌کنید، صرفا اینکه آنها بدانند کسی هست که می‌توانند برای حرف زدن به او پناه ببرند، گام مهمی است.
بیشتر بخوانید: اعتیاد جنسی چیست؟ نشانه ها و درمان اعتیاد به سکس
کودکان چگونه از اعتیاد تاثیر می‌پذیرند؟
کودکان می‌توانند به طرق مختلف تحت تاثیر اعتیاد والدین قرار گیرند. ممکن است بچه‌ها با احساس گناه و شرم دست و پنجه نرم کنند، زیرا برای حفظ «راز خانواده» تلاش می‌کنند. همه این‌ها در حالی است که با احساس رهاشدگی به دلیل در دسترس نبودن عاطفی والدین دست به گریبان اند.
مصرف مواد در والدین همچنین می‌تواند خطر ابتلای کودک را به مسایل زیر افزایش دهد:
- غفلت و آزار جسمی یا عاطفی
- عملکرد تحصیلی ضعیف
- اضطراب
- افسردگی
- عزت نفس پایین
- مشکلات تنظیم هیجان
- مشکل در کنترل تکانه
- مصرف مواد
به همین دلیل است که گفتگو بسیار اهمیت دارد. ارتباطات گشوده به کودک این امکان را می‌دهد که نگرانی‌ها و ترس‌های خود را بیان کند و احساسات منفی را درون خود نریزد.
چگونه با کودکان درباره اعتیاد والدین حرف بزنیم؟
چه شما والد غیر معتاد کودک باشید، چه یکی از بستگان یا یک معلم، صحبت کردن با بچه‌ها در مورد اعتیاد والدین‌شان کار ساده‌ای نیست. اما در نهایت باید اتفاق بیفتد. نادیده گرفتن مشکل یا تلاش برای تظاهر به اینکه مشکلی وجود ندارد، هرگز ایده خوبی نیست. این فقط بچه‌ها را بدین فکر وا می‌دارد که آیا روال عادی زندگی برای همه همینطور است.
چرا باید درباره اعتیاد والد با کودک حرف بزنیم؟
حتی اگر چیزی در این مورد نگویید، بچه‌ها هنوز می‌دانند که ردی از اعتیاد وجود دارد. به‌علاوه، سرپوش گذاشتن بر آن یا وانمود کردن به اینکه موضوع مهمی نیست، آنها را از رنج حاصله نجات نمی‌دهد. آنها هنوز تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
صحبت آشکار و صادقانه در مورد اعتیاد به کودکان کمک می‌کند تا راه‌های سالم‌تری برای مقابله با آسیب بیابند. همچنین به کودک می‌آموزد که می‌توانند درباره اسرار با شما یا یک فرد مورد اطمینان دیگر صحبت کنند.
علاوه بر این، شما با گفتن حقیقت، برخی از باورهای نادرست آنها را اصلاح می‌کنید. مانند این باور غلط که به نوعی مقصر اوضاع هستند یا اینکه می‌توانند به بهبودی والدین خود کمک کنند. این نوع باورها می‌تواند به مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسالم در بچه‌ها منجر شوند، مانند هم‌وابستگی.
قبل از گفتگو با کودک در مورد اعتیاد والدینش، مهم است ابتدا آگاهی خود را بالا ببرید. مطمن شوید که اطلاعات دقیقی را به اشتراک می‌گذارید. و البته، باید مکالمات خود را متناسب با سن کودک نگه دارید.
برای مثال، در مورد بچه‌های کمتر از 10 سال، به خاطر داشته باشید که آنها هنوز دنیا را از منظر «من» می‌بینند. در نتیجه، احتمالا خود را سرزنش می‌کنند یا معتقدند که اشتباه آنان منجر به اعتیاد شده است.
حتما به کودکان اطمینان دهید که آنها باعث اعتیاد پدر یا مادر خود نشده‌اند.
چه بگوییم؟
کودکی
- بابا/مامان خیلی دوستت داره. فقط یه بیماری داره که باید درمان بشه.
به کودکان اطمینان دهید که والدین‌شان آنها را دوست دارند، اما بگویید بیماریی دارند که باید درمان شود. همچنین به آنها یادآوری کنید که دوست‌شان دارید و برای حمایت از آنها حاضرید.
پیش نوجوانی
در سنین پیش نوجوانی، برای کودکان وسوسه‌انگیز است که آنچه را که می‌دانند کنار هم بگذارند و سعی کنند توضیحات خود را ارایه دهند. نباید بگذارید چنین اتفاقی بیافتد.
بنابراین، مطمین شوید که به همه سوالات آنها، آشکار و صادقانه پاسخ می‌دهید. همچنین می‌توانید از او دعوت کنید تا هر زمانی که ناراحت یا سردرگم بود و نیاز به پاسخ داشت، نزد شما بیاید.
به کودکان بگویید که برای جلوگیری از مصرف مواد والدین کمکی از دستشان برنمی‌آید.
نوجوانی
هنگام صحبت با نوجوانان، ابتدا در نظر داشته باشید که آنها ممکن است از اعتیاد خشمگین باشند. این مخصوصا در حالتی صادق است که اعتیاد والدین باعث اخلال در امور آنها شده باشد. مثلا ممکن است به دلیل مراقبت از خواهر و برادر کوچک‌تر یا انجام کارهای اضافی، وقت‌گذرانی با دوستان خود از دست بدهند.
نسبت به اینکه اعتیاد چگونه آنها را تحت تاثیر قرار داده، حساس باشید.
به نوجوان فرصت دهید تا در فعالیت‌ها یا سرگرمی‌هایی شرکت کند که سبب افزایش عزت نفس او می‌شود. شرکت در سرگرمی‌ها، نوشتن در یک دفترچه قدردانی، انجام یک ورزش و تعیین اهداف سالم، چند فعالیتی هستند که می‌توانند عزت نفس را در نوجوانان تقویت کنند.
در مقطعی باید از اعتیاد به عنوان یک بیماری با مولفه ژنتیکی صحبت کنید. به این دلیل، آنها باید از امتحان کردن مواد مخدر و الکل خودداری کنند. زیرا احتمال ابتلا به اعتیاد مانند والدین‌شان در آنها بیش از سایر کودکان است.
والدین همچنین نباید از شرح تجارب ناخوشایند خود ابایی داشته باشند. می‌توانید توضیح دهید که چطور صرفا به دنبال تجربه آگاهی و احساس لذت به مصرف مواد یا الکل دست زدید و چطور این مواد گریبان‌گیرتان شد. کودکان نیازی به دانستن همه جزییات ندارند، اما اطلاعات کافی به آنها بدهید تا درک درستی پیدا کنند. با به اشتراک گذاشتن نحوه مقابله‌ی خود، به فرزندان مهارت‌های مقابله‌ای لازم را بیاموزید.
بیشتر بخوانید: چطور خبر طلاق را به کودکان بگوییم
چه زمانی در مورد اعتیاد با کودک صحبت کنیم؟
به محض پی بردن به مشکل، باید گفتگو را شروع کنید. به خصوص اگر یکی از اعضای خانواده هستید. انتخاب زمان و مکان مناسب اهمیت دارد، اما که اگر نمی‌خواهند آنها را مجبور به صحبت نکنید.
حتما زمانی از روز را انتخاب کنید که کودک آرام و بدون تنش است. تلاش برای مکالمه در زمانی که آنها ناراحت، عصبانی یا خسته هستند، نتیجه خوبی نخواهد داشت.
اگر عضو خانواده نیستید، آماده باشید که بچه‌ها از مکالمه با شما متعجب شوند. همچنین آنها ممکن است وجود مشکل را انکار کنند، بنابراین صبور باشید.
در نهایت، مطمین شوید که با همدلی و حوصله به گفتگو نزدیک می‌شوید. سوالاتی بپرسید تا دیدگاه آنها را درک کنید. مهم است که اگر خود را سرزنش کردند، به آنها اطمینان دهید هیچ مسیولیتی در این زمینه بر دوش ندارند.
پیام‌هایی که کودکان دوست دارند بشنوند
زندگی با والدین معتاد اغلب درهم، پر از تنهایی و حتی ترسناک است. به خصوص اگر خانواده به دلیل سومصرف مواد از هم بپاشد. زندگی با والدینی که از الکل یا مواد دیگر استفاده می‌کنند، ممکن است باعث گوشه‌گیری و خجالتی شدن کودکان شود. از طرفی، برخی نیز می‌توانند پرخاشگر و عصبی شوند.
به همین ترتیب، کودکانِ درگیر در اعتیاد والدین ، اغلب مشکلاتی با عزت نفس، دلبستگی، خودمختاری و اعتماد دارند. بنابراین نیاز است که پیام‌های زیر را به آنها برسانیم:
اعتیاد یک بیماری است
والدین در زمان نیاز به مصرف ممکن است رفتارهایی غیر منطقی و خجالت‌آور انجام دهند. آنها ممکن است قول حضور خود را در یک مسابقه‌ی ورزشی کودک بشکنند یا با وضعیت بدی به مدرسه فرزند خود بروند و با معلم او درگیر شوند. مواجهه با همه این مسایل برای بچه‌ها در هر سنی که باشند، بسیار سخت است.
آنها ممکن است از رفتار والدین خود احساس خجالت، سردرگمی و عصبانیت کنند. احساسات آنها را تایید کنید و توضیح دهید که همه این‌ها طبیعی است. اما همچنین یادآور شوید که اعتیاد یک بیماری است.
به کودکان اطمینان دهید که والدین آنها انسان‌های «بدی» نیستند. در عوض، آنها بیماریی دارند که باعث می‌شود به انتخاب‌های بدی دست بزنند.
این تقصیر تو نیست
بسیاری از کودکان فکر می‌کنند که در اعتیاد والدین‌شان مقصر هستند. حتی اگر واقع‌بینانه بدانند که تقصیری ندارند، باز هم می‌توانند با احساس گناه درگیر شوند. احتمال دارد از خود بپرسند آیا کاری وجود دارد که انجام دهند و والدین را از اعتیاد نجات دهند.
برای مثال، بچه‌های بزرگ‌تر ممکن است برنامه‌های خود را با دوستان‌شان لغو کنند. به این امید که اگر در خانه با والدین خود بمانند، می‌توانند آنها را از مصرف الکل یا مواد مخدر بازدارند. این نوع پاسخ طبیعی است، اما سالم نیست. به علاوه، والدین را از سومصرف مواد باز نمی‌دارد.
تو تنها نیستی
زندگی با یک والد معتاد می‌تواند به شدت طاقت‌فرسا باشد. از این گذشته، قرار است بچه‌ها در خانه احساس امنیت و آرامش کنند. نه اینکه نگران باشند که تحت مراقبت هستند یا خیر.
به دنبال اعتیاد والدین، ایمنی در خانه بسیار کم می‌شود. در نتیجه بچه‌ها احساس تنهایی کنند. علاوه بر این، آنها اغلب به این نتیجه می‌رسند که هیچ‌کس نمی‌فهمد در چه شرایطی قرار دارند.
به همین دلیل، حتما باید بر این واقعیت تاکید کنید که آنها تنها نیستند و هر زمان که نیاز به صحبت داشتند، در کنارشان هستید.
همچنین می‌توانید به بچه‌ها یادآوری کنید که بسیاری از کودکان (حتی در مدرسه خودشان) والدینی دارند که با مواد مخدر یا الکل درگیراند. بنابراین، در حالی که تجربه آنها بسیار دشوار است، اما تنها کسی نیستند که چنین چیزی را از سر می‌گذراند. صرفا دانستن اینکه دیگرانی هستند که همین درد و سردرگمی را احساس می‌کنند، می‌تواند برای بچه‌ها آرامش‌بخش باشد.
صحبت کردن اشکالی ندارد
بسیاری اوقات، به کودکانی که با والدین دارای اعتیاد بزرگ می‌شوند، گفته می‌شود که در مورد آنچه در خانه‌شان رخ می‌دهد، به کسی نگویند. در نتیجه، آنها اغلب نسبت به زندگی خانوادگی خود احساس شرم و خجالت دارند.
در نتیجه، باید به آنها اطمینان دهید که صحبت کردن در مورد مشکل بدون نیاز به احساس ترس، شرم یا خجالت اشکالی ندارد. به آنها یادآوری کنید که مجبور نیستند دروغ بگویند یا در حفظ اسرار بکوشند. در عوض، آنها را تشویق کنید تا با کسی که به او اعتماد دارند صحبت کنند. معلم، مشاور یا اعضای یک گروه حمایتی از همسالان می‌تواند بسیار مفید باشد.
7 جمله کلیدی برای اعتیاد
لازم است کودکان در مواجهه با اعتیاد والدین خود، «7 جمله کلیدی» را به خاطر بسپارند. آنها را با این جملات آشنا کنید:
- من باعث آن نشدم.
- نمی‌توانم آن را درمان کنم.
- نمی‌توانم آن را کنترل کنم.
- می‌توانم از خودم مراقبت کنم؛
- با صحبت از احساساتم
- انتخاب‌های سالم و
- قدردانی از خودم.
رینالدی همچنین می‌گوید که صحبت با یک درمانگر می‌تواند کمک کننده باشد. او توضیح می‌دهد: «مشاوره می‌تواند در کمک به پردازش احساسات کودک و ارایه راهبردهای مقابله‌ای سالم مفید باشد.»
مشارکت یک درمانگر می‌تواند به افزایش فضای امن و حمایتگرانه برای بحث در مورد این مسایل کمک کند. درمانگران و روانپزشکان ما در سهاکلینیک به صورت تخصصی آماده‌ی خدمت‌رسانی به عزیزان دچار اعتیاد، والدین، کودکان و نوجوانان هستند.
منبع
کلینیک روانشناسی سها٬ مرکز ارائه خدمات مشاوره روانشناسی٬ مشاوره آنلاین٬ مشاوره خانواده و مشاوره جنسی
