گسلایتینگ چیست: 4 ترفند رایج

گسلایتینگ چیست؟ گس لایتینگ نوعی سواستفاده روانی و عاطفی است که در آن فردی عمدا و آگاهانه تلاش می‌کند تا اطمینان طرف مقابل را نسبت به واقعیات، احساسات و ادراکاتش سلب کند. به عبارت ساده‌تر، گس لایتر سعی می‌کند قربانی را به شک بیندازد که آیا واقعا اتفاقی افتاده است یا نه؛ و در نهایت، قربانی به سلامت عقل خود شک می‌کند. در این مقاله، با بررسی تاریخچه، انواع و تاثیرات این پدیده، روش‌های شناسایی و مقابله با گسلایتینگ را تحلیل خواهیم کرد.

شک دارید که قربانی گسلایت هستید یا نه؟ در کلینیک سها از متخصصان در حوزه مشاوره روانشناسی و مشاوره ازدواج کمک بگیرید

گسلایتنینگ چیست؟

گسلایتینگ نوعی سواستفاده روانی است که در آن فرد یا گروهی از افراد با دستکاری واقعیت‌ها، قربانی را به شک و تردید نسبت به حافظه، درک و قضاوت خود سوق می‌دهد. هدف اصلی این رفتار، تضعیف اعتماد به‌ نفس قربانی و ایجاد وابستگی روانی است. این پدیده می‌تواند در روابط عاطفی، خانوادگی، محیط‌های کاری و حتی در سیاست و اجتماع مشاهده شده و به عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند کنترل روانی شناخته می‌شود.

نمونه‌ای از گس لایتینگ در روابط شخصی

همسرش هر روز به او می‌گفت: «تو فراموشکار شده‌ای، همه چیز را از یاد می‌بری.» اما حقیقت این بود که او هرگز چیزی را فراموش نکرده بود. خاطرات، حرف‌ها و حتی کارهای کوچک روزمره‌اش را با دقت به یاد داشت. با این حال، این جمله‌های تکراری مثل خنجری در ذهنش فرو می‌رفت. کم کم به خودش شک می‌کرد: «آیا واقعا اینقدر فراموشکار شده‌ام؟ چرا هیچ چیز را درست به خاطر نمی‌آورم؟» این شک، او را وادار کرد که به جای اعتماد به خود، به شریکی که این حرف‌ها را می‌زد، تکیه کند. ذهنش مثل آینه‌ای شکسته بود که هر بار به آن نگاه می‌کرد، بازتابی مخدوش از خودش می‌دید.

رضایت جنسی در رابطه به چه معناست؟

تاریخچه اصطلاح گسلایت

اصطلاح «گس لایتینگ» از نمایشنامه‌ای بریتانیایی به نام Gas Light که در سال 1938 نوشته شده بود، الهام گرفته شد. در این نمایشنامه و نسخه سینمایی آن (1944)، مردی برای تصاحب اموال همسرش، تلاش می‌کند او را متقاعد کند که دچار مشکلات روانی شده است. او چراغ‌های گازی خانه را کم نور می‌کند و وقتی همسرش متوجه این تغییر می‌شود، آن را انکار می‌کند. به گونه‌ای که اندکی بعد، زن به قوه قضاوت خود شک می‌کند. این داستان تبدیل به تمثیلی برای توصیف سواستفاده روانی شد که در آن فردی تلاش می‌کند دیگران را نسبت به واقعیت دچار تردید کند.

زن کم کم به خودش شک می‌کرد: «آیا واقعا اینقدر فراموشکار شده‌ام؟ چرا هیچ چیز را درست به خاطر نمی‌آورم؟»

انواع گسلایتینگ چیست؟

گسلایتینگ به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود و بسته به محیط و نوع رابطه، می‌تواند به اشکال زیر دسته‌بندی شود:

1. گسلایتینگ در روابط شخصی
   در روابط نزدیک، مانند روابط زناشویی یا دوستی‌ها، یکی از افراد می‌تواند از تکنیک‌های گسلایتینگ استفاده کند تا دیگری را کنترل کند. این نوع گسلایتینگ معمولا با انکار واقعیت‌ها و تحقیر همراه است.
2. گسلایتینگ سازمانی
   در محیط‌های کاری، ممکن است مدیران یا همکاران با ارائه اطلاعات نادرست یا حذف اطلاعات، دیگران را دچار سردرگمی کنند. این رفتار می‌تواند برای حفظ قدرت یا فرار از مسئولیت انجام شود.
3. گسلایتینگ اجتماعی یا سیاسی
   گاهی گروه‌های مختلف حزبی یا دولت‌ها در سطح جامعه، اطلاعات را تحریف می‌کنند تا اعتماد عمومی را از بین ببرند یا افکار عمومی را به سمت دلخواه خود سوق دهند. نمونه‌ای از این نوع گسلایتینگ می‌تواند تبلیغات غلط یا انکار واقعیت‌های تاریخی باشد.

پیامدهای گسلایتینگ چیست؟

پیامدهای گسلایتینگ چیست؟ الگوی گسلایتینگ، به طور هدفمند طراحی می‌شود تا قربانی را نسبت به واقعیت، حافظه و ادراک خود دچار شک و تردید کند. گسلایتینگ نه تنها سلامت روان فرد را تهدید می‌کند، بلکه تاثیرات طولانی مدت و عمیقی بر شخصیت و روابط او باقی می‌گذارد. برخی از پیامدهای روانشناختی این رفتار عبارت‌اند از:

1. اضطراب و افسردگی: قربانیان معمولا درگیر احساس گناه، شرمندگی یا ناامنی غیرمنطقی و بی دلیل می‌شوند. این احساسات می‌توانند به اضطراب و حتی افسردگی عمیق نیز منجر شوند.
2. کاهش عزت نفس: فرد قربانی به مرور زمان اعتماد به نفس خود را از دست داده و دیگر قادر به تکیه بر قضاوت‌های شخصی‌اش نیست. همین امر او را به شدت به فرد گسلایتر وابسته می‌کند.
3. انزوای اجتماعی: قربانی ممکن است از دوستان، خانواده و جامعه فاصله بگیرد، زیرا احساس می‌کند درک یا حمایت کافی از آن‌ها دریافت نمی‌کند. این انزوا، وابستگی به فرد سواستفاده‌گر را تشدید می‌کند.
4. سندرم قربانی: قربانی ممکن است در وضعیت بی‌عملی و تسلیم باقی بماند، چرا که باور می‌کند هیچ کنترلی بر شرایط یا قدرت تغییر ندارد.

این پیامدها نشان می‌دهند که گسلایتینگ تنها یک رفتار آزاردهنده نیست، بلکه نوعی خشونت روانی است که باید به طور جدی شناسایی و با آن مقابله شود.

4 ترفند رایج گسلایتینگ

4 ترفند رایج برای گسلایت وجود دارد که عبارتند از:

1. انکار آشکار: انکار مستقیم وقایعی که اتفاق افتاده است.
   مثال: «این اتفاق هرگز نیفتاده! تو اشتباه می‌کنی.»
2. تحقیر و کوچک شمردن: کم اهمیت جلوه دادن احساسات یا تجربیات قربانی.
   مثال: «تو بیش از حد حساسی. چرا اینقدر موضوع رو بزرگ می‌کنی؟»
3. ایجاد آشفتگی روانی: ارایه اطلاعات متناقض یا تغییر مداوم روایت‌ها.
   مثال: «من هرگز این حرف رو نزدم، تو خیال پردازی می‌کنی.»
4. منحرف کردن موضوع: تغییر بحث برای جلوگیری از روبرو شدن با حقیقت.
   مثال: «چرا در مورد چیزی که مهم نیست، اینقدر بحث می‌کنی؟»

آیا گسلایتینگ همان سواستفاده است؟

گسلایتینگ نوعی سواستفاده است. جالب اینجاست که برخلاف سایر اشکال سواستفاده که ممکن است فیزیکی باشند، گسلایتینگ کاملا روانی است و می‌تواند به تدریج قربانی را در دام خود گرفتار کند. این نوع سواستفاده خطرناک است زیرا قربانی ممکن است حتی متوجه نشود که مورد فریب قرار گرفته است.

علایم گسلایت: چگونه متوجه شوید که کسی شما را گسلایت می‌کند؟ 

گسلایتینگ می‌تواند بسیار زیرکانه و نامحسوس باشد، اما نشانه‌های مشخصی دارد که اگر آن‌ها را تجربه کنید، ممکن است در معرض این رفتار قرار داشته باشید:

1. احساس سردرگمی مداوم: اگر مرتبا در فهم واقعیت یا شناخت حقیقت دچار تردید می‌شوید و نمی‌دانید چه چیزی درست است، ممکن است تحت تاثیر گسلایتینگ باشید. این سردرگمی می‌تواند به دلیل اطلاعات متناقض یا تحریف شده‌ای باشد که گسلایتر ارایه می‌دهد.
2. شک به حافظه یا تجربیات خود: اگر دیگر نمی‌توانید به خاطرات، ادراک یا تجربیات شخصی تان اعتماد کنید و احساس می‌کنید چیزی که به وضوح به یاد دارید ممکن است نادرست باشد، احتمال دارد که هدف گسلایتینگ قرار گرفته باشید.
3. احساس گناه غیرمنطقی: قربانیان اغلب خود را برای هر چیزی مقصر می‌دانند، حتی اگر تقصیری نداشته باشند. این حس گناه معمولا ناشی از اتهامات یا سرزنش‌های مکرر گسلایتر است.
4. احساس انزوا و شک به دیگران: اگر از دوستان یا خانواده فاصله گرفته‌اید و به آن‌ها بی اعتماد شده‌اید، ممکن است گسلایتر شما را عمدا از دیگران دور کرده تا کنترل بیشتری بر شما داشته باشد.
5. نیاز بیش از حد به تایید دیگران: اگر برای تصمیم گیری یا فهم مسائل ساده به شدت نیاز دارید که شخص دیگری (معمولا گسلایتر) شما را تایید کند، می‌تواند نشان دهنده قرار گرفتن شما در معرض گسلایتینگ باشد.

اگر این علایم را در خود مشاهده کردید، حتما به روانشناس مجرب در حیطه مشاوره روانشناسی یا مشاوره آنلاین روانشناسی مراجعه کنید.

چطور گسلایتینگ را بشناسیم؟

برای شناسایی گسلایتینگ، باید به الگوهای خاصی در رفتار فرد سواستفاده‌گر توجه کنید. این رفتارها معمولا تکراری هستند و هدف آن‌ها ایجاد شک و تردید در قربانی است. برخی از نشانه‌های رایج این پدیده عبارت‌اند از:

1. تحریف مکرر واقعیت‌ها: فرد گسلایتر معمولا اطلاعات را به نفع خود تغییر می‌دهد و روایات یا حقایق را به گونه‌ای بازگو می‌کند که شما را به شک در درک خودتان وادار کند.
2. کنترل بیش از حد: گسلایتر سعی می‌کند تصمیم گیری‌های شما را به طور مستقیم یا غیرمستقیم کنترل کند، به طوری که احساس کنید به او وابسته‌اید و توانایی تصمیم گیری مستقل ندارید.
3. تحقیر و کوچک شمردن مداوم: فرد سواستفاده‌گر، احساسات و تجربیات شما را نادیده می‌گیرد یا بی‌اهمیت جلوه می‌دهد، به طوری که اعتماد به نفس شما به شدت کاهش می‌یابد.
4. انکار واقعیت‌ها: حتی زمانی که شواهد روشنی وجود دارد، گسلایتر رفتار یا گفته‌های خود را انکار می‌کند و باعث می‌شود شما احساس کنید که درک درستی از واقعیت ندارید.
5. فرافکنی و مقصر جلوه دادن شما: گسلایتر مشکلات یا اشتباهات خود را به شما نسبت می‌دهد و باعث می‌شود احساس گناه یا شرمندگی کنید.

شناخت این رفتارها نیازمند دقت به الگوهای ارتباطی و احساسی در رابطه است. 

چرا برخی افراد بیشتر قربانی قلدری می‌شوند؟

نشانه‌های شناخت فرد گسلایتر

افراد گسلایتر معمولا رفتارهای زیر را نشان می‌دهند:

1. انکار واقعیت: حتی در مواجهه با شواهد واضح، واقعیت را انکار می‌کنند.
2. تحقیر مداوم: احساسات و تجربیات قربانی را کوچک می‌شمارند.
3. بازی با احساسات: گسلایتر از عواطف قربانی سواستفاده می‌کند تا او را کنترل کند.
4. ارایه اطلاعات متناقض: باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی شخص به خودش و دیگران می‌شوند.

گسلایتینگ در چه روابطی دیده می‌شود؟

پیشتر اشاره کردیم که گسلایتینگ می‌تواند در انواع مختلف روابط مشاهده شود، از جمله:

1. روابط عاطفی: یکی از رایج‌ترین زمینه‌های گسلایتینگ روابط عاشقانه یا زناشویی است.
2. روابط خانوادگی: والدین ممکن است فرزندان خود را گسلایت کنند یا بالعکس.
3. محیط‌های کاری: مدیران یا همکاران از این تکنیک برای کنترل یا سرکوب دیگران استفاده می‌کنند.
4. روابط اجتماعی: دوستان یا آشنایان ممکن است از گسلایتینگ برای برتری روانی استفاده کنند.
5. سیاست: برخی از دولت‌ها یا گروه‌های سیاسی از گسلایتینگ برای تغییر افکار عمومی بهره می‌برند

تاثیر گسلایتینگ بر روابط

گسلایتینگ می‌تواند به شدت روابط را تخریب کند. برخی از اثرات آن عبارت‌اند از:

• فرسایش اعتماد: قربانی دیگر نمی‌تواند به گفته‌ها یا اعمال طرف مقابل اعتماد کند.
• وابستگی روانی: قربانی برای تایید صحت واقعیت‌ها به گسلایتر متکی می‌شود.
• افزایش درگیری‌ها: سوتفاهم‌ها و مشاجرات افزایش می‌یابد.
• تضعیف حمایت‌های اجتماعی: قربانی ممکن است از اطرافیان فاصله بگیرد.

گسلایتر چگونه این کار را انجام می‌دهد؟

گسلایترها از راهبردهای مختلفی برای تضعیف اعتماد به نفس قربانی و کنترل روانی آن‌ها استفاده می‌کنند. روش‌های رایج آن‌ها شامل موارد زیر است:

1. دستکاری حقیقت: گسلایترها به طور مداوم واقعیت‌ها را تغییر می‌دهند، حذف می‌کنند یا وارونه جلوه می‌دهند. این رفتار باعث می‌شود قربانی به حافظه و قضاوت خود شک کند و به درک گسلایتر از واقعیت تکیه کند.
2. تحقیر غیرمستقیم: از کنایه، طنز تلخ یا اظهارات مبهم برای تخریب عزت نفس قربانی استفاده می‌کنند. این روش به تدریج باعث کاهش احساس ارزشمندی در قربانی می‌شود.
3. ایجاد حس گناه: گسلایتر قربانی را به اشتباهات خیالی متهم می‌کند و حس مسئولیت پذیری نادرست را در او برمی‌انگیزد. این رفتار باعث می‌شود قربانی همیشه خود را مقصر بداند، حتی در مواردی که نقشی نداشته است.
4. کنترل اطلاعات: اطلاعات واقعی را مخفی، تحریف یا دست چین می‌کنند تا قربانی نتواند تصویر کاملی از واقعیت داشته باشد. این راهبرد برای کنترل افکار و تصمیم گیری قربانی استفاده می‌شود.
5. انکار و تحریف گذشته: گسلایتر وقایع گذشته را انکار می‌کند یا آن‌ها را به شکلی تغییر می‌دهد که قربانی در برداشت خود از حقایق دچار تردید شود.
6. فرافکنی: گسلایتر مشکلات و اشتباهات خود را به قربانی نسبت می‌دهد، تا توجهات از او منحرف و قربانی به اشتباه درگیر شود.

این روش‌ها به مرور زمان اعتماد به نفس و قدرت روانی قربانی را تحلیل برده و او را به گسلایتر وابسته می‌کند. شناسایی و آگاهی از این الگوهای رفتاری اولین قدم برای مقابله با آن است.

راه‌های پیشگیری و مقابله با گسلایت

اقدامات زیر می‌توانند برای محافظت از خود در برابر گسلایتینگ و مقابله با آن، بسیار موثر باشند:

1. آگاهی و شناخت: شناخت رفتارهای گسلایتر و آگاهی از الگوهای گسلایتینگ اولین قدم برای جلوگیری از این پدیده است. یادگیری درباره روش‌های دستکاری روانی و نشانه‌های گسلایتینگ به شما کمک می‌کند تا آن را شناسایی کرده و از خود محافظت کنید.
2. مشاوره روانشناسی: اگر قربانی گسلایتینگ هستید، کمک گرفتن از متخصصان سلامت روان می‌تواند نقش مهمی در بازسازی اعتماد به‌ نفس و بهبود سلامت روان شما داشته باشد. روانشناسان می‌توانند با ارایه ابزارهایی برای تقویت خودآگاهی و خودباوری به شما کمک کنند تا از چرخه گسلایتینگ خارج شوید.
3. ایجاد مرزهای مشخص: تعیین مرزهای سالم در روابط و شفاف‌سازی این مرزها برای فرد گسلایتر می‌تواند از شدت گسلایتینگ جلوگیری کند. به رفتارهای ناپسند واکنش نشان دهید و اجازه ندهید گسلایتر رفتارهای مخرب خود را ادامه دهد.
4. حمایت اجتماعی: با دوستان، خانواده یا افرادی که به آن‌ها اعتماد دارید درباره تجربیات خود صحبت کنید. شبکه‌ای از حمایت اجتماعی قوی می‌تواند در شناسایی رفتارهای دستکاری گرایانه و بازیابی قدرت روانی شما موثر باشد.
5. مستندسازی وقایع: نوشتن وقایع و اتفاقات می‌تواند به شما کمک کند واقعیت را بهتر درک کنید و از تردید به حافظه خود جلوگیری کنید. این مستندات همچنین می‌توانند به شما در هنگام مشاوره یا برخورد با گسلایتر کمک کنند.
6. اعتماد به احساسات خود: به احساسات و تجربیات خود اعتماد کنید. اگر چیزی برای شما ناراحت‌کننده است، آن را نادیده نگیرید. گسلایتینگ معمولا با تلاش برای نادیده گرفتن یا تحقیر احساسات قربانی همراه است. اما اعتماد به خود می‌تواند اولین گام برای مقابله با آن باشد.
7. تصمیم گیری برای فاصله گرفتن از گسلایتر: اگر رفتار گسلایتر تغییر نمی‌کند و شرایط همچنان مخرب باقی می‌ماند، ممکن است لازم باشد از این رابطه فاصله بگیرید. دوری از این افراد می‌تواند به سلامت روان شما کمک کرده و فرصتی برای بازسازی زندگی سالم‌تر فراهم کند.

چطور به قربانی گسلایتینگ کمک کنیم؟

برای کمک به فردی که قربانی گسلایتینگ شده است، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

1. حمایت عاطفی: به قربانی اطمینان دهید که احساسات و تجربیاتش واقعی و مهم هستند.
2. تشویق به مشاوره: او را ترغیب کنید تا از یک روانشناس کمک بگیرد.
3. بازگرداندن اعتماد به نفس: با تایید دستاوردها و توانایی‌های قربانی، به او کمک کنید دوباره به خود اعتماد کند.
4. دوری از گسلایتر: اگر ممکن است، قربانی را تشویق کنید تا از فرد سواستفاده‌گر فاصله بگیرد.

کلام آخر

گسلایتینگ یکی از پیچیده‌ترین و مخرب‌ترین اشکال سواستفاده روانی است که می‌تواند تاثیرات عمیقی بر سلامت روان قربانیان داشته باشد. شناخت این رفتار و آگاهی از روش‌های مقابله با آن می‌تواند به قربانیان کمک کند تا از این چرخه آسیب زا خارج شوند. با بهره گیری از مشاوره حرفه‌ای و حمایت اطرافیان، می‌توان اثرات این پدیده مخرب را کاهش داده و به بازسازی اعتماد به نفس پرداخت. 

منابع

newportinstitute nbcnews psychologytoday medicalnewstoday positivepsychology simplypsychology annabellepsychology verywellmind